ابن طاووس تاریخ نگار ، محدث فقیه

تاریخ نگار ، محدث فقیه ۱دردوران حکومت ایلخانان

رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی .خاستگاه حلی داشت و پدرش، موسی، داماد فقیه مشهور، ورام بن ابی فراس، مؤلف کتاب تنبیه الخاطر معروف به مجموعۀ ورام، است. جعفر بن محمد، پدر موسی وجد رضی الدین، هم دختر زادۀ شیخ طوسی بود. همین کفایت می کند تا مشخص شود که خاندان اوازوجاهت کامل برخورداربوده اند برادران او، جمال الدین احمد وشرف الدین محمد وعزالدین حسن، نیز هر کدام دارای جایگاه رفیعی درعصرخود بوده اند، چنان که هنگام حملۀ هولاکو به بغداد همین عزالدین حسین به همراه سدیدالدین یوسف، پدرعلامه حلی، برای وساطت و جلوگیری از حملۀ هولاکو به شهرهای مقدس شیعیان یعنی نجف وکربلا و حله نزد وی رفتند و او را از این کار منع کردند .

در چنین خاندانی رضی الدین به دنیا آمد و علوم اولیۀ اسلامی را نزد افراد خاندان خود و بزرگان آن دیار آموخت با سپری شدن دورۀ جوانی رهسپار بغداد شد و همان جا اقامت گزید؛ زیرا موقعیت شیعیان در آن زمان در بغداد مناسب بود. جایگاه و مرتبۀ او موجب شد تا در در بارعباسی مقامی شامخ داشته باشد و به همین سبب در شرح حال او مباحث تاریخی و سیاسی آن عصر بسیار دیده می شود ، چنان که خلیفه بارها او را به مناصبی بر گزید و او گاه از پذیرش خواسته های خلیفه سرمی تافت که نمونۀ آن خودداری ازقبول سفارت نزد خان مغول است (امین ، ج ۸ ، ص ۳۵۹ ؛ دوانی ، « مفاخرمکتب اسلام» ، ص۵۱؛ برای توضیحاتی درشرح حال تاریخی او کلبرگ ، کتاب خانۀ ابن طاووس ، ص ۲۲) .

اولین آموزش های ابن طاووس در حله نزد پدرش بوده است و هم بود که آثاری از شیخ مفید را به وی معرفی کرد .علاوه برپدرش ، دیگر استادان او در حله ابوالحسن علی بن یحیی خیاط سوراوی حلی بود که در۶۰۹ ق از او اجازۀ روایی کسب کرده است (ابن طاووس ، علی ، اقبال ، ص ۵۲۲ ، ۵۲۷ ؛ همو ، الیقین ، ص ۷۹ – ۸۰) . در همین زمان از حسین بن احمد سوراوی نیز ، که بسیاری از آثار شیخ طوسی را فراگرفته بود ، اجازۀ روایی اخذ کرد (ابن طاووس ، جمال الاسبوع ، ص ۲۳) . از دیگر مشایخ او بودند فخار بن معد بن فخار موسوی ، ابن خشاب ، نجیب الدین محمد سوراوی ، سدید الدین سالم بن محفوظ ، حسین بن عبدالکریم غروی ، محی الدین بن زهره ، نیزبرخی از استادان غیر شیعی او مانند محمد بن محمود ابن نجار و مؤید الدین محمد  بن محمد قمی (کلبرگ ، کتابخانۀ ابن طاووس ، ص ۲۴ – ۲۵) .

