علت غرق شدن فرعون‏ با اقرار به ایمان به توحید

فرعون فرمانروای مصر در زمان حضرت موسی (علیه السلام) است. قرآن، وی را پادشاهی جبار معرفی می کند، او در حال غرق شدن ایمان آورد ولی ایمانش قبول نشد. غالب اهل لغت فرعون را لغتی غیر عربی و اکثرا قبطی دانسته‌، در مورد معنای آن اکتفا نموده اند به نقل قولی که آن را به معنی تمساح دانسته است.[۱]

حضرت موسی

حضرت موسى (علیه السلام) یکی از پیامبران قوم بنی اسرائیل است که چند نسل پس از حضرت یعقوب (علیه السلام) نیای بزرگ بنى اسرائیل به هدایت و رهبری آن ها مبعوث شد. او پیامبری صاحب شریعت بود و کتاب آسمانی او که «تورات» نام دارد منبع احکام شریعت یهود است. حضرت موسی (علیه السلام) قوم بنی اسرائیل را که پیش از این در زمان پیامبری حضرت یوسف (علیه السلام) در مصر ساکن شده و بعد ها توسط سلاطین مصر به خدمت گرفته شده بودند، از دست فرعون نجات داده و از مصر خارج نمود. قرآن کریم حضرت موسى را یکی از پیامبران اولوالعزم معرفی نموده و نام او و داستان هایش را بارها ذکر کرده است.

فرعون

«فرعون» نامی است که قرآن به فرمانروای مصر در زمان حضرت موسی (علیه السلام) اطلاق نموده است. این واژه ۷۴ بار در قرآن کریم آمده است. در فرهنگ اسلامی فرعون نماد تکبر، خودخواهی و سرکشی در مقابل خداست. فرعون لقب پادشاهان قدیم مصر است؛ اما فرعونی که در زمان ولادت حضرت موسی (علیه السلام) بر مصر حکومت می کرد، در کتاب‌های تاریخ دوره اسلامی، قابوس بن مصعب نامیده شده است و عبرانیان او را فرعون تسخیر می نامند. به زعم اکثر مورخان، فرعون تسخیر، رامسس یا رعمسیس دوم است. او سومین نفر از سلسله نوزدهم فراعنه مصر بود.

فرعون مستکبر

بنا بر آیات قرآن، فرعون فردی مستکبر و سلطه‌ گر بود و برای تقویت سلطه خود، بین مردم اختلاف می‌ انداخت. او همچنین وزیری به نام هامان، مشاورانی در در بار و سپاهی نیرومند داشت و در استکبار و سلطه خود به آن ها تکیه می‌ کرد. حضرت موسی در بازگشت از مدین از طرف خدا به رسالت مبعوث گشته، مامور شد با معجزاتی که خدا به او داده بود نزد فرعون برود و او را که به تعبیر قرآن طغیان نموده بود با لحنی نرم هدایت نماید.

مسئولیت یافتن موسی برای نجات بنی اسرائیل

خداوند موسی (علیه السلام) را همراه برادرش هارون به سوی فرعون فرستاد تا بنی اسرائیل را از چنگال او آزاد کند.۲]

آنها به بلاهایی دچار شدند اما باز هم دست از استکبار بر نداشتند تا سرانجام دستور کوچ بنی اسرائیل به موسی (علیه السلام) داده می شود. بنی‌ اسرائیل به رهبری حضرت موسی (علیه السلام) از مصر خارج می‌ شوند و به دریا می‌ رسند (این‌که دقیقا دریا بوده یا رود نیل مورد اختلاف است)، موسی (علیه االسلام) با معجزه خود دریا را می‌ شکافد و بنی‌ اسرائیل از آن عبور می‌ کنند.

ایمان فرعون

حاکم مصر در آخرین لحظات ایمان می‌ آورد ولی چون ایمان او از روی اضطرار بوده پذیرفته نمی‌ شود. «قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلِـهَ إِلاَّ الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِینَ»[۳]گفت ایمان آوردم که هیچ معبودی جز کسی که بنی اسرائیل به او ایمان آورده‌ اند وجود ندارد و من از مسلمین هستم»

علت عدم قبول ایمان فرعون

ابراهیم بن محمد همدانى گفت: از امام رضا علیه السلام پرسیدم: به چه علت خداوند عز و جل فرعون را با اینکه ایمان آورد و به یکتایى او اقرار نمود غرق کرد؟

