داستان ازدواج حضرت خدیجه (س) با پیامبر اکرم (ص)، نه تنها روایتی از یک پیوند آسمانی، بلکه نقطه عطفی در تاریخ اسلام است. این ازدواج، که در سال ۲۵ عام الفیل به وقوع پیوست، فراتر از یک اتفاق ساده، سرآغاز تحولی عظیم در زندگی پیامبر اکرم (ص) و شکل گیری اسلام بود.
حضرت خدیجه (س)، بانویی ثروتمند و با درایت، با انتخاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان همسر، نه تنها ثروت خود را در اختیار او قرار داد، بلکه با ایمان و حمایت بی دریغ خود، نقش کلیدی در پیشبرد رسالت پیامبر ایشان ایفا کرد. این پیوند مبارک، که با خواست و اراده الهی شکل گرفت، نشان از حکمت و تدبیر خداوند در انتخاب یاور و همدمی شایسته برای پیامبر (ص) داشت. ازدواج حضرت خدیجه (س) با پیامبر اسلام (ص)، با توجه به شرایط خاص آن زمان، بیانگر انتخاب آگاهانه و الهی این بانو می باشد.
ازدواج حضرت خدیجه (س)، اولین بانوی مسلمان
در سال ۲۵ عام الفیل، خدیجه دختر خویلد، زنی با تجربه و ثروتمند، پس از دو ازدواج و فوت همسرانش، به تجارت روی آورد و با سرمایه گذاری های موفق، ثروت هنگفتی به دست آورد. آوازه ثروت و موقعیت او، خواستگاران زیادی از بزرگان مشرکین قریش مانند عقبه بن ابی معیط، ابوجهل و ابوسفیان را به سوی او کشاند، اما خدیجه همگی را بدون استثناء رد کرد.
در همین زمان، حضرت ابوطالب (ع)، عموی گرامی حضرت محمد (ص)، با مشاهده وضعیت اقتصادی نامناسب برادرزاده اش، به او پیشنهاد کرد که مدیریت کاروان تجاری خدیجه را بر عهده بگیرد. پیامبر اکرم (ص) که در بین مردم، به امانتداری و درستکاری مشهور بود، ابتدا تمایلی نداشت بدون دعوت مستقیم خدیجه، وارد این کار شود؛ اما شهرت او به «امین»، باعث شد که خدیجه (س)، خود به دنبال او بفرستد و آن حضرت را به همکاری تجاری دعوت کند.
سرانجام پیامبر اکرم (ص)، پیشنهاد تجاری این بانوی گرانقدر را پذیرفت و به همراه دو غلام خدیجه، به سفری تجاری به شام رفت و با سود فراوان بازگشت. امانتداری، صداقت و حسن خلق او، خدیجه را تحت تاثیر قرار داد و عشق او را در دلش زنده کرد. از سوی دیگر، حضرت محمد (ص) نیز در سن ازدواج قرار داشت و ابوطالب و همسرش فاطمه بنت اسد، به دنبال همسری شایسته برای او بودند.
حضرت خدیجه (س) که از این موضوع آگاه شد، نفیسه دختر علیه را نزد پیامبر اسلام (ص) فرستاد و تمایل خود را به ازدواج با او ابراز کرد. پس از مشورت پیامبر (ص) با عمویش، ابوطالب به همراه بزرگان بنی هاشم به خواستگاری خدیجه رفتند و این ازدواج مبارک در دهم ربیع الاول سال ۲۵ عام الفیل (۲۸ سال قبل از هجرت) با مهریه ۴۰۰ دینار منعقد شد.
حاصل ازدواج حضرت خدیجه (س) با پیامبر اکرم (ص)، شش فرزند به نام های قاسم، عبدالله، رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه زهرا (س) بود که به جز حضرت فاطمه (س)، بقیه فرزندان قبل از بعثت به دنیا آمدند.[۱]
سخن ابن کثیر درباره آشنایی خدیجه (س) با پیامبر اسلام (ص)
ابن کثیر، درباره ماجرای آشنایی و ازدواج حضرت خدیجه (س) با پیامبر (ص) می نویسد: «خدیجه بنت خویلد، زن تاجر و صاحب شرف و مالی بود که مردان را به عنوان مضاربه بر مالش می گماشت. زمانی که او از راستگویی، امانتداری و خوش خلقی رسول خدا (ص) باخبر گردید، کسی را خدمت آن حضرت فرستاد و به او پیشنهاد کرد که به عنوان تاجر، مال او را همراه غلامش به نام میسره به شام ببرد و بهترین چیزی را که به سایر بازرگانان می دهد به او بدهد.
رسول خدا (ص) نیز این پیشنهاد را پذیرفت و با مال و غلام خدیجه، از مکه به سوی شام رهسپار گردید تا این که به شام رسیدند. پس رسول خدا (ص) در سایه درختی نزدیک صومعه راهبی از راهبان فرود آمد. در این وقت، راهبی که در آنجا حضور داشت، به میسره گفت: این مردی که زیر درخت نزول کرده کیست؟ میسره پاسخ داد: او مردی از قریش از اهل حرم است. راهب به میسره گفت: جز پیامبری زیر این درخت نازل نشده است.
سپس رسول خدا (ص)، مال التجاره خود را فروخت و با پولش هر چه که می خواست خریداری نمود… زمانی که به مکه رسیدند، پس از این که خدیجه تجارت سودمند پیامبر اسلام (ص) را مشاهده نمود، میسره سخنان راهب و نیز سایه ملائکه را که بر آن حضرت در هنگام گرما انداخته بود بازگو کرد، کسی را خدمت آن حضرت فرستاد تا به او بگوید که خدیجه به علت قرابت، امانت، حسن خلق و راستگویی نسبت به او رغبت پیدا کرده است. سپس خودش را به او عرضه نمود. پیامبر اسلام (ص) این مسئله را به عموهایش مطرح کرد و با حمزه عمویش به خواستگاری خدیجه بنت خویلد رفتند و با او ازدواج نمود.[۲]
حضرت خدیجه (س) در هنگام ازدواج با پیامبر اسلام (ص) چهل سال داشت. [۳] و پیامبر اسلام (ص) بیست و پنج ساله بوده است.[۴] حضرت خدیجه (س)، اولین زن رسول خدا (ص) بود که هیچ زن دیگری را با او جمع نکرد.[۵]
علل ازدواج حضرت خدیجه (س) با پیامبر اسلام (ص)
چه شد که خدیجه بنت خویلد به ازدواج با پیامبر (ص) تن داد در حالی که پیشنهاد ثروتمندترین و پرنفوذترین رجال قریش را مانند «عقبه بن ابی معیط» و «ابو سفیان» را درباره خود رد کرده بود و چه عللی این دو شخص را که از نظر زندگی کاملا متفاوت بودند، به هم نزدیک کرد و آن چنان رابطه و الفت و محبت و معنویت را میان آنان پدید آورد که خدیجه بنت خویلد، تمام ثروت خود را در اختیار حضرت محمد (ص) گذارد؟
ریشه این حوادث را باید در تاریخ زندگانی خدیجه بنت خویلد جستجو نمود. چیزی که مسلم است این است که این نوع گذشت و فداکاری، تا ریشه ثابت و پاک و معنوی نداشته باشد صورت نمی پذیرد. صفحات تاریخ گواهی می دهد که ازدواج حضرت خدیجه (س)، معلول و مولود ایمان خدیجه بنت خویلد به تقوا و پاکدامنی و عفت و امانت عزیز قریش بود. شرح زندگانی خدیجه و روایاتی که در فضیلت او وارد شده است، این مطلب را بیشتر روشن می نماید.[۶]
آنچه در تاریخ نشان می دهد، این است که محرک ازدواج حضرت خدیجه (س) با امین قریش حضرت محمد مصطفی (ص)، یک سلسله جهات معنوی بوده نه جنبه های مادی؛ مهمترین محرک ها و جهات معنوی که حضرت خدیجه (س) را به این پیوند خجسته و ازدواج با پیامبر اکرم (ص) سوق داد را می توان در موارد زیر جستجو کرد:
۱. شنیدن کرامات پیامبر اسلام (ص) از زبان میسره که در طول سفر از آن حضرت دیده بود؛ به ویژه سخنان راهب درباره آن حضرت، علاقه خدیجه (س) را به پیامبر اسلام (ص) دوچندان نمود که به همین میمنت، میسره و همسرش را آزاد می کند. وقتی آنچه را از میسره شنیده بود به «ورقه بن نوفل» که دانای عرب بود نقل می کند، او می گوید: صاحب این کرامات، پیامبر عربی است.
۲. وقتی که دانشمند یهود به خدیجه (س) می گوید من علائم پیامبر آخرالزمان را در تورات خوانده ام و از نشانه های او این است که پدر و مادر او می میرند و جد و عموی وی از او حمایت می نمایند و از قریش زنی را انتخاب می نماید که سیده قریش است. سپس اشاره به «خدیجه بنت خویلد» نمود و گفت خوشا به حال کسی که افتخار همسری او را به دست می آورد.
۳. ورقه عموی خدیجه بنت خویلد، از دانایان عرب بود و اطلاعات فراوانی درباره کتاب های عهدین داشت و مکرر می گفت: مردی از میان «قریش» از طرف خدا برای هدایت مردم بر انگیخته می شود و یکی از ثروتمندترین زنان قریش را می گیرد.
