آیا امام علی(ع) با اختیار با خلفا بیعت کردند؟

تاریخی

زمان مطالعه : 3 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

شبهه

آیا بیعت امام علی ع با خلفا اختیاری بوده است؟ اگر با اختیار بعیت کرده پس خلافت آنان مورد تأیید حضرت بوده است.

جواب:

باید اول ببینیم معنای بیعت چیست؟ بیعت، پیمانی است میان یک شهروند و یک حاکم در راستای حمایت از منویات و برنامه‌های آن حاکم. در تاریخ هم آمده که اگر بیعتی صورت می‌گیرد، تسلیم منویات حاکم و برنامه‌ها و کارهای حاکم شدن و از او اطاعت کردن است. در معنای بیعت، اختیار و میل قرار دارد و اگر کسی بخواهد با زور بیعت کند، به آن بیعت نمی‌گویند. بیعت، معامله است و دو طرف دارد؛ یعنی شما می‌فروشی و دیگری می‌خرد. اگر جنس شما را به زور به دیگری بدهند و پولش را به زور از جیبش خارج کنند‌، به این معامله نمی‌گویند؛ چون معامله دو طرف دارد. بیعت هم همین‌گونه است.

بیعت حضرت علی (علیه السلام) با خلفاء از دیدگاه شیعه

در رابطه با بیعت امیر المومنین (علیه السلام) با ابوبکر، ما در منابع شیعه، یک ضعیف هم نداریم که امیر المومنین (علیه السلام) بیعت کرده باشد. مرحوم شیخ مفید (ره) می‌فرماید:

و المحققون من أهل الإمامه یقولون: لم یبایع ساعه قط.

آنچه که محققین شیعه بر آن عقیده دارند، این است که علی بن إبی‌طالب (علیه السلام) به اندازه یک چشم به هم زدن هم با ابوبکر و عمر و عثمان بیعت نکرد.[۱]

بیعت حضرت علی (علیه السلام) با خلفاء از دیدگاه اهل سنت

در روایتی از صحیح بخاری و صحیح مسلم است آمده است:

مادامی که فاطمه زنده بود ـ ۶ ماه بعد از رحلت پیامبر (صلى الله علیه و سلم) ـ ، علی با کسی بیعت نکرد و بعد از این‌که خواستند بیعت بگیرند، علی به ابوبکر پیام فرستاد که به منزل من بیا و عمر را با خودت نیاور که چشم و تحمل دیدن او را ندارم. وقتی ابوبکر آمد، علی فرمود:

و لکنک إستبددت علینا بالأمر. تو در حق ما ظلم و استبداد کردی.[۲]

وقتی حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) در قید حیات بود، مردم به حضرت علی (علیه السلام) توجه داشتند و به سخنان او ارزش قائل بودند و وقتی حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) از دنیا رفت، مردم به حضرت علی (علیه السلام) بهاء نمی‌دادند.

امیر المومنین (علیه السلام)، امام است؛ چه مردم بخواهند یا نخوهند و چه بیعت بکنند یا بیعت نکنند. وظیفه امام (علیه السلام) حفظ شریعت، بیان شریعت،‌واسطه فیض بودن و إقامه عدل است. برای هر کدام از این وظائف، اگر مانعی پیش آمد، سایر شئون به قوت خود باقی هستند. از میان این وظائف، برای اقامه عدل مانع شدند و وقتی نگذاشتند امیر المومنین (علیه السلام) خلیفه باشد، امیر المومنین (علیه السلام) هم نتوانست عدالت را در جامعه پیاده کند. اما برای وساطت در فیض، مانعی وجود ندارد. لذا اگر امیر المومنین (علیه السلام) گاهی در صحنه حضور پیدا می‌کرد و قضاوت می‌کرد و مشورت می‌داد، معنایش این نیست که با ابوبکر همکاری داشت، ته، امام (علیه السلام) به وظبفه خودش عمل می‌کرد. وظیفه‌اش تبیین احکام و حفظ شریعت است و برای انجام وظیفه‌اش، در مشورت‌ها و قضاوت‌ها شرکت می‌کرد. بعد از شهادت حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها)، آن موقعیتی که امیر المومنین (علیه السلام) داشت و می‌توانست احکام الهی را تبیین کند، لذا آمد این قضیه صوری را انجام داد تا بتواند به آن وظیفه‌اش عمل کند.

روایت دیگری دارند بر این‌که ۳ مرتبه آمدند به خانه حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) حمله کردند و در مرتبه سوم، حضرت علی (علیه السلام) را کشان کشان به مسجد بردند و در نهج البلاغه آمده است که مانند شتر دست و پا و دهان بسته، او را به مسجد بردند. الإمامه و السیاسه ابن قتیبه دینوری و مروج الذهب مسعودی آورده‌اند:

وقتی علی را به مسجد آوردند، هر چه کردند که علی با ابوبکر بیعت کند، نتوانستند و زور آن را نداشتند. وقتی دیدند این‌چنین است:

فمسح أبو بکر یده علی ید علی و علی مضمومه. در حالی‌که دست علی بسته بود، دست خود را به عنوان بیعت، روی دست علی کشید.

اگر این بیعت است، بله، حضرت علی (علیه السلام) بیعت کرده است. ولی شما ببینید که در کجای دنیا رسم است یک حاکم دست خود را به عنوان بیعت، روی دست یک شهروند بکشد، آن وقت بگویند که آن شهروند بیعت کرده، نه آن حاکم. اینها در کتب اهل سنت است. چون گفتیم که شیعه، یک روایت ضعیف هم ندارد که حضرت علی (علیه السلام) بیعت کرده باشد. این‌چنین بیعتی روز سوم دفن رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) اتفاق افتاد. البته این‌که ریسمان به گردن حضرت علی (علیه السلام) انداختند، من روایت صحیحی نیافتم. ولی این است که أبای امیر المومنین (علیه السلام) را به دور گردنش پیچاندند و کشان کشان به طرف مسجد بردند. پس بیعت واقعی صورت نگرفته است. اهل سنت هم دو بیعت را نقل کرده‌اند: یک بیعت صوری و یک بیعت اختیاری که امیر المومنین (علیه السلام) در آنجا خلیفه اول و دوم را رسوا کرده است.