ابن طاووس روش های دیگر را برروش سنتی آموزش وانتقال دانش ترجیح می داد . مثلاً فراگیری دانش در محضر استادان را شیوه ای می دانست که گاه برای برخی بیهوده است ، چنان که او خود در مدت کوتاهی راهی را پیمود که دیگران سال ها وقت صرف آن کرده بودند (یزدی ، ص ۴۰ – ۴۱) . به همین سبب ، بیش ترین همّ خود را صرف تأیید کرد . او نویسنده ای پر کار بود و شمار فراوانی از آثار ماندگار برجای نهاده است .او البته به سبب حضور در بار عباسی و ارتباط تنگاتنگ با خلیفه ، کتاب خانۀ بسیارمعظمی دراختیارداشته وتوانسته است با توانایی های فراوان خود وبا بیش ترین بهره برداری ها ازآن منابع آثارشایان توجهی تدوین کند . فهرست آثاراو را ، که بسیار هم مفصل است ، اتان کلبرگ به تفصیل آورده است. غالب آثار او با صبغۀ روایی تألیف شده اند و بیش تر آن ها نیز امروزه به چاپ رسیده اند . ابن طاووس در تألیف این آثار روایی دو سبک مختلف را به کار بسته ، چنان که گروهی را با اسانید و سلسلۀ کامل سندی آورده است و برخی دیگر را با حذف اسانید به صورت مرسل تألیف کرده است . او بر آن نظر بود که ، به سبب دوری از عهد اهل بیت (ع) و فاصله گرفتن از اصل روایات ، باید با گرد آوری همۀ مجموعه های روایی مانع نابودی آن ها شد .

به سبب فراوانی آثارابن طاووس ، یاد کردی از نام و سال چاپ آن ها کفایت می کند : الاقبال لصالح الاعمال (تهران ، ۱۳۱۲ ق) ؛ امان الاخطار فی و ظایف الاسفار(نجف ، ۱۳۷۰ ق) ؛ جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع (تهران ، ۱۳۳۰ ق) ؛ سعد السعود (نجف ، ۱۳۶۹) ؛ الطرائف فی معرفه مذهب الطوائف (تهران ، ۱۳۰۱ق) ؛ کشف المحجه لثمره المهجه (نجف ، ۱۳۷۰ ق) ؛ المجتبی فی ادعیه المجتبی ، ۱۳۳ (تهران ۱۳۳۳ ق) ؛ محاسبه النفس (تهران ، ۱۳۱۸ ق) ؛ مصباح الشریعه (تهران ، ۱۳۷۹ ق) ؛ الملاحم والفتن (نجف ، ۱۳۶۸ ق) ؛ اللهوف علی قتلی الطفوف (نجف ، ۱۳۶۹ ق) ؛ الیقین (نجف ، ۱۳۶۹ ق) ؛ فرج المهموم (نجف ، ۱۳۶۸ ق) این فهرست فقط بخشی از مهم ترین آثار ابن طاووس است .

هم چنین ، درطی زمان بسیاری از عالمان بر برخی از این آثار شرح و حاشیه های نوشته اند که از آن میان می توان به شرح فیض کاشانی بر کشف المحجه اشاره کرد . همین طور بسیاری از آنها به زبان فارسی ترجمه شده و انتشار یافته اند مانند ترجمۀ فارسی جمال الاسبوع از شیخ عباس قمی (تهران ، ۱۳۳۰ ق) ؛ ترجمه طرائف ازملا محمد صادق طبسی (تهران ، ۱۳۰۱ق) ؛ ترجمۀ کشف المحجه به قلم علیرضا بهار دوست (تهران ، ۱۳۸۶) ؛ ترجمۀ مهج الدعوات از سید مصطفی طباطبایی زواری (مشار ، ج ۱، ص ۱۳۱۳) .

پی نوشت ها:

1. امین، محسن، (بی تا) اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
2. دوانی، علی، مفاخرمکتب اسلام، تهران.
3. کلبرگ ، اتان، کتاب خانۀ ابن طاووس، ترجمه سید علی قرائی و رسول جعفریان، تهران.
4. ابن طاووس، علی، اقبال، قم
5. همو ، الیقین، نجف.
6. ابن طاووس، جمال الاسبوع، چاپ سنگی، ایران.