آیا قرآن وجود آیه غرانیق را مورد تأیید قرار نداده است؟

شبهه

آیه های ۷۳تا ۷۶ سوره اسرا برای رد آیه غرانیق آمده اند و نتیجه این می شود که آیه غرانیق حقیقت داشته است؟

پاسخ شبهه

این آیات عبارت اند از: «وَ إِن کَادُواْ لَیفْتِنُونَکَ عَنِ الَّذِی أَوْحَینَا إِلَیکَ لِتَفْترَی عَلَینَا غَیرْهُ وَ إِذًا لاَّتخَّذُوکَ خَلِیلًا، وَ لَوْ لَا أَن ثَبَّتْنَاکَ لَقَدْ کِدتَّ تَرْکَنُ إِلَیهِمْ شَیاً قَلِیلاً، إِذًا لَّأَذَقْنَکَ ضِعْفَ الْحَیوهِ وَ ضِعْفَ الْمَمَاتِ ثمُّ لَا تجَدُ لَکَ عَلَینَا نَصِیرًا ، وَ إِن کَادُواْ لَیسْتَفِزُّونَکَ مِنَ الْأَرْضِ لِیخْرِجُوکَ مِنْهَا وَ إِذًا لَّا یلْبَثُونَ خِلَافَکَ إِلَّا قَلِیلا». نزدیک بود آنها تو را (با وسوسه های خود) از آنچه بر تو وحی کرده ایم بفریبند، تا غیر آن را به ما نسبت دهی و در آن صورت، تو را به دوستی خود برمی گزینند. و اگر ما تو را ثابت قدم نمی ساختیم (و در پرتو مقام عصمت، مصون از انحراف نبودی)، نزدیک بود به آنان تمایل کنی. اگر چنین می کردی، ما دو برابر مجازات (مشرکان) در زندگی دنیا، و دو برابر (مجازات) آنها را بعد از مرگ، به تو می چشاندیم سپس در برابر ما، یاوری برای خود نمی یافتی! و نزدیک بود (با نیرنگ و توطئه) تو را از این سرزمین بلغزانند، تا از آن بیرونت کنند! و هر گاه چنین میکردند، (گرفتار مجازات سخت الهی شده،) و پس از تو، جز مدت کمی باقی نمی ماندند!

ملاحظه می شود که این آیات هیچ ربطی به افسانه غرانیق ندارند. این آیات گوشه ای از نیرنگهای مشرکین را به قرآن و به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و تعدی و پافشاری آنان را نسبت به انکار توحید و معاد یادآور شده، و در همین باره علیه ایشان احتجاج و استدلال می کند. زیرا آنها خواسته بودند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نسبت به قسمتی از دستورات، با آنان مداهنه کند و نیز خواستند او را از مکه بیرون کنند.

به همین جهت در این آیات به شدیدترین بیان آن جناب را تهدید می کند که مبادا به طرف مشرکین و لو هر قدر هم اندک باشد میل پیدا کند، و ایشان را هشدار داده که اگر آن جناب را از مکه بیرون کنند هلاکشان فرماید.

مشرکین برای اینکه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از خدایانشان بدگویی نکند و افراد ضعیف و فقیر را از خود دور بسازد نیرنگ بازی می کردند و روایاتی که در شأن نزول آیات وارد شده این مطلب را می رساند و آن این است که مشرکین از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درخواست کردند دست از بدگویی خدایان ایشان بردارد و غلامان و کنیزان بی شخصیت ایشان را که مسلمان شده و به وی گرویده اند از خود دور کند چون عارشان میشد که با بردگان خود یک جا بنشینند و آیات خدای را بشنوند، و در چنین مناسبتی آیه مورد بحث نازل شد.

پس معنا آیه ۷۳ این است که مشرکین نزدیک شد تو را بلغزانند و از آنچه به تو وحی نمودیم منحرفت کنند تا مرامی مخالف آن پیش گیری و اعمالی بر خلاف آن انجام دهی و بدین وسیله افترایی به ما ببندی و روش اختلاف طبقاتی را روشی خداپسندانه جلوه دهی و گفتند که اگر چنین کنی و یک مشت گدا و ژنده پوش را از خود برانی، با تو رفاقت می کنیم.

 در آیه بعدی می فرماید که اگر ما با عصمت خود تو را پایداری نمیدادیم نزدیک می شدی به اینکه به سوی آنان اندکی میل کنی، لیکن ما تو را استوار ساختیم، و در نتیجه به آنان کمترین میلی نکردی تا چه رسد به اینکه اجابت‌شان کنی، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ایشان را اجابت نکرد و ذره ای میل به ایشان هم ننمود و نه نزدیک بود میل کند.

آیه ۷۵ یک نوع تهدید نسبت به رسول خدا است. و مراد از ضعف حیات و ممات مضاعف و دو چندان شدن عذاب زندگی و مرگ است و معنای آن این است که اگر نزدیک شوی به اینکه به سوی آنان متمایل گردی هر چند تمایل مختصری باشد ما عذاب دو چندان زندگی که مجرمین را با آن شکنجه می دهیم و عذاب دو چندان مرگ را که در عالم دیگر با آن شکنجه شان می دهیم به تو خواهیم چشانید و در صورت واقع شدن این عذاب هیچ راه گریزی از آن نخواهد بود.

و معنای آیه ۷۶ این است که مشرکین نزدیک بود که ترا وادار کنند تا از مکه بیرون شوی، و اگر ایشان ترا بیرون میکردند، بعد از رفتن تو، زمان زیادی زنده نمیماندند، بلکه پس از مدت کوتاهی همه هلاک می شدند.

ملاحظه می شود که مفاد این آیات کمترین ربطی به افسانه غرانیق ندارد بلکه این آیات فشار و نیرنگ مشرکین مبنی بر دور شدن پیامبر از فقرا و غلامان و اخراج او از مکه توسط مشرکین را بازگو می کند و خداوند به پیامبرش فرمان می دهد که هرگز تسلیم نقشه آنان نشود و آنان نمی توانند تو را از مکه بیرون کنند. در حالی که در افسانه غرانیق وانمود شده است که خود پیامبر علاقه مند بوده تا آیاتی از طرف خداوند نازل شود که مناسبات او را با مشرکین بهبود بخشد و از فشار و نقشه مشرکین و امثال این امور در این افسانه اثری وجود ندارد. افزون بر اینها اگر این آیات در ردّ آیه غرانیق وشیطانی نازل شده بود متن آن باید به صورتی می بود که دلالت بر وجود آیات شیطانی می کرد و به پیامبر اطلاع می داد که این آیاتی که از زبان شما بیرون شده است از طرف من نبوده بلکه شیطان بر زبان تو جاری نموده است. در حالی که مطالب این آیات ناظر بر فشار مشرکین بر پیامبر و نیرنگ آنان مبنی بر فاصله گرفتن آن حضرت از فقیران و بیچارگان و نزدیک شدنش به اشراف مشرکین می باشند و خدواند حضرت را از این حرکت منع می کند و او را هشدار می دهد که مبادا تسلیم نقشه مشرکین شود.(۱)

پی نوشت:

۱. رک: ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۳، ص: ۲۳۸ و ۲۳۹

    منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.