ابوالعباس عبدالله بن جعفر حمیری

محدث و ازصحابۀ امامان هادی ع وحسن عسکری (ع) .

ابوالعباس عبدالله بن جعفرحمیری، اهل قم . خاستگاهی یمنی داشت ، اما خاندانش در زمانی قدیم به مناطق داخلی ایران مهاجرت کرده و در قم ساکن شده بودند. با این که ازتاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست، با توجه به درگذشت یکی ازاستادانش، محمد بن حسین ابی الخطاب ، در۲۶۲ ق، می توان زمان ولادت او را دست کم یکی دو دهه پیش از این تاریخ دانست (نجاشی ، ص ۲۲۶) . حمیری، که ازچشمۀ جوشان فیض امامت بهره مند شوده بود (شیخ طوسی ، الرجال ، ص ۴۱۹ ، ۴۳۲ ، اردبیلی ، جامع الرواه ، ج ۱، ص ۴۷۹) ، امکان آن را هم یافت تا درقم ازبرخی مشایخ آن دیارچون ابراهیم بن هاشم قمی واحمد بن خالد برقی واحمد بن محمد بن عیسی اشعری و محمد بم عیسی یقطینی ومحمد بن حسین ابی الخطاب بهره ببرد (شیخ صدوق ، الامالی ، ص ۴۱، ۱۱۶ ، ۱۷۱؛ شیخ مفید ، المزار ، ص ۲۰ ؛ شیخ طوسی ، رجال ، ص ۴۲۷ ؛ مامقانی ، تنقیح ۴۱، ج ۱، ص ۱۳۶ ، ص ۱۶۰؛ اردبیلی ، ج ۱، ص ۴۷۹) .

اصلی ترین راوی حمیری فرزندش ، محمد ، ، ظ بود . ازشاگردان اویند محمد بن حسن صفار ، سعد بن عبدالله اشعری ، محمد بن حسن بن ولید ، علی بن حسین بابویه ، محمد بن موسی بن متوکل ، محمد بن یحیی بن عطار(نجاشی ، ص ۱۲۷ ، ۱۵۲ ، ۲۵۰ ، ۲۵۱؛ اردبیلی ، ج ۱، ص ۴۷۱، ۴۷۸) . درمنابع رجالی شیعه ، حمیری همیشه مورد ستایش قرارگرفته وروایاتش توثیق شده است ، چنان که نجاشی اورا شیخ وبزرگ علمای قم و شخصیتی برجسته یاد کرده است . براساس سخنی ازهمو ، درسال های دهۀ نود قرن ۳ ق ، حمیری درطی سفری به کوفه مورد احترام فراوان شیعیان آن دیارقرارگرفت و ، با این که کوفه مهد شیعیان ومکان حضورعالمان بزرگ بود ، درمجلس درس و تحدیث حمیری جمع کثیری حاضرمی شدند (نجاشی ، ص ۲۱۹ ؛ شیخ طوسی ، الرجال ، ص ۴۰۰ ؛ ابن داوود ، ص ۲۱۹) . شاید یکی ازمهم ترین عوامل مؤثر درمقام والای او ارتباط اوبا امامان همام وخاصه مکاتبات ونامه های پرسش گونۀ وی بوده است (خصیبی ، ص ۳۵۴) . دربرخی ازمنابع به مکاتبۀ حمیری با امامان بزرگوار(ع) ، مخصوصاً حضرت صاحب الامر(عج) ، سخن به میان آمده که به ویژه منبع اصلی آن کتاب مجهول المؤلف ، اما پرارزش الاختصاص است (آخوند خراسانی ، اللمعات النیره ، ص ۴۶ ، ۲۰۸ ؛ امام خمینی ، المکاسب محرمه ، ص ۲۲۴) . دراین نامه ها بسیاری ازپرسش های فقهی دیده می شود که درمنابع بعدی ، مخصوصاً آثارمربوط به دانش فقه ، مورد استفاده قرارگرفته است . با توجه به گرایش های فقه روایی ونیزاندیشۀ کلامی او ، دو دسته آثاردربارۀ مباحث کلامی وفقهی وحدیثی به وی منسوب شده است . درگروه نخست باید ازآثاری مانند الامامه ، الدلائل ، العظمه والتوحید ، الغیبه ، والحیره ، التوحید والبداء و الاراده والاستطاعه والمعرفه نام برد . تدوین این دست آثاردرآن عصرکاملاً رایج بود ونه تنها درمیان مؤلفان شیعی ، که میان مؤلفان اهل سنت هم نمونۀ این عناوین دیده می شود ؛ آثاری همچون التوحید ، الامامه ، العظیمه ، الغیبه که به ترتیب به قلم ابن خزیمه ، ابن رستم طبری ، ابوالشیخ اصفهانی ، نعمانی (صاحب تفسیرمعروف) نوشته شده اند . تأثیرآثارحمیری درنسل بعدی وی چندان بوده که پس ازتألیف کتاب آثارالامامه ونیرالغیبه والحیره شاگرد او ، علی بن بابویه (- ۳۲۹ ق) ، کتابی با عنوان الامامه والتبصره من الحیره را تألیف کرده است .

درگروه دوم ازآثارحمیری باید ازتألیف حدیثی وفقهی یاد کرد که ازمهم ترین آن هاست کتاب القیاس ، الارواح ، الحدیثین المختلفین ، مسائل الرجال ومکاتباتهم ابا الحسن الثالث (درنام این کتاب اخیر ، کلمۀ رجال اصطلاحی است که اشاره به مشایخ شیعه دارد) ، طلب (نجاشی ، ص ۲۱۹ – ۲۲۰) . اما قرب الاسناد یگانه اثربرجای ماندۀ حمیری درفقه روایی است که درطول زمان مورد استفادۀ عالمان پس ازخود قرارگرفته است . این اثربراساس ابواب کتاب های فقهی باب بندی شده و درآن شماربسیاری ازروایات اهل بیت (ع) درمباحث فقهی استفاده شده است . اندیشه وشیوۀ علمی حمیری را یکی ازمهم ترین شاگردانش ، علی بن بابویه ، ادامه دارد .

منابع:

1. نجاشی ، احمد (۱۴۰۷ ق) .«الرجال ، به کوشش موسی شبیری زنجانی ، قم .
2. اردبیلی ، محمد بن علی (۱۴۰۳ ق) . جامع الرواه ، بیروت .
3. شیخ طوسی ، محمد بن حسن (۱۴۱۵ ق) الرجال، به کوشش جواد قیومی، قم، مؤسسه النشرالاسلامی .
4. خصیبی ، حسین (۱۴۱۱ق) . الهدایه الکبرى ، بیروت.
5. امام خمینی، روح الله، مکاسب محرمه، قم.
6. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الروات، بیروت

منبع: نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران