- زمان مطالعه : 7 دقیقه
- توسط : محقق شماره 1
- 0 نظر
هر مؤمنى که برادر مومنش را در بیماری اش عیادت کند، اگر صبح باشد هفتاد هزار ملک او را تشییع (بدرقه و همراهى) کنند و چون نزد او بنشیند، رحمت [خدا] او را فرا گیرد و تا شب براى او استغفار کنند و اگر شب باشد همین اجر تا صبح براى او خواهد بود.
عیادت مریض
اسلام، دینى است اجتماعى که افراد بشر را به اجتماعى زیستن فرا می خواند. این امر در برنامه ها و معارف آن به خوبى آشکار است.
یکى از دستورات مهم اسلام درباره کیفیت و چگونگى عیادت از مریض یا افرادى است که به هر نحو سلامتى خود را از دست داده اند، چه افرادى که کسالتى جزیی دارند و چه کسانى که دچار معلولیت و مجروحیت و جانبازى هستند.
آنکه بیمار می شود، چشم به راه است تا دوستان و بستگان از او دیدار کرده، احوال او را جویا شوند؛ چرا که مریض از تفقد آنان خوشحال می شود. از نظر اسلام عیادت از بیمار، جزء حقوقى است که برادران و خواهران دینى موظفند نسبت به همدیگر مراعات کنند.
در روایتى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که حضرت فرمودند: «من حق المسلم على المسلم اذا لقیه ان یسلم علیه و اذا مرض ان یعوده و اذا مات ان یشیع جنازته»(۱)؛
از حقوق هر مسلمان بر مسلمان دیگر این است که هرگاه با او دیدار کند، بر او سلام کند و هرگاه مریض شود، از او عیادت نماید و هرگاه از دنیا رفت، در تشییع جنازه اش شرکت کند.»
یکى از اصحاب امام صادق (علیه السلام) به نام «معلى بن خنیس» می گوید: از حضرت سؤال کردم که حق مسلمان بر گردن مسلمان چیست؟
فرمود: هر مسلمان بر گردن برادر مسلمان خود، هفت حق واجب دارد که همه آنها بر او واجب است و اگر چیزى از آن حقوق را تضییع نماید، از ولایت و بندگى خدا خارج می شود و خداوند از بندگى او بهره اى ندارد (بندگى خدا را نکرده است).
گفتم: فدایت شوم! آن هفت حق کدامند؟ فرمود: اى معلى! من نگران توام؛ می ترسم که اگر بگویم، آنها را مراعات نکنى و آنها را تباه سازى و نگه ندارى و آنها را بدانى و به آنها عمل نکنى! گفتم: لا قوه الا بالله. فرمود:
«… و الحق السابع ان تبر قسمه و تجیب دعوته و تعود مریضه و تشهد جنازته و اذا علمت ان له حاجه تبادره الى قضائها…»(۲)؛
… و حق هفتم آن است که سوگندش را قبول کنى و دعوتش را بپذیرى، از بیمارش عیادت کنى و در تشییع جنازه اش شرکت کنى و اگر می دانى که حاجتى دارد، براى برآوردن آن تلاش کنى…
ثواب عیادت بیمار
اسلام پس از آن که عیادت از مریض را از حقوق واجب مسلمانان نسبت به یکدیگر شمرده و آن را وظیفه الهى – انسانى دانسته، جهت ایجاد انگیزه و تشویق مؤمنین به این کار، با بیان پاداش هاى اخروى، عیادت کنندگان را به این فریضه مهم فرا می خواند.
امام صادق (علیه السلام) درباره ثواب عیادت از مریض مى فرماید: «ایما مؤمن عاد اخاه فى مرضه فان کان حین یصبح شیعه سبعون الف ملک فاذا قعد عنده غمرته الرحمه و استغفروا له حتى یمسى و ان کان مساء کان له مثل ذلک حتى یصبح»(۳)؛
هر مؤمنى که برادر مؤمنش را در بیماری اش عیادت کند، اگر صبح باشد هفتاد هزار ملک او را تشییع (بدرقه و همراهى) کنند و چون نزد او بنشیند رحمت [خدا] او را فرا گیرد و تا شب براى او استغفار کنند و اگر شب باشد همین اجر تا صبح براى او خواهد بود.