امام فلسفه غرق شدن وی چنین فرمود:

«براى اینکه او هنگامى که عذاب را بعینه مشاهده کرد ایمان آورد، و ایمان پس از روبه‏ رو شدن با کیفر پذیرفته نخواهد بود، و این حکم خداى تعالى است درباره گذشتگان و آیندگان، چنانکه می فرماید: فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا [۴]

(چون عذاب ما را مشاهده کردند گفتند: ما ایمان آوردیم به خداى یگانه، و کافر شدیم به آن چه براى او شریک مى‏ آوردیم. اما ایمانشان در این هنگام که عذاب را بعینه دیدند سودى به حالشان نبخشید)،

در کلام دیگر فرموده: یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً[۵] (روزى که پاره‏اى از عذاب پروردگارت بیاید هیچ کس در آن روز که عذاب آید ایمان آوردنش- در صورتى که قبلا ایمان‏ نیاورده بوده یا در ظرف مدت ایمانش کار خیرى از او سر نزده- فایده‏ اى به حالش نخواهد داشت)، و نیز در باره فرعون زمانى که غرق مى‏ شد مى‏ فرماید:

قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ [۶] (گفت:

ایمان آوردم به اینکه معبودى نیست مگر همان که بنو اسرائیل بدان ایمان آورده‏ اند، و من از مسلمانان شدم). بدو گفته شد: آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ. فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ آیَهً [۷] (اکنون اظهار ایمان مى‏کنى؟ در حالى که پیش از این سخت طغیان داشتى و از تبهکاران بودى. ما امروز پیکر بى‏روحت را نجات مى ‏دهیم تا براى آیندگان موجب عبرتى باشد).

با اینکه فرعون سر تا قدم غرق اسلحه بود و زره آهنین بر بدن داشت، خداوند او را پس از آنکه غرق شده بود بر زمین بلندى انداخت تا براى آیندگان نشانه‏اى باشد، و او را با همه سنگینى آهن آلات بر آن زمین مرتفع بنگرند. و خاصیت هر چیز سنگین فرو رفتن در آب است نه بالا آمدن، و این خود آیه و نشانه‏ اى بود. و براى علتى دیگر خداوند عز و جل فرعون را غرق ساخت زیرا فرعون به موسى پناه برد که از عذاب خدا او را برهاند، و به خود خدا پناه نجست. خداوند به موسى وحى فرستاد که: اى موسى، به فریاد فرعون نرسیدى چون او را خلق نکرده بودى، اگر به من پناه برده بود نجاتش مى‏ دادم.»[۸]

جمع بندی

علت غرق شدن فرعون با این که به وحدانیت خدا ایمان آورد این است که او هنگامى که عذاب را به عینه مشاهده کرد ایمان آورد، و ایمان پس از روبه‏رو شدن با کیفر پذیرفته نخواهد بود، و این حکم خداى تعالى است درباره گذشتگان و آیندگان،

پی نوشت ها

[۱] . زمخشری، أساس البلاغه، ۱۹۷۹ م، ص۴۷۱؛ قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۶۳

[۲] . شعراء، سوره۲۶، آیه۱۶.

[۳] . یونس، سوره۱۰، آیه۹۲.

[۴] . مؤمن، آیه  ۸۴ و ۸۵.

[۵] . انعام، آیه ۱۵۸.

[۶] . یونس، آیه ۹۰.

[۷] . یونس آیه ۹۱.

[۸] . تفسیر جامع، ج‏۶، ص: ۱۴۷؛ تفسیر اثنى عشرى، ج‏۵، ص: ۳۸۸

منابع

1. بروجردى، محمدابراهیم‏، تفسیر جامع‏، کتابخانه صدر، ایران- تهران‏، ۱۳۶۶ ه. ش‏.
2. هاشمى رفسنجانى، اکبر، تفسیر راهنما: روشى نو در ارائه مفاهیم موضوعات قرآن، بوستان کتاب قم( انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، ایران- قم‏، ۱۳۸۶ ه. ش‏
3. شاه‏عبدالعظیمى، حسین، ‏تفسیر اثنى عشرى‏، میقات‏، ایران- تهران‏، ۱۳۶۳ ه. ش‏.
4. زمخشری، محمود بن عمر، أساس البلاغه، بیروت،‌ دار صادر، اول، ۱۹۷۹م.
5. قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ششم، ۱۳۷۱ش.