میر حسین قزوینى‏ (ره)

اشاره:

در سال ۱۱۲۶ ه. ق در خانواده اهل علم و فضیلت ، دیده به جهان گشود. از تبار پیامبر بود. خاندانش همه عالم و ‏صاحب کمال و فضیلت بودند.‏ پدرش ، علاّمه میر محمد ابراهیم ، فقیهى پارسا ، شاعرى نفس کشته و با تقوا بود. دایم به یاد آخرت بود و با قرآن ‏و ادعیه انس و همدمى ویژه داشت. افزون بر نوشته‏ هاى فقهى و کلامى آیات الاحکام مرحوم اردبیلى ، شرحى ‏کرده و کتابى جامع در زمینه دعا ، از خود به یادگار گذاشته است.‏شاعر بود. هم به فارسى شعر مى‏ گفت و هم به عربى.‏

در کتابخانه عظیم او تنها هفتاد کتاب خطى وجود داشت که همه آنها را یا تالیف کرده بود و یا استنساخ.‏ برادر بزرگش ، آقا سید محمد نیز ، عالمى متعهد و اهل سیر و سلوک بود و ‏‏در علوم مختلف اسلامى دست داشت.‏ صاحب کتاب پرمایه اعیان الشیعه ، به نقل از برخى اجازات ، او را به آیت اللهى در علم وفضیلت و حجّت خدا بر ‏صاحبان عزم و بردبارى ، ستوده است. عالم ربّانى ، آقا میر حسین قزوینى ، در محضر چنین پدر و برادرش دانش و کمال آموخت و در زمانى کوتاه ، در ‏میان همگنان خود درخشید و به فضل و تقوى مشهور گردید و به مقام اجتهاد نایل شد. در سى و پنج سالگى ، ‏جامع کمالات علمى و عملى گردید.‏ دوست و همدم جوانى او ، مرحوم شیخ عبدالنبى قزوینى در کتاب گران سنگ تتمیم امل الامل ، مى ‏نویسد:‏ ‏فاضلى بى مانند و عالمى کم نظیر است. اگر از جامعیّت او پرستش کنى دریایى است کاستى ناپذیر…‏ در تثبیت و تحقیق اقوال چیزى فرو گذار نکند. مختارش چنان دقیق برگزیند که گریزى از پذیرش آن نمى ‏باشد…‏ از اوان جوانى ، تا سى و پنج سالگى ، با او بودم. اکنون شصت و پنج بهار از عمر او مى ‏گذرد.

تحصیلات

بهره ورى از اقیانوس علوم پدر و تدبّر و مطالعه گسترده در علوم اسلامى از خدمت دیگر اساتید آن زمان بى ‏نیازش کرد بدین جهت ، او استاد کم دیده بود. شرح حال نگاران ، از چهار استاد براى وى ، نام مى ‏برند:سید نصر ‏اللّه حائرى ، شیخ حسین ماحوزى ، مولى محمّد قاسم سراب تنکابنى و شیخ محمد على جزینى. علاوه بر فقه و اصول ، که مجتهدى صاحب نام و بارک بین بود ، در علوم و فنون دیگر نیز ، مهارتى ویژه داشت ‏‏.‏ صاحب روضات الجنات او را به مستجمع مراتب معقول و منقول ستوده است. علاّمه قزوینى ، جامعیّت او را چنین توصیف مى‏ کند:‏ ‏لیس فنّه مقصورا على الفقه ولا منظوره موقوفا علیه بل هو متفّنن باتقان. دانش او منحصر به فقه نبود و چنین منظورى هم نداشت ، بلکه در تمام فنون ، دیدگاه هایى صائب و استوار داشت ‏‏.‏

اساتید

او ، این همه را مرهون برادرش ، آقا سید محمد مهدى ، مى‏ داند مرحوم آقا بزرگ تهرانى ، مى ‏نویسد:‏ ‏از اساتید او ، سید عالم ، صاحب کمالات و فضایل ، استاد علوم عقلیه ، نقلیه ، رجال و احادیث ، میر محمد ‏مهدى بن محمد ابراهیم حسینى است. خود در این زمینه مى‏ گوید: نزد او (سید محمد مهدى) آنچه توانستم آموختم. ‏توفیق یافتم در زمینه اصول ، فروع ، معقول و منقول از او بهره ‏ها گیرم. او ، بر من حقّى بسیار دارد. خداى ‏رحمتش کناد. ‏

تالیفات

او ، غیر از تهذیب نفوس ، تربیت شاگردان و تقویت و رشد عقاید و ایمان مردم با رفتار الهى خود ، کتاب هایى در ‏زمینه‏ هاى گوناگون از خود به یادگار نهاد:

‏ ۱.  معارج الاحکام. شهید ثانى ، قدس سره ، بر کتاب شرایع الاسلام محقق ، شرح ژرف و پرمایه نگاشته است به ‏نام مسالک الافهام. مرحوم قزوینى ، این کتاب را به عنوان متن درس خارج براى برادرش سید حسن و گروهى از ‏فضلاء تدریس کرد.‏ این مباحث را به در خواست برادر کوچکش ، آقا سید حسین ، استاد فیلسوف بزرگ شیعه ، ملاّ على نورى ، قدس ‏سره ، گرد آورى و نام آن را معارج الاحکام فى شرح مسالک الافهام و شرایع الاسلام نهاد.‏ این کتاب افزون بر نظریّاتى دقیق در احکام و مسایل آن ، در بر دارنده مباحثى مفید در جامع الرواه حاج محمد ‏اردبیلى و مشترکات کاظمى و طریحى آمده است. در بخش پنجم ، کتابهایى را که مأخذ مورد اعتمادش بوده نقد و ‏بررسى کرده و در ضمن فعلى مبسوط را به احوال بسیارى از قدماء و متاخرین ، اعم از اساتید خود و پدرش ، ‏اختصاص داده است. محدث نورى ، صاحب مستدرک درباره این کتاب مى ‏نویسد:‏ ‏کتابى بزرگ و شریف است مقدمات نیکو و سودمندى دارد.‏

۲. مستقصى الاجتهاد فى شرح ذخیره المعاد و الارشاد.‏در اجازه خویش به سید محمد بحر العلوم ، به تمام شدن این کتاب تصریح کرده است.

۳.  ‏ براهین السّداد فى شرح الارشاد. کتابى بزرگ است و داراى چندین جلد مى‏باشد. مرحوم آقا بزرگ کتاب ‏تجارت آن را در کتابخانه محمد حسن صدر الدّین ، دیده است

۴.  نظم البرهان فى احکام الایمان. در اجازه خود به مرحوم بحر العلوم از آن به نام شرح نظام البرهان ، یاد کرده ‏دراین کتاب اصول دین و مباحث اعتقادى را از زبان شعر تبیین کرده است. طلیعه آن چنین است:‏من بعد اسم الرّب حمد لازم‏ و عند عقل شکر حقّ جازم‏ و أسمعن من لطف ربّ العالمین‏ من الحسینى المسمّى ‏باالحسین‏

  ۵. ‏ الدّر الثمین. این کتاب در بر دارنده چهل رساله در موضوعات فقهى و دیگر علوم است

۶. ‏ المجموع الرّائق در عوائد شوارق و فوائد بوارق ، چندین رساله در فقه است

۷. ‏تذکره العقول فى اصول الدّین در ۱۱۴۲ ه. ق. او را به پایان برده است.

۸. ‏کتاب الاخلاق. این کتاب به زبان فارسى نگارش یافته است.‏ او رسائل و کتابهایى دیگر نیز نوشته است. در اجازه خود به مرحوم بحر العلوم مى‏ نویسد:‏ ‏آنها تا کنون زیاده بر بیست رساله شده است.‏ مورّخ بزرگوار ، سید محسن امین ، در کتاب اعیان الشیعه ، عنوان بیست و شش کتاب را آورده است.

‏ ‏ وفات

او در سال ۱۲۰۸ ، به لقاء یار پیوست ، در قزوین به خاک سپرده شد. و اینک مرقد مطهر او در آن شهر ، چون ‏یکى از امام زادگان قریب الواسطه ائمه (ع) ، محل روا شدن حاجات و استجابت دعوات و زیارتگاه عموم مؤمنین ‏است. ‏