آغاز مرحله نهایی جنگ صفین

سال 38 هجری قمری

پس از بی ­نتیجه ماندن، نامه ­ها و موعظه ­های امیرالمؤمنین (علیه ­السّلام) به معاویه در ماه محرم سال 38 هجری قمری­، در روز چهارشنبه، اول صفر سال 38 هجری قمری­، لشکریان امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مقابل لشکر شام صف کشیدند و جنگ صفین آغاز شد، لشکر امیرالمومنین (علیه السلام) 90 هزار نفر و لشکر معاویه 85 هزار نفر بودند­. لشکر کفر، آب را بر لشکر حضرت امیر­المؤمنین (علیه السّلام) بستند، ولی پس از گرفتن؛ منطقه­ ی مربوطه و باز نمودن آب توسط امام حسین (علیه السّلام) لشکر حضرت­، مانع از رسیدن آب به لشکر معاویه نشدند­.

حضرت پس از شهادت تعدادی از اصحاب­ شان، یک­ باره با ده­ هزار نفر از طائفه ربیعه، به لشکر معاویه حمله کردند؛ و صفوف آنان را بر­هم ریختند، و تا قبّه معاویه رسیدند و فرمودند: ای معاویه­، برای چه مردم را به کشتن می­ دهی؟ بیا با من مبارزه کن تا هر کدام از ما کشته شود خلافت از دیگری باشد!! عمرو عاص به معاویه گفت: علی با تو به انصاف سخن گفت. معاویه گفت: اما تو در این مشورت انصاف ندادی، چه اینکه هر کس به مصاف او بیرون رود به سلامت باز نگردد! از اینجا بود که معاویه عمرو عاص را به اجبار به جنگ حضرت فرستاد. حضرت همین که او را شناخت، شمشیر را بلند کرد تا او را به درک بفرستد، ولی عمرو عاص حیله کرد، و عورت خود را مکشوف ساخت. آن حضرت، از آن بی حیا رو برگردانید، و آن خبیث فرار کرد. سرانجام لشکر معاویه با حیله و نیرنگ چند برگ از قرآن بر سر نیزه کردند، و ماجرای حکمین پیش آمد. اين جنگ 14 ماه به طول انجاميد.

محلاتی، ذبیح الله، قلائد النحور، جلد محرم و صفر، ص339، انتشارات کتابخانه صدر.عاملی، شیخ بهاءالدین، توضیح المقاصد، ص5، قم، مکتبه بصیرتی،1396.محدث قمی، شیخ عباس، تتمه المنتهی، ص24-29، قم انتشارات داوری1397ق.محدث قمی، فیض العلام، ص176، مرکز نشر کتاب، قم، 1375ش. بلاذری، انساب الاشراف،ج2، ص305، بیروت، موسسه الاعلمی.محدث قمی، شیخ عباس، تتمه المنتهی، ص 23.

وارد کردن سر مطهر امام حسین (علیه السّلام) به شام

سال 61 هجری قمری

بنی امیه این روز را به خاطر ورود سر مطهر امام حسین (علیه ­السّلام) به شام­، روز عید قرار دادند.

محلاتی، ذبیح الله، قلائد النحور، جلد محرم و صفر، ص341، انتشارات کتابخانه صدر.ملبوبی، محمد باقر، الوقایع و الحوادث، جلد صفر، ص5، کتابفروشیفرد،قم،1341ش.کفعمی، مصباح ج2، ص596، قم، منشورات الرضی.

ورود اهل بیت (علیهم ­السّلام) به شام

سال 61 هجری قمری

اهل­ بيت پيغمبر (صلى­ الله ­عليه­ و ­آله) وارد دمشق شدند، اين روز را بنى ­اميه عيد مى ­گيرند و براى شيعيان روز عزا است.

از ابى ­مخنف روايت شده كه از سر ابى ­عبدالله بوى خوشى مى­ وزيد كه بر هر بوى­ خوشى برترى داشت.

چون اهل ­بيت نزديك شهر رسيدند، ام كلثوم شمر را گفت: حاجتى دارم ممكن است انجام دهى؟ شمر پرسيد: چه مى خواهى؟ ام­ كلثوم فرمود: ما را از دروازه ­اى وارد كنيد كه جمعيت تماشاچى كمتر باشد، و به كسانى كه سرها را حمل مى­ كنند، بگو سرها را از محامل زنان دور كنند، كه از كثرت نظر تماشاچيان خوار شديم،  شمر پست­ فطرت دستور داد سرها را بالاى نيزه­ ها نصب كردند، و در كنار محمل ­هاى زنان حركت دهند و آنها را از در بزرگ شهر وارد كردند.

ملبوبی، محمدباقر، الوقایع و الحوادث، ج5، ص6-30، کتابفروشی فرد، قم، 1341ش. ذهنی تهرانی، سید محمد جواد،از مدینه تا مدینه، ص896-899،انتشارات پیام حق، تهران1397ش.علامه نمازی شاهرودی، مستدرک سفینه البحار، ج6، ص294،قم ، انتشارات جامعه مدرسین.محدث قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، ص429، مکتبه بصیرتی قم.

مجلس یزید

سال 61 هجری

در این روز اسرای اهل­ بیت رسول خدا (صلّی­ اللَّه ­علیه­ و­آله) را وارد مجلس یزید کردند.

محلاتی، ذبیح الله، قلائد النحور، ج محرم و صفر، ص353، انتشارات کتابخانه صدر.

شهادت زید بن­ علی­ بن­ الحسین (علیه ­السلام)

احتمالاً 120 هجری

زید بن­ علی، فرزند امام سجاد (علیه ­السلام)­، در رهبری قیام علیه بنی‌امیه، در زمان امام صادق (علیه‌ السلام) در سال (­۱۲۰ ،۱۲۱ یا ۱۲۲) هجری­ قمری در کوفه به شهادت رسید. گروهی از شیعیان، معتقد به امامت او شدند، که به زیدیه مشهور هستند. قیام او در اول محرم بوده است، و پس از دفن ایشان­،­ در این روز؛ یا 19 ربیع الاول، قبر او را شکافتند، و بدن آن بزرگوار را از قبر خارج نمودند و به زمین کشیده و به دار زدند.

شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص174، قم موسسه آل­البیت.ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج5، ص229.بیروت، دار صادر. تاریخ الطبری، ج7، ص160.تاریخ الطبری، ج7، ص160، بیروت، داراحیاء التراث العربی.محلاتی، ذبیح الله، قلائد النحور، جلد محرم و صفر، ص15، انتشارات کتابخانه صدر. علامه نمازی شاهرودی، مستدرک سفینه البحار،ج4، ص67،قم ، انتشارات جامعه مدرسین.

شهادت حضرت رقیّه (سلام ­الله ­علیها)

سال 61 هجری

در روز پنجم ماه صفر سال 61 هجری قمری حضرت رقیه  (سلام ­الله ­علیها) مظلومانه به شهادت رسید.

پدر ایشان امام حسین (علیه­ السّلام) و مادرشان ام اسحاق است. ولادت آن حضرت در مدینه بود، که در سن سه سالگی یا بیشتر در محرم سال ­61 هجری، همراه پدر بزرگوارش به کربلا آمد.

بعد از شهادت امام حسین (علیه ­السّلام) و اهل ­بیت و اصحاب، همراه با اسرا به کوفه و شام برده شد، و در مسیر چهل منزل­، راه شام رنج­ های فراوانی دید.  در شام بعد از دیدن سر نورانی پدر با پیشانی شکسته در خرابه، آنقدر ناله زد و گریست تا به ملکوت اعلا پیوست.

و بدن شریف آن حضرت را شبانه دفن کردند.

ملبوبی، محمد باقر، الوقایع والحوادث، ج5، ص70-81، قم، کتابفروشی فرد، سال نشر1341ش.

ولادت امام موسی­ بن­ جعفر (علیه ­السلام)

سال 128 هجری قمری

بنابر نظر مشهور، روز (یکشنبه) در سال 128 هجری قمری، در منطقه «ابواء» که بین مکه و مدینه قرار دارد­، حضرت موسی­ بن­ جعفر­ (علیه ­السّلام) به دنیا آمدند.

پدر والامقام آن حضرت امام صادق (علیه ­السّلام) و مادر ایشان حمیده المصفاه می ­باشند.

مشهورترین لقب­ های آن حضرت صالح، صابر، امین و کاظم، و مشهورترین کنیة آن حضرت ابوالحسن است. اگرچه امیر­المؤمنین (علیه ­السّلام) و امام زین ­العابدین (علیه­ السّلام) هم مکنی به این لقب هستند، ولی در کتب اخبار از امام کاظم (علیه­ السّلام) به ابوالحسن اول، و از امام رضا (علیه ­السّلام) ­به ابوالحسن ثانی، و از حضرت هادی (علیه ­السّلام) به ابوالحسن ثالث، تعبیر می­ کنند. البته گاهی به خاطر تقیّه، از آن حضرت به عنوان عبد صالح، فقیه و عالم نیز تعبیر کرده ­اند.

امام کاظم (علیه ­السلام) در عصر حکومت مروان بن­ محمد اموى (معروف به مروان حمار) که آخرین خلیفه امویان بود؛ به دنیا آمد، و در مدت عمر شریف خویش­، علاوه بر حکومت مروان بن­ محمد اموى، حکومت ستم­ گرانه ی پنج تن از خلفاء عباسیان (سفاح، منصور، مهدى، هادى و هارون) را تحمل کرد.

امام موسى کاظم (علیه ­السلام) در سن 20 سالگى به امامت رسید. مدت امامت آن حضرت، ۳۵ سال بود.

طبرسی، امین الاسلام، اعلام الوری، ج2، ص6، قم، موسسه آل ­البیت،1408ق. محدث قمی، شیخ عباس، منتهی ­الآمال، ج2، ص 181، تهران، انتشارات اسلامیه، 1388ش. کلینی، محمد بن یعقوب، ­الکافی، ج3، ص507،تهران، انتشارات اسلامیه.

بنابر نقلی در این روز، در سال 49 هجری امام مجتبی در سن 47 سالگی در مدینه به شهادت رسید.[1]

ولی اشهر بین علمای امامیه شهادت  حضرت در آخر ماه صفر است.[2]

[1]­- عاملی، شیخ بهایی، توضیح المقاصد، ص6، قم انتشارات مکتبه بصیرتی،1396ق. کفعمی، مصباح،­ ج2، ص598، منشورات الرضی،قم­.

[2]­- علامه مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، ص 270، انتشارات علمیه اسلامیه. محدث قمی، فیض العلام، ص184،مرکز نشر کتاب،قم 1375ش. علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار،ج44، ص 134،بیروت، داراحیاء التراث العربی،1403ق.

وفات حضرت سلمان (رحمه ­الله)

سال 36 هجری قمری

سلمان فارسی، صحابی مشهور پیامبر (صلی ­الله­ علیه ­و­آله) و از یاران امام علی (علیه ­السلام) بود.

او جایگاه والایی در میان صحابه داشت، پیامبر (صلی ­الله ­علیه ­و­آله) او را از اهل­ بیت خود خواند.

او به اسم اعظم خداوند آگاه بود، و مقامش از مقام لقمان حکیم بالاتر شمرده شده است.

برخی منابع او را اهل اصفهان، و برخی دیگر اهل شیراز معرفی کرده‌اند.

مطابق روایات شیعه او هیچ ­گاه به غیر خدا سجده نکرد. او روح حق‌جویی داشت، و برای یافتن حقیقت به سرزمین‌ های مختلفی مسافرت کرد، و نزد اسقف‌ های مسیحی به تعلیم و تربیت نفس پرداخت تا آنکه به ظهور پیامبر آخر‌الزمان در سرزمین عرب بشارت داده شد. سلمان برای یافتن پیامبر (صلی­ الله ­علیه­ و­آله) به حجاز رفت، و با دیدن نشانه‌ های نبوت در پیامبر (صلی ­الله ­علیه ­و­آله)، به وی ایمان آورد.

حضرت سلمان در سال 36 هجری قمری در سن 250 سالگی و بنابرنقلی 350 سالگی­ در مدائن از دنیا رفت.

او را سلمان بن الاسلام و سلمان پاک و سلمان محمدی لقب داده اند، و در خطاب به او گفته ­اند: «السلام علیک یا من خلط ایمانه بأهل البیت الطاهرین».

