آیا انفاق به والدین واجب است

در قرآن کریم می‌خوانیم: یَسْئَلُونَکَ مَاذَا یُنفِقُونَ… از تو سؤال می‌کنند چه چیز انفاق کنند؟(بقره/۲۱۵)

شخصى از ثروتمندان مسلمان، خدمت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم) رسید و عرض کرد: چه چیز انفاق کنم؟ محدوده انفاق تا کجاست؟ و به چه کسانى انفاق نمایم؟

(قُلْ مَا أَنفَقْتُمْ مِنْ خَیْر) در پاسخ به سؤال اوّل فرمود: هر چیز خیرى، قابل انفاق است، بنابراین محدودیّتى در انفاق وجود ندارد، مال و ثروت، ملک و املاک کتاب و نوشتجات، تهیّه ابزار آزادى زندانیان بى‌گناه، آماده ساختن جهیزیّه دختران دم بخت، اداى دین مقروضان، نشر علم و دانش و آگاهی‌ها، استفاده از آبرو و اعتبار براى حلّ مشکلات، انفاق وقت براى جلوگیرى از هم پاشیدن زندگى مشترک زن و شوهر، تأسیس و تعمیر مساجد، حسینیّه‌ها، مدارس دینى و غیر دینى، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها و خلاصه هر گونه کار خیرى داخل در محدوده انفاق است.

نتیجه این که خیر، معناى وسیعى دارد که شامل تمام کارهاى خوب مى‌شود، و انفاق منحصر در امور مالى و مادّى نیست.

و در پاسخ به سؤال دوم ـ که به چه کسانى انفاق کنیم؟ ـ به پنج گروه اشاره مى‌کند:

۱ـ فَلِلْوالِدَیْنِ؛ پدر و مادر اوّلین گروهى هستند که شایسته انفاقند. پدر و مادر در صورت نیاز و عدم قدرت بر رفع نیازمندی‌ها، واجب النفقه فرزندان خویش هستند. فرزندان ـ اعمّ از پسر و دختر ـ هر کدام در حدّ وسع مالى خود، باید نیازهاى مالى والدین را برطرف سازند. یعنى همان گونه که انفاق بر همسر و فرزندان واجب و لازم است انفاق بر پدر و مادر نیازمند نیز واجب است، چرا که همه اینها واجب النفقه انسان هستند. و اگر به اندازه کافى و گذران زندگى و رفع نیازها اموالى دارند، سزاوار است براى توسعه زندگى و راحت تر زندگى کردن به آنها انفاق کنند.

۲ـ وَ الاَْقْرَبِینَ؛ دومین گروهى که خداوند دستور داده به آنها انفاق شود، بستگان و اقارب نسبى هستند. صله رحم فقط دید و بازدید و احوالپرسى نیست، بلکه یکى از مصادیق آن برطرف کردن نیازهاى بستگان و انفاق بر آنهاست.

۳ـ وَ الْیَتَامى؛ یکى از سفارشات پیامبر اسلام(صلى الله علیه و آله و سلم) در خطبه شعبانیّه رسیدگى به یتیمان است. خداوند متعال نیز در این آیه شریفه نسبت به این موضوع سفارش و تأکید مى‌کند. ضمناً اگر کمک به ایتام به صورت برنامه‌اى منظّم و سازماندهى شده صورت گیرد، همان گونه که بعضى از سازمان هاى متکفّلِ کمک به نیازمندان برنامه‌ریزى کرده‌اند، بى‌شک مفیدتر خواهد بود.

۴ـ وَ الْمَسَاکِینِ؛ مسکین به شخص نیازمندى گفته مى‌شود که در نهایت عُسرت و سختى به سر مى‌برد. این واژه از مادّه سکون گرفته شده، و علّت این نامگذارى این است که چنین شخصى به قدرى نیازمند و وامانده است که گویا به زمین افتاده و ساکن شده، و نمى‌تواند از جا برخیزد.

۵ـ وَ ابْنِ السَّبِیلِ؛ واماندگان در راه و مسافران نیازمند و آبرومند، پنجمین گروهى هستند که نسبت به آنها سفارش به انفاق شده است. ابن السبیل کسى است که پول و توشه سفر خود را گم کرده، و یا سارقى از او به سرقت برده، و اکنون دست خالى و تهى دست در سفر نیازمند کمک و انفاق دیگران است، هر چند ممکن است در وطن فرد ثروتمندى باشد.

عجیب این که شخصى با تحمّل سختی‌هاى سفر و هزینه کردن مبالغ زیادى خود را به حرم امامزادگان یا امامان یا پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) یا خانه خدا مى‌رساند تا بار خود را سبک و براى گناهان و خطاهایش چاره‌اى بیندیشد، و شخص بینوا و بیچاره‌اى حتّى در آن مکان‌هاى مقدّس، دست به سرقت مى‌زند و بارى بر بار گناهانش مى‌افزاید. این کجا و آن کجا!

(وَ مَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْر فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلِیمٌ). سپس مى‌فرماید: نسبت به انفاق هایى که مى‌کنید لازم نیست مردم اطّلاع و آگاهى داشته باشند، بلکه کافى است خداوند متعال از آن مطّلع باشد، و خداوند نسبت به اعمال همگان آگاه است.

منبع: از تو می‌پرسند؛ آیت الله مکارم شیرازی