گناه ترک نماز و چگونگی برخورد با آن

نماز

زمان مطالعه : 10 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

ترک نماز بر اساس شریعت اسلام، یکی از گناهان کبیره است. ترک نماز اگر با انکار وجوب نماز همراه باشد، باعث ارتداد خواهد شد. قرآن کریم، ترک نماز را مانع برخورداری از شفاعت در قیامت برشمرده است. از مسائل مهم در این رابطه، چگونگی برخورد با این افراد، هدایت و ارشاد، و دوستی و تعامل با آنها است. اینکه چطور می توان آنها را از ترک نماز باز داشت و به انجام این فریضه الهی ترغیب کرد؟ اینکه آیا می توان چنین مسلمانانی را به عنوان دوست و برادر دینی انتخاب کرد و با آنها معاشرت داشت؟

گناه ترک نماز

ترک نماز از گناهان بسیار بزرگ خوانده شده و ترک‌کنندگان نماز در روایات کافر خوانده شده ‌اند.[۱] حقیقت ترک نماز از روی عمد، به ‌منزله سبک شمردن نماز دانسته شده و کیفر و مجازات این کار در روایاتی از امام صادق (ع) از برخی گناهان کبیره (مانند شرب خمر) بیشتر و بزرگ ‌تر عنوان شده و همین را سبب کافر برشمرده شدن تارک الصلاه دانسته ‌اند.[۲] ناصر مکارم شیرازی، فقیه و مفسر معاصر، بر آن است که شرایط تارک الصلاه از افرادی که در نماز سهل ‌انگاری می ‌کنند و قرآن آنان را شایسته «وَیْل» (ویل به معنای زیان و دوری از رحمت خداوند[۳]) دانسته، بدتر است.[۴]

از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که اگر فردی نماز خود را بدون عذر ترک کند، خداوند اعمال او را نابود می ‌کند.[۵] بر اساس روایات، شیطان به وسیله ترک نماز، انسان ‌ها را به گناهان بزرگ می ‌اندازد[۶] و خداوند حق دارد ترک‌کنندگان نماز را به همراه منافقان به جهنم بفرستد.[۷] از امام باقر (ع) روایت شده که در نماز سستی نکنید، چرا که رسول خدا (ص) در وقت مرگ فرمود: از من نیست کسی که نماز را سبک بشمارد.[۸]

صورت‌های ترک نماز

مسلمانان اجماع دارند بر اینکه اگر کسی اصل نماز را انکار کرده و واجب بودن آن را رد کند، کافر شده، از دایره اسلام خارج و مرتد است[۹]، مگر اینکه ادعا کند ترک نماز از روی شبهه ‌ای مانند تازه مسلمان شدن بوده باشد[۱۰]؛ اما اگر کسی به وجوب نماز اعتقاد داشت و برای ترک نماز عذری نداشت، تعزیر می گردد و دستور داده می ‌شود که نماز بخواند. اگر فرد بر ترک نماز باقی ماند و نماز دیگری از او قضا شد، دوباره تعزیر می گردد.[۱۱] اگر فردی از روی تنبلی نماز خود را ترک کند، بدون اینکه وجوب نماز را انکار کند، حکم به فاسق بودن این فرد داده شده است.[۱۲]

حکم کفر و قتل در مورد گناه ترک نماز

در برخی روایات به کافر بودنِ تارک الصلاه اشاره شده است: پیامبر اکرم (ص) کسی را که از روی عمد ترک نماز کند، کافر دانسته[۱۳]، امام کاظم (ع) براساس این سخن پیامبر (ص) در روایتی که گناهان کبیره را شمارش کرده، ترک نماز و هر چه را خداوند واجب کرده، از گناهان کبیره دانسته است.[۱۴] به گفته پیامبر (ص)، میان بندگی خدواند و کفر، ترک نماز فاصله است.[۱۵] امام صادق (ع) نیز در گفتاری ترک نماز را موجب کفر خوانده است.[۱۶] به‌ گفته علامه مجلسی، محدث شیعه، ایمان تنها ایمان قلبی نیست، بلکه باید با انجام واجبات شرعی و ترک محرمات همراه باشد. به همین جهت در روایات به تارک نماز کافر گفته شده است.[۱۷] علامه حلی، فقیه بزرگ شیعه، ادعای اجماع بر ارتداد و قتل این نوع افراد کرده است.[۱۸]

مسلمانان درباره کسی که با وجود اعتقاد به وجوب نماز، آن را ترک کند، اختلاف‌ نظر دارند. برخی افراد برای کسی که اعتقاد به وجوب نماز داشته ولی از روی عمد نماز نخواند، دستور به تعزیر داده ‌اند و در صورت تکرار در مرتبه سوم یا مرتبه چهارم به قتل این فرد فتوا داده ‌اند.[۱۹] البته برخی مراجع تقلید معتقدند تنها ترک نماز موجب کفر نمی ‌شود؛ آیت الله سید علی سیستانی از مراجع تقلید، معتقد است تنها ترک نماز موجب کفر نمی ‌شود، اگر چه ترک نماز از گناهان بزرگ است.[۲۰] میرزا جواد تبریزی از مراجع تقلید، معتقد است شخص ترک‌کننده نماز نجس نیست.[۲۱]

روش هدایت مسلمان بی نماز

پس از آشنایی با اهمیت این مسئله و احکام فقهی آن، این پرسش مطرح می شود که ما چگونه با مسلمان بی نماز برخورد کنیم؟ وظیفه ما در مقابل این افراد چیست؟

شناخت علل ترک نماز در افراد

قبل از هر چیز لازم است علل و عوامل این‌که این افراد نماز نمی ‌خوانند را، شناسایی کنید. عوامل بسیاری می ‌تواند در ترک نماز نقش داشته باشد؛ از جمله: برخوردهای نادرست والدین و اطرافیان، عدم توجه والدین در تربیت مذهبی فرزندان، تأثیرپذیری از افراد منحرف و دوستان ناباب، ناآشنایی افراد نسبت به فلسفه نماز و … آشنایی با این عوامل بسیار مهم و ضروری است.

چه ‌بسا ممکن است این افراد از اهمیت و نقش سازنده نماز در زندگی اطلاعی نداشته باشند و از همین جهت نسبت به آن بی ‌تفاوت شده باشند. یا ممکن است در زندگی خود دچار خطا و اشتباه شده باشند؛ از این ‌رو فکر می ‌کنند که رابطه آن‌ ها با خداوند قطع شده است و اگر هم نماز بخوانند، مورد قبول واقع نمی‌ شود.

احتمال دیگر این‌که نماز دارای دو بعد است: یکی بعد ظاهری آن و دیگری بعد باطنی و معنوی آن. نماز در صورتی برای انسان نشاط و آرامش روانی به بار می‌ آورد که با حضور قلب و با معنویتی خاص به پا داشته شود، برخی افراد چون نمی‌ توانند با حضور قلب نماز بخوانند و به نتایج معنوی آن دست یابند، به مرور زمان از اصل نماز دست بر‌می ‌دارند.

هر یک از افراد ممکن است علت خاصی برای ترک نماز داشته باشند؛ از این‌ رو برای شما که می ‌خواهید آن ‌ها را هدایت و راهنمایی کنید، شناخت این علل بسیار مهم است؛ زیرا باید براساس آن‌ ها روش و شیوه خاصی را در هدایت آن‌ ها انتخاب کنید.

استفاده از روش و راهکار مناسب برای هدایت و راهنمایی افرادی که نماز نمی‌ خوانند، بسیار مفید و کارساز است. در آیات و روایات به این نکته تأکید شده است که در هدایت و راهنمایی افراد و به طور کل، در امر به معروف و نهی از منکر باید روش مناسبی را انتخاب کرد، داشتن حسن خلق، برخورداری از ملایمت و برخورد نرم، و پرهیز از توهین و تحقیر می ‌تواند در موفقیت شما مؤثر باشد. رهبران دینی ما نیز با برخورد شایسته و اخلاق نیکو دیگران را به اسلام و رعایت احکام و مسائل دینی دعوت می‌کردند.[۲۲] خداوند در قرآن خطاب به پیامبر ‌(ص) می ‌فرماید: اگر تندخو و سخت‌ دل بودی (یعنی اگر با رفتار شایسته و مناسب با افراد برخورد نمی ‌کردی) مردم از گرد تو پراکنده می‌ شدند.[۲۳]

تکیه بر نقاط مثبت و تشویق

یکی از روش‌ های مناسب و اثرگذار در برخورد با مسلمانانی که نماز نمی ‌خوانند، تشویق آن ‌ها به اعمال نیکو از جمله نماز است، در برخورد با افراد اگر روی جهات خوب و نقاط مثبت آن‌ ها انگشت بگذاریم و تشویقشان کنیم، آن‌گاه ازکار ناشایست آن‌ ها (مثل نماز نخواندن) انتقاد کنیم، آن تقدیر قبلی، زمینه پذیرش انتقاد بعدی و اصلاح رفتار نادرست آن ‌ها را فراهم می‌ کند؛ پس نباید تنها عیوب و خطاها را دید. افرادی که نماز نمی ‌خوانند، قطعاً از برخی جهات دیگر افراد خوب و دارای توانمندی ‌های شایسته ‌ای هستند؛ مثلاً در راست‌ گویی، امانت‌ داری، همکاری و تعاون با دیگران و … یا آشنایی با برخی مهارت ‌ها برتر از دیگران ‌اند، شما می ‌توانید ابتدا روی این نکات تأکید کنید و شخصیت آن ‌ها را محترم بشمارید، سپس بگویید شخصیتی مانند شما که این همه مهارت ‌ها، توانایی ‌ها و خوبی ‌ها را دارد، اگر نماز بخواند و رابطه صمیمی و عاطفی با خدا برقرار کند، قطعاً به موفقیت ‌های بیشتری دست خواهد یافت.

خلاصه آن‌ که، هرگز با توهین، تحقیر و اهانت، به خصوص در حضور دیگران نمی ‌توان کسی را به نماز و دیگر مسائل مذهبی جذب کرد، یا او را از کار زشت بازداشت؛ بلکه این‌گونه برخوردها، گاهی عامل لجاجت می‌ شود و شرایط را بدتر می‌ کند، و چه ‌بسا این‌گونه برخوردها در گذشته از سوی والدین و دیگران باعث شده است که افرادی در سنین نوجوانی و جوانی علاقه چندانی به نماز و مسائل مذهبی نداشته باشند.

ارائه الگو

ارائه الگوی مناسب برای افرادی که نماز نمی‌ خوانند، در جذب و دعوت آن ‌ها به نماز، بسیار مؤثر است. تحقیقات روان ‌شناختی نشان داده است که با استفاده از روش الگویی می توان بسیاری از نابهنجاری ‌ها و رفتارهای انحرافی را اصلاح و درمان کرد.[۲۴] بنابراین شما می‌ توانید خود، الگوی مناسبی برای دیگران باشید، اگر دوستان شما یا حتی برخی افراد خانواده علاقه چندانی به نماز ندارند، وقتی ببینند که شما مقید به نماز هستید و همیشه نماز خود را در اول وقت و با رعایت احکام و شرایط آن انجام می ‌دهید و از اخلاق و رفتار نیکو برخوردارید، آنها نیز علاقه‌ مند به نماز می ‌شوند و از سوی دیگر، گفتار و رهنمودهای شما را نیز می‌ پذیرند.

توجه به وظیفه امر به معروف، نه نتیجه آن

توجه داشته باشید که در برخورد با افرادی که به مسائل شرعی اهمیت نمی‌ دهند و یا اهل نماز نیستند، وظیفه شما انجام امر به معروف و نهی از منکر است. در امر به معروف و نهی از منکر حتماً باید راهکارهای یادشده و دیگر روش ‌هایی که در کتاب ‌های اخلاق آمده است، رعایت شود؛ اما اینکه حتماً این افراد هدایت و اصلاح شوند، شما وظیفه ‌ای ندارید، ممکن است آنها آن‌ قدر لجوج و غیر منطقی باشند که هیچ روشی مؤثر واقع نشود یا در مقابل شما عکس ‌العمل منفی نشان دهند. در این صورت شما وظیفه خود را انجام داده‌ اید و می ‌توانید نسبت به این افراد حساس بوده و تنفّر قلبی داشته باشید.

حکم رابطه با مسلمان بی نماز

در این خصوص، آیه یا حدیثی که حکم رابطه با مسلمان بی نماز را بیان کرده باشد نیافته ایم، ولی با توجه به اصول و قواعد عمومی که از مجموع آیات و روایات استفاده می شود باید بگوییم که مسلمان بی نماز کسی است که مهم ترین معروف دین خود که ستون خیمه دین وی است[۲۵] یعنی نماز را رها کرده است، همان نمازی که در روایات آمده که «اولین عملی که در روز قیامت حسابرسی می گردد نماز است، اگر قبول درگاه الهی واقع شود سراغ بقیه اعمال می روند و اگر مقبول واقع نشود و نصاب قبولی را کسب نکند سراغ بقیه اعمال نمی روند»[۲۶]

بر همین اساس، در برخی روایات شخص تارک الصلاه کافر دانسته شده است.[۲۷] البته نه به این معنا که همه آثار و احکام کافر را داشته باشد و همچون کافر نجس باشد، بلکه برخی عواقب کفر مشمول مسلمان بی نماز نیز می گردد؛ به عنوان نمونه چنانکه عاقبت کفر آتش جهنم است عاقبت ترک نماز هم آتش جهنم است. چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید که در روز قیامت وقتی بهشتیان از دوزخیان درباره علت جهنمی شدن آنها سؤال می کنند اولین پاسخی که می دهند این است که: «قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»[۲۸]، می‏گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم».