امیرالمومنین فرمودند: « سلمان از کسانی بود که بر حضرت زهرا (سلام ­الله ­علیها) نماز خواند». هم­چنین امام صادق (علیه ­السلام) فرمودند: «­سلمان علم اول و آخر را درک کرد، و او دریایی است؛ که هر کسی را بهره ­ای از آن نیست، و او از ما اهل­ بیت است».

شرح حال سلمان در کتابهای مختلف بیان شده، و در بزرگی مقام و منزلتش همین بس که خود امیرالمومنین (علیه­ السلام) وسایل غسل و کفن او را آوردند، و او را غسل داده و کفن نمودند و بر او نماز خوانده و دفن نمودند.

محمد حرزالدین، سعیدبن جبیر، مراقد المعارف، ج1، ص355، قم 1371ش.ملبوبی، محمدباقر، الوقایع والحوادث، جلد صفر، ص270،کتابفروشی فرد، قم،1341ش. علامه نمازی شاهرودی، مستدرک سفینة البحار،ج6، ص294، قم، انتشارات جامعه مدرسین.علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج99، ص289(قسمتی از زیارت نامه حضرت سلمان)،دار احیاءالتراث العربی،بیروت،1403.شیخ مفید، اختصاص، ص4، مکتبه بصیرتی قم.شیخ مفید، اختصاص، ص8، مکتبه بصیرتی قم.ملبوبی، محمدباقر، الوقایع والحوادث، ج5، ص325، کتابفروشی فرد، قم، 1341ش.

شهادت عمار یاسر

37 هجری قمری

در این روز در سال 37 هجری قمری، عمار یاسر در­ سن 93 سالگی، در جنگ صفین به شهادت رسید.

پدر عمار، جناب یاسر بن عامر است، در اسلام او اولین مردی بود؛ که در مکه به دست مشرکین به شهادت رسید. مادرش­، سمیّه نام داشت، که در مقابل آزار و ­اذیت کفار مکه­، صبر فراوان کرد­، و اولین زن شهیده در اسلام بود، که به دست ابوجهل به شهادت رسید.

محدث قمی، شیخ عباس، فیض العلام، ص189، مرکز نشر کتاب­، قم1375. محمدبن حرزالدین، سعید بن جبیر، مراقدالمعارف، ج2،ص 100، قم1371ش. سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ج1، ص89، منشورات شریف رضی قم.

­وقوع جنگ نهروان

سال 37 هجری قمری

دوره خلافت امام علی (علیه ­السلام) بود، که بعد از جنگ صفین و در پی ماجرای حکمیت، در نهم صفر سال (­38 ­یا 39­) هجری ­قمری روی داد؛

این جنگ، از طرف گروه موسوم به مارقین یا خوارج بودند. آنها شکست سختی از سپاه امام علی (ع) خوردند، و گفته‌اند کم‌تر از ده نفر از خوارج توانستند، فرار کنند. که یکی از آنان عبدالرحمن ­بن­ ملجم مرادی، قاتل امیرالمؤمنین (علیه ­السلام) بود.

علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار،ج56، ص138. ابن شهر آشوب، ابی جعفر، مناقب آل ابی طالب ،ج3، ص220، انتشارات ذوی القربی،1379ش.

لیله ­الهریر در جنگ صفین

سال 38هجری قمری

خاتمه جنگ صفین نبرد «لیله ­الهریر» در شب جمعه یازدهم ماه صفر سال 38 ق بود.

در آن شب سپاه معاویه از شدت سرما مانند سگ صدا می­ کردند، چون «هریر» به صدای سگ می­ گویند. حضرت­ علی (علیه­ السلام) ذوالفقار به دست و سوار بر اسب پیامبر (صلی­ الله ­علیه و­آله) شمشیر می­ زد، و به هر شمشیری که می زد تکبیر می­ گفت و شجاعی را به خاک می­ افکند. مقتولین به دست آن حضرت در آن شب بیش از 500 نفر نقل شده است، و تا صبح مشغول جنگ بودند به گونه­ ای که ذوالفقارش چند مرتبه خمیده شد، و آن بزرگوار با زانوی مبارک آن را راست نمودند. در این جنگ جمعی از لشکریان امیرالمومنین (علیه السلام) به شهادت رسیدند، که از جملة آنها عمار یاسر، اویس قرنی، هاشم مرقال، پسر هاشم،خزیمة بن ثابت، صفوان بن حذیفه و عبدالله بن بدیل با برادرش عبدالرحمن بدیل، عبدالله بن حارث برادر مالک اشتر که از خواص امیرالمومنین بودند.