۴. حضرت خدیجه (س)، شبی در خواب دید خورشید بالای مکه چرخ خورد و کم کم پائین آمده و در خانه او فرود آمد. خواب خود را به ورقه نقل کرد. وی در تعبیرش به او گفت: با مرد بزرگی ازدواج خواهی نمود که شهرت او عالم گیر خواهد شد.
مجموع این موارد، علت تمایل ازدواج حضرت خدیجه (س) با پیامبر اکرم (ص) را نمایان می کند و بیانگر آن است که این تمایل حضرت خدیجه (س)، بیشتر مولود ایمان و اعتقاد او به معنویت جوان قریش بوده است.[۷]
محبت حضرت خدیجه (س) به امام علی (ع)
پس از ازدواج حضرت خدیجه (س) با پیامبر (ص)، خدیجه به دلیل علاقه ای که رسول خدا (ص) به علی (ع) داشت، از او حمایت می کرد. او علی (ع) را با بهترین لباس ها و جواهرات می آراست و کنیزانش را همراه او می فرستاد. کنیزان نیز علی (ع) را برادر محمد (ص) و محبوب ترین فرد نزد او معرفی می کردند و از او به عنوان نور چشم خدیجه و کسی که آرامش و اطمینان بر او نازل شده بود، یاد می کردند.
حضرت خدیجه (س)، به طور مداوم به خانه ابوطالب (پدر علی) کمک های مالی و هدایا می فرستاد؛ اما زمانی که قحطی و خشکسالی شدیدی قریش را فرا گرفت، ابوطالب (ع) که مردی بخشنده و سرشناس بود، دچار تنگدستی شد و تعداد افراد تحت تکفلش افزایش یافت. این شرایط، او را نیازمند کرد.
در این زمان، رسول خدا (ص) از عباس، عموی خود که وضع مالی خوبی داشت، درخواست کرد تا به ابوطالب کمک کند. پیامبر (ص) به عباس گفت: «برادرت ابوطالب، نیازمند شده و قحطی مردم را در تنگنا قرار داده است. بهتر است به خویشاوندان خود کمک کنیم. بیا تا بخشی از خانواده او را به خانه خود بیاوریم و از بار نیازمندی اش بکاهیم.» از آن زمان به بعد، امام علی (ع) به خانه پیامبر (ص) و خدیجه (س) منتقل شد. [۸]
نطفه حضرت زهرا (س) از میوه بهشتی
پیامبر اسلام (ص) فرمود: چون مرا به آسمان بردند، جبرئیل امین (ع) دست مرا گرفته داخل جنت گردانید و چند عدد رطب از درخت خرماى جنان چیده به من داد؛ من آن را تناول نمودم و همان در صلب من، به نطفه تبدیل گردید و چون به زمین فرود آمدم و با خدیجه همبستر شدم، او به فاطمه حوراء انسیه باردار شد و هر گاه من مشتاق رائحه بهشت می شدم، رائحه دخترم فاطمه را استشمام می نمودم.[۹]
خدیجه بنت خویلد، اولین زن مسلمان
این مطلب در میان تمام دانشمندان اسلامى از شیعه و سنى از واضحات محسوب مى شود که از میان همه زنان، اولین کسی که به نبوت پیامبر اسلام (ص) ایمان آورد، حضرت خدیجه (س) و اولین مرد، امام علی (ع) بود.
ابن عبدالبر، از دانشمندان معروف اهل سنت مى گوید: «اتّفقوا على ان خدیجه اوّل من آمن باللَّه و رسوله و صدّقته فیما جاء به، ثم علىٌّ بعدها؛[۱۰] دانشمندان مسلمان اتفاق نظر دارند که (از زنان)، خدیجه اولین کسى بود که به خداوند و پیامبرش ایمان آورد و دین اسلام را تصدیق نمود و پس از او (از مردان) على (اولین کسى بود که) ایمان آورد.» [۱۱]
خدیجه (س) و امام علی (ع) اولین نمازگزاران با پیامبر (ص)
در روایت آمده، روزی جبرئیل نزد رسول خدا (ص) -که در بالاى مکه در کنار رودخانه بود- آمد، پاشنه پاى خود را (به زمین) سائید، چشمه آبى جارى شد، آنگاه جبرئیل (ع) وضو گرفت و رسول خدا (ص) هم براى نماز وضو گرفت و نماز خواند، آن اولین نماز واجب بود که حضرت محمد (ص) در زمین به جاى آورد.