در روایتى از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) نقل شده که حضرت فرمودند:
«اذا عاد الرجل اخاه المسلم مشى فى خرافه الجنه حتى یجلس فاذا جلس غمرته الرحمه فان کان غدوه صلى علیه سبعون الف ملک حتى یصبح»(۴)؛
هنگامى که انسان به عیادت برادر مسلمان خود می رود، در میان میوه هاى چیده نشده بهشتى راه می رود تا آنگاه که [نزد بیمار] بنشیند و هنگامى که نشست، رحمت [خدا] او را فرا می گیرد. اگر صبح باشد تا صبح دیگر هفتاد هزار فرشته بر او درود می فرستند.
آداب عیادت
۱- هدیه بردن
یکى از توصیه هاى ائمه معصومین (علیهم السلام) جهت عیادت، همراه داشتن هدیه است؛ اما نباید براى بردن و دادن هدیه، عوض و جایگزینى باز کرد؛ چرا که دنبال عوض و معوض بودن و گلایه از آن، نشانه کم ظرفیتى است.
توصیه امام على (علیه السلام) در این خصوص این است که: «عد من لا یعودک و اهد الى من لا یهدى الیک»(۵)؛ به عیادت کسى برو که از تو عیادت نمی کند و براى کسى هدیه ببر که براى تو هدیه نمی آورد.
یکى از غلامان امام صادق(علیه السلام) می گوید: یکى از آشنایان بیمار شد، جمعى از دوستان به ملاقات او می رفتیم که در راه به امام صادق (علیه السلام) برخوردیم. حضرت فرمودند: کجا می روید؟ گفتیم: براى عیادت فلانى می رویم. فرمودند: بایستید؛ پرسیدند:
«مع احدکم تفاحه او سفرجله او اترجه او لعقه من طیب او قطعه من عود بخور؟ فقلنا: ما معنا شى من هذا، فقال: اما تعلمون ان المریض یستریح ال ى کل ما ادخل به علیه»(۶)؛
آیا براى مریض هدیه اى از قبیل سیب، به، گلابى، عطر یا قطعه اى از عود با خود می برید؟ عرض کردیم: چیزى از اینها همراه نداریم. حضرت فرمودند: مگر نمی دانید مریض با چیزى که برایش برده مى شود، آرامش خاطر پیدا می کند؟
۲- کوتاهى زمان عیادت
دستور قرآن حکیم و عترت طاهرین (علیهم السلام) به ما این است که وقتى به عیادت بیمار رفتید، زیاد ننشینید و زود برخیزید؛ چرا که اولا او خسته است و رنج می برد، ثانیا به خاطر مراعات حال عیادت کننده ها، علیرغم میل باطنى، خود را به زحمت می اندازد؛ به این خاطر، بهترین عیادت، کوتاهترین آن است.(۷)
در روایات براى کسى که در عیادت از مریض به کمترین زمان بسنده کند، وعده اجر و پاداش داده شده؛ چنانکه از امام على (علیه السلام) رسیده که فرمودند: «ان من اعظم العواد اجرا عند الله عزوجل لمن اذا عاد اخاه خفف الجلوس الا ان یکون المریض یحب ذلک و یریده»(۸)؛
از عیادت کنندگان، کسى بیشترین پاداش را از خداوند می برد که هرگاه به عیادت برادر خود می رود، نشستن را کوتاه کند، مگر آن که خود بیمار دوست داشته باشد و از او بخواهد.