ملا هاشم خراسانی، منتخب التواریخ، ص 163، انتشارات اسلامیه، تهران1376ش.

صبح دوازدهم ماه صفرسال 38 هجری قمری، لشکر امیرالمومنین مهیای جنگ شدند، اما عمرو عاص حیله نمود و دستور داد، تا قرآن ها را بر سر نیزه کنند. و فریاد می زدند: «لاحکم الّا­ لله».

منافقینی مانند اشعث بن قیس، با تضعیف روحیه لشکر حضرت آنان را به اختیار حکمین ترغیب کردند. هر چه امیرالمؤمنین فرمودند که این نیرنگ است، و من «کلام الله ناطق» هستم، نتیجه نداد. سرانجام قرار بر این شد، که هر لشکر حَکَمی از جانب خود تعیین کنند، تا حکم آنها را هر دو طرف بپیذیرد. معاویه، عمرو عاص را معرفی کرد و امیرالمومنین (علیه­ السلام) فرمود: «اگر ناچار هستیم، عبدالله بن عباس، و الا مالک اشتر نخعی حَکَم باشد». اشعث و جماعت قراء و حافظین که بعدا جز خوارج شدند راضی به هیچ کدام از این دو نشدند و گفتند: «فقط ابوموسی اشعری». نفاق منافقین نتیجه داد، و ابوموسی اشعری و عمر و عاص در «دومه الجندل» جمع شدند، که با مکر و حیله عمر و عاص حضرت را به ظاهر عزل نمودند. ابوموسی از جمله منافقینی بود، که در شب عقبه (بعد از غدیر) قصد قتل پیامبر را داشتند.

بدین ترتیب فردای آن روز در بین جمعیت ابوموسی به عمرو گفت: تو بایست و معاویه را از امارت خلع کن، تا من هم علی بن ابی طالب را خلع نمایم. عمر و عاص گفت: من هرگز بر تو که عامل ابوبکر و عمر بوده ­ای سبقت نمی­ گیرم! به این ترتیب ابوموسی گفت: «من علی و معاویه را از خلافت عزل نمودم و ساکت شد». عمروعاص ملعون ایستاد و گفت: «مردم شنیدید که ابوموسی، علی را از خلافت عزل کرد. من هم او را از خلافت عزل نموده، و آن را برای معاویه ثابت می­ نمایم که او سزاوارتر است، و من به عنوان منصوب کردن معاویه انگشتر به دست می­ کنم».

ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج13، ص315، کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی،قم1404ق.ملاهاشم خراسانی، منتخب التواریخ، ص 167، ابن­ابی­الحدید، شرح نهج البلاغه، ج13، ص315.

شهادت محمد بن­ ابی­ بکر

سال 38 هجری قمری

محمد بن ابی‌ بکر بن ابی‌ قحافه، از نزدیک‌ ترین یاران امام علی (علیه ­السلام) که از سوی ایشان به فرمانداری مصر منصوب شد.

او فرزند خلیفه اول و اسماء بنت عمیس بود، که بعد از درگذشت ابوبکر، و ازدواج مادرش با امام علی (علیه ­السلام)، در خانه امام (علیه­ السلام) پرورش یافت.

بین او و امام محبت دوجانبه وجود داشت، و امام او را فرزند خویش می‌خواند. جایگاه او در نزد امام ­علی ­(علیه ­السلام) را هم‌سنگ جایگاه ابوذر در نزد پیامبر (صلی ­الله ­علیه­ و­آله) دانسته‌اند.­

او از مخالفان برجسته عملکرد خلیفه سوم، به شمار می‌آمد. در دوره امام علی(علیه ­السلام) جزء شرطة الخمیس بود، و در جنگ‌های جمل و صفین فرمانده ی بخشی از سپاه امام را به عهده داشت.

منابع حدیثی و تاریخی شخصیت او را ستوده‌اند.