امیر المؤمنین على (ع) نیز با رسول خدا (ص) آن نماز را به جاى آورد، در همان روز بود که پیغمبر اکرم (ص) نزد حضرت خدیجه (س) آمد و او را از جریان پیغمبرى خود اطلاع داد. حضرت خدیجه (س) نیز وضو گرفت و نماز عصر آن روز را (با پیغمبر خدا) ادا کرد. پس اول کسى که از مردان نماز به جاى آورد امیر المؤمنین على (ع) بود و اول کسى که از زنان نماز خواند، حضرت خدیجه (س) بود.[۱۲]
وفات حضرت خدیجه بنت خویلد (س)
حضرت خدیجه یک سال پیش از هجرت رسول خدا (ص) از دنیا رفت. ابو طالب نیز یک سال پس از مرگ حضرت خدیجه (س) از این جهان رحلت فرمود. فقدان هر دوى آن ها که از حامیان اصلی رسول خدا (ص) بودند، برای آن حضرت سخت بود و به همین سبب، پیامبر اسلام (ص) از توقف در مکه دلتنگ شد و اندوه سختى او را فرا گرفت و از کفار قریش بر جان خویش بیمناک شد و از این رو شکایت به جبرئیل کرد.
پس خداوند عز و جل به او وحى فرمود که: از این سرزمینى که مردمش ستمکارند، بیرون شو و به مدینه هجرت کن که در مکه، یاورى برایت نمانده و در صدد جنگ با مشرکین باش. در چنین وضعى بود که رسول خدا (ص) به سوى مدینه متوجه گشت.[۱۳]
جمع بندی
ازدواج حضرت خدیجه (س) و پیامبر اکرم (ص)، نه تنها یک پیوند خانوادگی، بلکه یک اتفاق تاریخی و سرنوشت ساز بود. این ازدواج، که با خواست و اراده الهی شکل گرفت، نشان از حکمت و تدبیر خداوند در انتخاب یاور و همدمی شایسته برای پیامبر (ص) داشت.
خدیجه (س) با ایمان، فداکاری و حمایت بی دریغ خود، نقش کلیدی در پیشبرد رسالت پیامبر (ص) ایفا کرد و به عنوان اولین زن مسلمان، الگویی جاودانه برای تمام زنان عالم شد. این پیوند مبارک، که با عشق و احترام متقابل همراه بود، الگویی برای تمام زوج های مسلمان در طول تاریخ است. ازدواج حضرت خدیجه (س)، با توجه به شرایط خاص آن زمان، نشان از انتخاب آگاهانه و الهی این بانو دارد. ازدواج حضرت خدیجه (س) همواره در تاریخ اسلام، به عنوان یک ازدواج مقدس و آسمانی یاد می شود.
پی نوشت ها
[۱] سبحانی، فروغ ابدیت، ج ۱، ص۱۹۰، ابن اثیر، الکامل فى التاریخ، ج ۲، ص ۳۹
[۲] ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج ۲، ص ۲۹۳-۲۹۴.
[۳] ابن عبد البر، الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، ج۱، ص ۳۵
[۴] ابن عبد البر، الاستیعاب، ج ۱، ص ۳۸
[۵] ابن عبد البر، الاستیعاب، ج ۱، ص ۴۴
[۶] سبحانی، فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۱۹۳
[۷] رک: سبحانی، فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۱۹۴-۱۹۶
[۸] مسعودی، إثبات الوصیه للإمام علی بن ابی طالب (علیه السلام)، ص ۲۵۷.
[۹] طبرسی، الاحتجاج، ج ۴، ص ۷۶.
[۱۰] ابن عبد البر، الاستیعاب، جلد ۲، ص ۴۵۷
[۱۱] مکارم شیرازى، آیات ولایت در قرآن، ص ۳۵۷.
[۱۲] مسعودی، إثبات الوصیه للإمام علی بن ابی طالب (علیه السلام)، ص ۲۰۹-۲۱۰.
[۱۳] شیخ کلینی، الروضه من الکافی، ج ۲، ص ۱۸۱
منابع
- ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، چ۱، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۶م.
- ابو منصور طبرسى، الاحتجاج، ترجمه مازندرانى، تهران، نشر مرتضوی، چ۱، بی تا.
- ابوالحسن مسعودی، إثبات الوصیه للإمام علی بن ابی طالب (ع)، ترجمه محمد جوائ نجفی، تهران، انتشاران اسلامیه، چ۲، ۱۳۶۲ش.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، چ۸، ۱۳۷۲ش.
- کلینى، محمد بن یعقوب، الروضه من الکافی، ترجمه رسولى محلاتى، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، چ۱، ۱۳۶۴ ش.
- مکارم شیرازى، ناصر، آیات ولایت در قرآن، قم، انتشارات نسل جوان، چ۳، ۱۳۸۶ ش.
- ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار بیروت، ۱۳۸۶ ق.