نمازگزاری شرط دوستی و برادری

خداوند در رابطه با دوستان خوب که برادران دینی ما به حساب می ‌آیند، می ‌فرماید: «فَإِنْ تَابُوا وَ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ وَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ»[۲۹] «اگر توبه کردند و نماز بر پا داشتند و زکات پرداختند، در این صورت برادران دینى شمایند و ما آیات خود را براى گروهى که مى‏‌ دانند، به تفصیل بیان مى ‏‌کنیم». در اینجا شرط دوستی و برادری، زکات دادن و نماز خواندن شمرده شده است و اگر می ‌خواهید ببینید که شخصی به درد دوستی می‌ خورد یا نه، ببینید که آیا واجباتش، از جمله نمازش را بجا می ‌آورد یا نه.

در سوره کهف نیز خداوند دوست خوب را کسی معرفی می‌کند که به یاد خدا باشد و به ذکر خداوند و نماز مشغول باشد: «وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاهِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَهَ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَ لَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَ اتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا»[۳۰]، «با آنان که صبحگاه و شامگاه پروردگارشان را مى‌خوانند، در حالى که پیوسته خشنودى او را خواستارند خود را شکیبا دار و دیدگانت از آنان [به دیگران] برنگذرد که زینت زندگى دنیا را بخواهى و از کسى که دل او را از یاد خود غافل کرده ایم و از هواى نفسش پیروى می کند و کارش زیاده روى است، پیروى مکن»

روایات نیز یکی از مهم ترین ملاک ‌های انتخاب دوست و همنشین را نماز قرار داده است، امام صادق (ع) در این باره می فرماید: «اخْتَبِرُوا إِخْوَانَکُمْ بِخَصْلَتَیْنِ فَإِنْ کَانَتَا فِیهِمْ وَ إِلَّا فَاعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ مُحَافَظَهٍ عَلَى الصَّلَوَاتِ فِی مَوَاقِیتِهَا وَ الْبِرِّ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْر»[۳۱]، «برادران خود را با دو خصلت آزمایش کنید، اگر آن دو خصلت در آنها بود خوب است وگرنه دور شوید، دور شوید، دور شوید. مواظبت او بر نمازهایش در اوقات آن، نیکى به برادران در زمان سختى و آسانی».

کسی که نماز نمی‌ خواند و جزو دوستان شما است، اگر می ‌دانید و یا احتمال می ‌دهید که ارتباط با او ممکن است ایشان را به نماز بکشاند و یا اثرات خوبی بگذارد، با او ارتباط سازنده داشته باشید، به این معنا که به اصلاح زیربناهای فکری وی پرداخته و به مرور او را به خواندن نماز ارشاد کنید؛ و البته مراقب باشید که در اعتقادات و خلقیات شما اثر منفی نگذارد، زیرا در این صورت یعنی در صورت تأثیر او در شما، ادامه این ارتباط، صحیح نبوده و شرعاً جایز نیست.

بنابراین اگر احتمال مى ‏‌دهید که نتیجه معکوس باشد، رابطه دوستانه خود را قطع کنید، گر چه در برخوردها با او گرم بوده و به او محبت کنید، ادامه دوستی با افراد بی ‌نماز که توجهی به خدا و دین ندارند و تأثیرپذیر هم نیستند، ممکن است در شما تأثیر منفی بگذارد و کم کم شما هم حس کنید که توجهتان به نماز و خداوند کم شده است.

نتیجه گیری

ترک نماز از گناهان بسیار بزرگ خوانده شده و ترک‌کنندگان نماز در روایات کافر خوانده شده ‌اند. در مورد برخورد با این افراد، امر به معروف و هدایت آنها باید بدانیم علت ترک نماز در زندگی آنها چه بوده و بر اساس آن، روش مناسبی را در ارتباط با آنها انتخاب کنیم. همچنین تکیه بر نقاط مثبت و تشویق وی، الگو بودن در نمازگزاری، توجه به وظیفه نه نتیجه، می تواند ما را در مسیر هدایت آنها یاری دهد. اگر این افراد از ترک نماز دست برداشتند، می توانند دوست و برادر دینی ما باشند؛ در غیر این صورت باید از آنها دوری کنیم.

پی نوشت ها

[۱] . طیب، أطیب البیان، ج۱۴، ص۱۶۸

[۲] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۳، ص۲۸

[۳] . طالقانی، پرتوی از قرآن، ج۴، ص۲۷۳

[۴] . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۳۶۱

[۵] . مجلسی، بحار الأنوار، ج۷۹، ص۲۰۲

[۶] . مجلسی، بحار الأنوار، ج۷۹، ص۲۰۲

[۷] . ابن بابویه، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۳۱

[۸] . کلینی، کافی، ج۳، ص۲۶۹

[۹] . شیخ طوسی، الخلاف، ج۵، ص۳۵۹

[۱۰] . شهید اول، الدروس، ج۱، ص۱۴۴

[۱۱] . شیخ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۶۸۹