در این روز در سال 38 هجری قمری محمد بن ابی ­بکر در سن 28 سالگی به دستور معاویه و عمروعاص به وسیله زهر به شهادت رسید. بعد از شهادت، او را در شکم حمار مرده ­ای گذاشتند و سوزاندند. قبر منسوب به او از باقیمانده ی بدن سوخته آن بزرگوار است. دشمنان اهل ­بیت هنگامی که کنار قبر آن بزرگوار می­ روند پشت به قبر می­ کنند و برای ابوبکر فاتحه می­ خوانند.!

محدث قمی، شیخ عباس، فیض ­العلام، ص249،مرکز نشر کتاب، قم1375ش. محلاتی، ذبیح الله، جلد محرم و صفر، ص395، انتشارات کتابخانه صدر. علامه نمازی شاهرودی، مستدرک سفینه البحار، ج6، ص294

ابتدای بیماری پیامبر اسلام (صلّی ­اللَّه ­علیه ­و ­آله)، که منجر به رحلت آن حضرت شد.

علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج31، ص633و ج37، ص116.

اربعین سیدالشهداء (علیه ­السّلام)

سال 61 هجری قمری

در چنین روزی، چهل روز از شهادت امام حسین (علیه­ السّلام) و اهل­ بیت و اصحاب با وفایش می گذرد.

زیارت جابر از کربلا

سال 61 هجری قمری

در این روز در سال 61 هجری قمری جناب جابر بن عبداللَّه انصاری و همراهانش قریب به چهل روز، بعد از شهادت امام حسین (علیه­ السّلام) از مدینه به کربلا وارد شدند، او به همراه عطیه، قبر حبیبش سیدالشهداء (علیه ­السلام) را زیارت کرد.

عاملی، شیخ بهاءالدین، توضیح المقاصد، ص6، مکتبه بصیرتی قم1396.

بازگشت اهل بیت (علیهم­ السّلام) به کربلا

سال 61 هجری قمری

بنابرنقل مشهور در چنین روزی اهل­ بیت (علیهم ­السّلام) از شام به کربلا بازگشتند.

شیخ مفید، مسار الشیعه، ص26، مکتبه بصیرتی، قم1396. شیخ حر عاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه، ج14،ص478، موسسه آل البیت قم .علامه مجلسی، محمد باقر، زادالمعاد،ص328. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج97،ص329

در این روز بنا بر قول سیّد مرتضی رأس شریف امام حسین (علیه­ السّلام) توسط امام زین ­العابدین (علیه­ السّلام)  از شام به کربلا آورده شد و به بدن مطهر آن حضرت ملحق گردید.

علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج44، ص199.

طلب کاغذ و دوات توسط پیامبر­ (صلى ­الله­ علیه­ و آله)

سال 11 هجری قمری

ماجرای دوات و قلم یا دَوات و قِرْطاس، اشاره است به قلم و دوات خواستن پیامبر (ص) در بستر بیماری، برای نوشتن وصیتی به مسلمانان که پس از وی گمراه نشوند. بنابر روایات، این درخواست پیامبر، با مخالفت عمر بن خطاب مواجه شده، که با گفتن جمله «این مرد هذیان می‌گوید»، مانع از نوشتن سفارش پیامبر می‌شود. واکنش خلیفه دوم بر خلاف برخی از آیات قرآن دانسته شده و انتقاد برخی از نویسندگان مسلمان را در پی داشته است.

این واقعه – که از آن به مصیبت بزرگ یا فاجعه روز پنج‌شنبه یاد شده – در منابع روایی و تاریخی شیعه و سنی نقل شده است.

از نظر شیعیان، پیامبر (صلی­ الله­ علیه ­و ­آله) اراده داشت بر جانشینی امام علی (علیه ­السلام) پس از خود تأکید کند. هم­چنین پیامبر اسلام (صلى ­الله­ علیه­ و­ آله) در این روز بر منبر رفتند، خطبه خواندند، و مردم را موعظه نمودند، و به پیروى از قرآن و عترت فراخواندند.