همچنین حضرت صادق (علیه السلام) فرمودند: «اعظمکم اجرا فى العیاده اخفکم الجلوس»(۹)؛ از عیادت کنندگان آن کسى از شما پاداش بیشترى دارد که کمتر بنشیند.
۳- دلدارى دادن بیمار
از برترین شیو‌ه هاى درمانى خصوصا در مورد امراض روانى، این است که به بیمار دلدارى و قوت قلب داده شود. استفاده از روش تلقین در بهبود بیماری ها، داراى جایگاه ویژ‌ه اى است.
ضرورى است عیادت کنندگان به این مطلب توجه کرده، توصیه رسول گرامى را مراعات نمایند که فرمود: «اذا دخلتم على المریض فنفسوا له فى الاجل فان ذلک لایرد شیئا و هو یطیب النفس»(۱۰)؛
هرگاه بر بیمار وارد شدید، اندوه او را نسبت به زمان مرگ برطرف سازید (و او را به آینده امیدوار کنید). این کار، گرچه چیزى را برنمیگرداند و مقدرات را تغییر نمی دهد، اما موجب آرامش روح می گردد.
۴- پرسش از حال بیمار
یکى دیگر از آداب عیادت بیمار، پرسش از حال و احوال مریض است و این که عیادت کننده دقایقى را از وضع جسمانى و مریضى او پرسش کند.
رسول گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) همه عیادت را در این می دانند که دیدار‌کننده از حال و وضع بیمار پرسش کند و جویاى احوال او باشد: «تمام عیاده المریض ان یضع احدکم یده علیه و یساله کیف هو، کیف اصبحت و کیف امسیت و تمام تحیتکم المصافحه»(۱۱)؛
همه عیادت بیمار به این است که یکى از شما دست خودش را بر او بگذارد و از او بپرسد که حال او چگونه است؛ چگونه صبح کردى و چگونه روزت را گذراندى؟ و تحیت کامل شما، دست دادن است.
۵- دعا براى بیمار
از توصیه هاى معصومین (علیهم السلام) در خصوص آداب عیادت این است که براى مریض دعا کنید و از خداوند سلامتى و عافیت او را درخواست نمایید. همچنین از او بخواهید براى شما دعا کند که دعاى مریض مستجاب است.(۱۲)
رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «عودوا المرضى… و تدعوا للمریض فتقولوا اللهم الشفه بشفائک و داوه بدوائک و عافه من بلائک»(۱۳)؛
بیماران را عیادت کنید… و براى مریض دعا کنید و بگویید: خدایا! او را به شفاى خودت، شفا عطا کن و با دواى خودت، مداوا کن و از بلاى خود سلامت بخش.
سیره خود حضرت بر این بوده که هنگام عیادت مریض، براى بیمار طلب عافیت می کرد. نقل شده وقتى به عیادت سلمان فارسى آمدند و خواستند از بالین سلمان برخیزند، فرمودند: «یا سلمان! کشف الله ضرک و غفر ذنبک و حفظک فى دینک و بدنک الى منتهى اجلک»(۱۴)؛
اى سلمان! خداوند رنج تو را برطرف سازد و گناهت را ببخشد و دین و بدن تو را تا آخر عمرت حفظ کند.
۶- توقع پذیرایى نداشتن
از آنجا که هدف از عیادت بیمار، اظهار محبت و اداى حق مسلمانى و کسب اجر معنوى است، کسى که به دیدن بیمار می رود نباید انتظار پذیرایى داشته باشد؛ چرا که بیمار، خود گرفتار بیمارى است و خانواده او نیز گرفتار پرستارى از مریض هستند. پس ادب حکم می کند که هنگام عیادت از مریض، تا جایى که ممکن است خانواده او را به زحمت نیندازیم.
