اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دیدگاه اهل سنت

یکی از باورهای دینی اهل سنت اعتقاد آنان به عدالت و صالح بودن عموم اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است. شگفتی این اعتقاد آنگاه بیشتر آشکار می­ گردد که با توجه به تعریف موسع آنان از مفهوم اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، همه کسانی را که حتی لحظه­ ای با پیامبر ملاقات داشته­ اند شامل شده و قائل به عدالت و صالح بودن همه آن ها شده اند؛ زیرا اهل سنت از یک سوی اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را به همه کسانی تفسیر می­ کنند که پیامبر را ولو به مدت یک لحظه ملاقات کرده باشد و به ظاهر در حال اسلام از دنیا رفته باشد. این حجر عسقلانی می گوید: «والأصح ما قیل فی تعریف الصحابی انه من لقی النبی (صلى الله علیه وسلم) فی حیاته مسلما ومات على اسلامه»[۱] یعنی اصح در تعرف اصحاب رسول خدا این است که گفته شده هر کسی پیامبر (صلی الله علیه و سلم) ملاقات کرده باشد و سپس مسلمان از دنیا رفته باشد.

از سوی دیگر همه اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) عادل، صالح و شایسته احترام و تکریم ­می­ دانند. لازمه عقیده اهل سنت درباره صحابه این است که اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) یک نوع مصونیت دینى دارند؛ زیرا هر کارى که انجام بدهند نباید آن ها را مورد ملامت قرار داده و نسبت فسق به آنها داده شود.

هیچ کسی حق کمترین اعتراضى را نسبت ‏به آن ها ندارد، بلکه همگان باید در صدد توجیه و تاویل کارهاى آن ها باشند و با نگاه خوش‏بینانه و حسن ظن به عمل کردهاى آن ها هرچند ارتکاب گناهان کبیره باشد، نگاه کنند و اگر هم نتوانستند توجیه کنند سکوت کرده و از اظهار نظر چشم ‏پوشى نمایند.

اهل سنت این دیدگاه خویش نسبت به اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به روایتى مستند می کنند که آن را به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت داده اند. می گویند پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اذا ذکر القدر فامسکوا و اذا ذکر اصحابى فامسکوا» یعنى، هنگامى که سخن از قدر به میان آید از سخن گفتن باز ایستید و هنگامى که در مورد اصحاب من سخن به میان آمد از سخن گفتن باز ایستید .

سعد الدین تفتازانى در این رابطه مى‏ گوید: ­«یجب تعظیم الصحابه و الکف عن مطاعنهم و حمل ما یوجب بظاهره الطعن فیهم على محامل و تاویلات …»[۲]

از نظر اهل سنت بزرگداشت اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هرچند هم که مرتکب معصیت و خلاف شده باشند باید از نکوهش و سرزنش آنان خود داری کرد  و توجیه کارهایى آنان که ظاهرش ناخوشایند است واجب و لازم است.

سوالات ما

در این جا چند سوال مطرح می شود که اهل سنت باید جواب آن ها را بدهند:

۱. آیا در میان اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) افرادی که مرتکب گناه و جنایت شده باشد وجود نداشته است؟ اگر وجود داشته چگونه انسان های معصیت کار عادل شمرده شده و از یاران پیامبر اسلام قرار داده می شوند؟

۲. آیا جنگ های خونینی از قبیل جنگ صفین، جنگ جمل، جنگ نهروان و نیز حمله بر خانه عثمان خلیفه سوم از سوی صحابه حادث نشدند؟ با کدام دلیل به عدالت همه آنان می توان حکم نمود؟

۳. آیا افراد مانند ولید بن عقبه و خالد بن ولید و امثال آن ها که در میان صحابه کم نبودند، با کدام وجدان می توان آنان را از یاران و دوستان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) شمرد؟ آیا داشتن اینگونه یاران و دوستان برای کسانی دیگر مایه شرم و سرافکندگی نیست؟

۴. آیا اهل سنت درباره اصحابی که هم فاسق هستند و هم عادل قائل به اجتماع نقیضین نشده اند؟

۵. چرا باید چشم برگناه اصحاب و کسانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) را دیده است بپوشیم و اعمال و رفتار آنان را مورد ارزیابی قرار ندهیم؟ آیا این روش و برخورد با اصحاب اگر سوی خداوند یا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) پیشنهاد شده باشد، عدالت خدا و پیامبر را زیر سوال نمی برد؟

۶. این دیدگاه اهل سنت با احادیثی که در صحیح بخاری تحت عنوان احادیث حوض که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مبنی بر ارتداد بیشتر اصحاب نقل شده ^[۳] چگونه قابل جمع است؟

پی نوشت ها

[۱] . ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج ۱، ص ۸،  بیروت،  دارالکتب العلمیه، چ۱، ۱۴۱۵ ق.

[۲] . تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، ج ۵، ص ۳۰۳، قم، الشریف الرضی، چ ۱، ۱۴۰۹ق.

[۳] . بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح المختصر، بیروت، دار ابن کثیر،الیمامه، چ۲،  ۱۴۰۷ ق / ۱۹۸۷م تحقیق: د. مصطفى دیب البغا ج۵ ص۲۴۰۷ حدیث۶۲۱۳ و ۶۲۱۴ و ۶۲۱۵.