این ماجرا با جزئیات و عبارات متفاوتی در منابع روایی و تاریخی شیعه و سنی آمده است. کتاب‌های صحیح بخاری، صحیح مسلم، و طبقات ابن سعد، از منابع اهل سنت و از منابع شیعی در کتاب های  الارشاد، و اوائل ­المقالات، و المناقب ابن شهر آشوب، آمده است.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، ج1، ص37، چاپ­1401ق­. مسلم، صحیح مسلم، ج5، ص75-76، بیروت، انتشارات دارالفکر. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج2، ص242-245، بیروت دارالصادر. شیخ مفید، الارشاد، ج1، ص184. شیخ مفید، اوایل ­المقالات،ص406، الموتمر­العالمی. ابن شهر آشوب، ابی جعفر، مناقب آل­ابی­طالب، ج1،ص236، انتشارات ذوی القربی،1379ش.

تجهیز لشکر اسامه

سال 11 هجری قمری

تجهیز لشکر اسامه، آخرین سپاه فراهم‌ شده به دستور پیامبر اسلام (صلی­ الله­ علیه ­واله) برای دفاع در برابر حملات امپراطوری روم بود.

این سپاه که با توجه به نام فرمانده آن اسامه بن زید به جیش اسامه معروف شد، به دلیل نافرمانی برخی از بزرگان صحابه، در زمان حیات پیامبر (صلی­ الله ­علیه ­و اله)­ حرکت نکرد.

به عقیده شیعیان، پیامبر­(صلی­ الله ­علیه­ و اله) اهداف دیگری نیز از اعزام این سپاه داشته، که به رویدادهای پس از رحلت و خلافت مرتبط است.

عاملی، سیدجعفرمرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم،ج32، ص165،

شهادت رسول خدا (صلّی ­اللَّه ­علیه­ و­آله)

سال 11 هجری قمری

شیعیان­ تاریخ رحلت پیامبر اکرم (صلی ­الله ­علیه­ و­آله) را ۲۸ صفر سال یازدهم هجری و علمای اهل سنت ماه ربیع الاول می دانند­.

چیزی که در منابع تاریخی ثبت شده، آن است که آن حضرت مدتی بیمار شدند، و پس از آن رحلت نمودند. اما در روایاتی که از ائمه (علیهم­ السلام) نقل شده است، بیان گردیده که آن حضرت در اثر سمی که به ایشان خورانده شد، در سن 63 سالگی ­از دنیا رفتند. علت وفات پیامبر اکرم (صلی­ الله ­علیه­ و­آله) دلایل بسیاری وجود دارد­، که رحلت پیامبر اکرم (صلی­ الله­ علیه و­آله) ناشی از خوراندن سم، به آن حضرت بوده است.

این دلایل و روایات، از تواتر معنوی برخوردارند؛ یعنی هرچند که الفاظ و توصیفات آنها کاملاً با یکدیگر مشابه نیستند، اما از مجموع آنها، می ­توان موضوع مورد بحث را ثابت نمود.

از جمله امام صادق (علیه ­السلام) می­ فرمایند: چون پیامبر اسلام (صلی­ الله ­علیه­ و­آله)، ذراع (یا سر­دست) گوسفند، را دوست می­ داشتند، یک زن یهودی با اطلاع از این موضوع ایشان را با این بخش از گوسفند، مسموم نمودند­.

­در جای دیگری امام صادق­(ع) فرمودند: پیامبر اکرم (صلی­ الله ­علیه­ و­آله) در جریان جنگ خیبر مسموم شده، و هنگام رحلت­شان بیان فرمودند: که لقمه ­ای که آن روز در خیبر تناول نمودم، اکنون اعضای بدنم را نابود کرده است و هیچ پیامبر و جانشین پیامبری نیست، مگر این که با شهادت از دنیا می ­رود­.

در این روایت، علاوه بر تصریح به مسموم شدن رسول خدا (صلی­ الله ­علیه ­و­آله) و شهادت ایشان در پی مسمومیت، به اصلی کلی نیز اشاره می شود؛ که مرگ تمام پیامبران و اوصیا با شهادت بوده، و هیچ کدام، با مرگ طبیعی از دنیا نمی ­روند، روایات دیگری نیز وجود دارد؛ که این اصل کلی را تقویت می­ نماید.

علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار،ج17، ص406. علامه نمازی شاهرودی، مستدرک سفینه البحار،ج6،ص295. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج 2 ، ص154.کلینی، محمد بن­یعقوب، الکافی،ج6،ص315،ح3.فروخ صفار، ابوجعفر محمدبن حسن، بصائرالدرجات، ج1، ص503، موسسه الاعلمی،1362ش.

شهادت امام حسن مجتبی (علیه السّلام)

سال 11 هجری قمری

امام حسن (علیه ­السلام) در سومین سال هجرت پیامبر اسلام به مدینه، در این شهر متولد شد. ۳۷ سال از عمر مبارک امام حسن (علیه­ السلام) گذشته بود که پدر بزرگوارش حضرت علی (علیه ­السلام) به شهادت رسید، و وظیفه خطیر امامت و هدایت جامعه اسلامی بر عهده امام حسن (علیه­ السلام) قرار گرفت. مسلمانان پس از شهادت حضرت علی (علیه ­السلام) با ایشان بیعت کردند.

امام حسن (علیه ­السلام) پس از رسیدن به خلافت، با کارشکنی معاویه بن ابوسفیان مواجه شد و در نتیجه، سپاهی را که پدرش برای جنگ با معاویه تدارک دیده بود، آماده کرد، اما امویان با حیله و نیرنگ، یاران امام حسن (علیه ­السلام) را از اطرافش پراکنده کردند و به تدریج آن بزرگوار متوجه شکاف عمیق بین سپاهیان خود شد، که احتمال پیروزی در جنگ را بشدت کاهش می‌داد. در این زمان امام حسن (علیه ­السلام) که اساس دین اسلام را در خطر می‌دید، به خاطر حفظ مصالح مسلمانان، صلح با معاویه حاکم اموی را پذیرفت.

اما نفوذ معنوی و محبوبیت امام حسن (علیه ­السلام) در بین مردم چنان بود که حاکم اموی از آن حضرت سخت در هراس بود. وی می‌دانست که روشنگری‌ های امام حسن (علیه­ السلام) در مورد ماهیت امویان، پایه‌های حکومت آنان را تهدید می‌کند.

سرانجام معاویه وقتی تصمیم گرفت برای ولایتعهدی پسرش یزید بیعت بگیرد، صد هزار درهم برای جعده دختر اشعث بن قیس­، همسر امام حسن (علیه­ السلام) فرستاد و به او وعده داد که در قبال مسموم کردن شوهرش، او را به ازدواج یزید درخواهد آورد­، و در آخر، جعده با زهری که معاویه برای او فرستاده بود آن حضرت را در 28 صفر سال ­­50 هجری قمری مسموم کرد، که به شهادت امام حسن (علیه ­السلام) انجامید.

شیخ مفید، الارشاد، ج2،ص16. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج44، ص149.

بزرگان شیعه در کتب مختلف­، ماه شهادت را صفر و روز آن را آخر صفر ذکر کرده اند، ولی 29 یا 30 روز بودن ماه صفر در سال شهادت را ذکر ننموده اند­.

شیخ مفید نقل می‌کند مأمون، عبدالله بن بشیر را امر کرد که ناخن‌هایش را نگیرد تا درازتر از حد معمول شود و سپس چیزی شبیه تمر هندی بدو داده تا با دستانش خمیر کند. آنگاه مأمون پیش امام رضا (علیه ­السلام) رفته و عبدالله را صدا زده، و از او خواسته است که با دستانش آب انار بگیرد و سپس آن را به امام رضا (علیه ­السلام) نوشانید و این سبب وفات حضرت پس از دو روز شده است.

شیخ صدوق روایاتی را بدین مضمون نقل می‌کند که در بعضی از آنها سم در انگور ذکر شده است و در بعضی، هم در انگور و هم در انار آمده است.

مامون از آزار و جسارت به آن حضرت کوتاهی نکرد، و حتی حضرت را سه ماه در سرخس مقیداً زندانی کرد. پس از ولایتعهدی، ابتدای گرفتاری آن حضرت به خاطر معاشرت با مامون منافق ملعون بود. او به حسب ظاهر در تعظیم و احترام حضرت می­ کوشید، اما در باطن با آزار و اذیت امام را به مرگ خود راضی نموده بود.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج2، ص528. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج49، ص292.شیخ مفید، الارشاد، ج2،ص270،شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص270، علامه نمازی شاهرودی، مستدرک سفینه البحار، ج6، ص295. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج49، ص298.ملاهاشم خراسانی، منتخب التواریخ، ص580.