امام رضا (علیه السلام) از پدرانش نقل می کند که على (علیه السلام) فرمود: «ان رسول الله(صلى الله علیه و آله و سلم) نهى ان یؤکل عند المریض شىء اذا عاده العائد فیحبط الله بذلک اجر عیادته»(۱۵)؛
پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) از این که چیزى نزد بیمار خورده شود – در زمانى که عیادت کننده از او عیادت می کند – نهى کرده است؛ زیرا این کار سبب می شود که خداوند پاداش عیادتش را از بین ببرد.
در باب عیادت مریض، سخن را با حکایتى آموزنده که شهد شیرینى است برگرفته از آیات و روایات، به پایان مىبریم. منقول است از مرحوم حاجى سبزوارى که براى عیادت بیمارى می رفت و عده اى هم با او بودند. نزدیک منزل بیمار که رسید، برگشت و نرفت.
اطرافیان پرسیدند: آقا چرا تا اینجا آمدید و حالا برمیگردید؟ آقا جواب داد که خطورى به قلبم کرد که بیمار وقتى مرا ببیند از من خوشش خواهد آمد و می گوید که سبزوارى چه انسان والا و بزرگى است که به عیادت من بیمار آمده است. حالا برمیگردم تا هنگامى که اخلاص اولیه را بیابم و تنها براى خدا به عیادت بیمار بیایم.(۱۶)
پى نوشت ها
۱- مکارم الاخلاق، رضى الدین حسن بن فضل طبرسى، انتشارات شریف رضى قم، چهارم، ص۳۵۹
۲- کافى، ثقه الاسلام کلینى، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چهارم، ج۲، ص۱۶۹، ح۲
۳- مکارم الاخلاق، ص۳۶۱
۴- کنزالعمال، المتقى الهندى، مؤسسه الرساله، بیروت – لبنان، ج۹، ص۹۹، ح۲۵۱۶۴
۵- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، مؤسسه انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۳۰۰، ح۴۰۷۵
۶- کافى، ج۳، ص۱۱۸، ح۳
۷- کنزالعمال، المتقى الهندى، ج۹، ص۹۴، ح۲۵۱۳۹، قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم): «خیر العیاده اخفها؛ بهترین عبادت کوتاه ترین آن است.» و همان، ج۹، ص۹۷، حدیث ۲۵۱۴۹، قال (صلى الله علیه و آله و سلم): اعظم العیاده اجرا اخفها؛ پراجرترین عیادت، کوتاه ترین آن است.»
۸- کافى، ج ۳، ص۱۱۸، ح ۶
۹- مکارم الاخلاق، ص۳۶۱
۱۰- کنزالفوائد، شیخ ابوالفتح کراجکى، انتشارات دارالذخائر قم، اول، جلد ۱، ص۳۷۹
۱۱- مکارم الاخلاق، ص۳۵۹
۱۲- بحارالانوار، علامه مجلسى، مؤسسه الوفاء بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ قمرى، ج ۹۰، ص۳۶۰، باب ۲۲، ح ۲۱، قال النبى (صلى الله علیه و آله و سلم): «ثلاث دعوات مستجابه… و دعاء المریض؛ سه دعا مستجاب است… [که یکى] دعاى مریض است.» و کنزالعمال، ج۹، ص۱۰۳، ح۲۵۱۹۱، قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم): «دعاء المریض لدعاء الملائکه؛ دعاى مریض مانند دعاى فرشتگان است».
۱۳- همان، ج ۷۸، ص۲۲۴، باب ۴، ح ۳۲
۱۴- مکارم الاخلاق، رضى الدین حسن بن فضل طبرسى، انتشارات شریف رضى قم، چهارم، ص۳۶۱
۱۵- مستدرک الوسائل، محدث نورى، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم، اول، ج ۲، ص۱۵۴، باب ۳۹، ح ۲۸
۱۶- داستان هاى حکیمانه در آثار استاد حسن زاده آملى، هیئت تحریریه انتشارات نبوغ، ص۳۹، به نقل از: در محضر استاد، ص۲۳
منبع: مبلغان؛ شماره ۵۴؛ نویسنده: محمد سبحانى
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی