مشترکات و تفاوتها بین نماز شیعه و سنی

اشاره:

نماز فریضه ای الهی است که خواندن و اقامه کردن آن بر تمام مسلمانانی که به حد تکلیف رسیده باشند واجب می باشد. چنانچه از روایات و اخبار بر می آید مسلمانان صدر اسلام در دوران حیات نبوی همگی به یک شکل نماز می گذاردند و به یک شکل وضو می گرفتند و این اختلاف و تفاوتی که در وضو و نماز بوجود آمده ناشی از افتراق امت به گروهها و فرقه های متعدد می باشد و عامل اصلی این اختلافات فاصله گرفتن از اهل بیت رسول خداست که پیامبر(ص) آنان را در حدیث ثقلین و سفینه و احادیث دیگر در کنار قرآن برای هدایت و نجات از گمراهی امت قرار داده بودند. ما در اینجا به اختلافات عمده­ای که  بین شیعه و سنی در باره نماز و وضو وجود دارد اشاره می کنیم:

۱. وضو:

اهل سنت به هنگام وضوء، دستهای خود را از پایین به بالا شسته و پاهای خود را می شویند. برخلاف شیعه که دستها را از بالا به پایین (آرنج تا سر انگشتان دست) شسته و پاهای خود را مسح می کنند.

۲.سجده:

اهل سنت سجده بر فرش را جایز می دانند، ولی شیعه سجده بر زمین و آن چه که از آن می روید، به شرط این که خوردنی و پوشیدنی نباشد، جایز می داند. و سجده بر غیر اینها را جایز نمی داند.

۳. چگونگی قیام در نماز:

یکی دیگر از موارد جدایی اهل سنت از شیعه، نماز خواندن به صورت دست بسته است؛ اما شیعه در حال قیام نماز دست ها رها می کنند به دلیل اینکه علی علیه السلام از بستن دست در حال نماز نهی نموده و می فرماید: «لایجمع المسلم یدیه فی صلاته و هو قائمٌ بین یدی الله یشبه باهل الکفر من المجوس؛[۱] مسلمان نباید دست های خود را در نماز، در حالی که در برابر خداوند ایستاده است، به روی هم قرار دهد، (چه اینکه با این عمل) شبیه اهل کفر از مجوس شده است».

۴. اوقات و رکعات نماز

شیعه و چهار مذهب اهل سنت در اوقات و رکعات نماز اختلاف ندارند. همگی معتقد اند که نماز صبح دو رکعت، نماز ظهر چهار رکعت ، ‌نماز عصر چهار رکعت نماز مغرب سه رکعت و نماز عشاء چهار رکعت می باشد. منتهی در مذهب شیعه خواند نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را می توان با فاصله کم زمانی پش سرهم خواند هر چند بهتر است که نماز عصر و عشاء‌ در اوقات خاص خود شان خوانده شوند. اما اهل سنت معتقد اند که جمع خواندن این نماز ها فقط در مزدلفه و عرفه در ایام حج جایز می باشد و در جاهای دیگر جایز نیست.

۵. نماز وتر بعد از نمکاز عشاء

اهل سنت بعد از نماز عشاء قائل اند که سه رکعت نماز وتر هم واجب است اما شیعه آن را قبول ندارد.

۶. نافله نمازهای روزانه

در نافله ها و نماز های مستحبی نماز های روزانه که بعد یا قبل از نمازهای واجب خوانده می شود بین شیه و سنی اختلاف وجود دارد. شیعه دو رکعت قبل از نماز صبح و هشت رکعت قبل از نماز ظهر و هشت رکعت قبل از نماز عصر و چهار رکعت بعد از نماز مغرب و یک رکعت بعد از نماز عشاء به نام وتر را مستحب می داند و انجام آنها اختیاری می باشد. هر که انجام داد کار مستحب را انجام داده و از منفعت و برکت معنوی آن برخوردار می گردد و هرکه انجام نداد از این فیض محروم شده و گناه برای او حساب نمی گردد. اما در مذهب اهل سنت دو رکعت قبل از نماز صبح و چهار رکعت قبل از نماز ظهر و دو رکعت بعد از نماز ظهر و دو رکعت بعد از نماز مغرب و دو رکعت بعد از نماز عشاء نافله های روزانه می باشند. و برای نماز عصر نافله ندارند. لکن اهل سنت انجام دادن این نوافل را به عنوان رواتب و سنت واجب می شمارند و ترک آنها را موجب گناه و معصیت و مایه­ی عقاب می دانند. البته در رواتب بین مذاهب اهل سنت نیز اختلاف وجود دارد که در اینجا مجالی برای بیان آن نیست. آنچه که بیان شد بر طبق مذهب ابوحنیفه می باشد.

۷. حالت و چگونگی قیام

چیزی دیگری که در نماز اختلاف شیعه و سنی را می رساند حالت دست در حال قیام می باشد. شیعه در حال قیام دستهای شان رها می کند اما سنی های حنفی و حنبلی کف دست راست را بر پشت دست چپ گذاشته منتها حنفی دستها را زیر ناف و حنبلی ها و وهابی ها روی سینه[۲] می گذارند ولی شافعی ها آنها را بین سینه و ناف می گذارند.[۳] مالکی ها مانند شیعه دستهای شان باز و رها می کنند.

۸. رکوع و سجره و سایر اجزای نماز و… 

در نیت و تکبیره الاحرام و رکوع و سجده و تشهد و سلام نماز بین مسلمانان اختلافی نیست اما در برخی ذکرها و خواندن سوره بعد از حمد دارای اختلاف می باشند. شیعه و سنی در دو رکعت اول نماز سوره حمد را واجب می دانند اما شیعه بعد از حمد، خواندن یک سوره کامل را واجب می داند و قبل از سوره بسم الله الرحمن الرحیم هم باید به عنوان جزء سوره خوانده شود. ولی اهل سنت خواندن یک سوره کامل را لازم نمی دانند و خواندن چند آیه را هم کافی می دانند و خواندن بسم الله الرحمن الرحیم را هم در خواندن سوره بعد از حمد جایز نمی دانند. سنی ها در آخر سوره حمد گفتن «آمین» را نیز سنت دانسته اما شیعه گفتن آن را حرام می دانند. در اذکار سجده و رکوع چندان تفاوتی بین این مذاهب وجود ندارد.

۹. تشهد نماز

اختلاف دیگری که در بین شیعه و سنی در نماز مورد توجه می باشد تشهد نماز است. شیعه در تشهد می گوید: اشهد ان لا اله الاالله وحده لا شریک له * و اشهد انه محمدا عبده و رسوله * اللهم صل علی محمد و آل محمد. اما اهل سنت در تشهد می گویند: التحیات لله و الصلوات و الطیبات السلام علیک ایهاالنبی [علی النبی][۴] و رحمت الله و برکاته * السلام علینا و علی عباد الله الصالحین* اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انه محمدا عبده و رسوله * اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیته علی ابراهیم و علی آل ابراهیم * ‌اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید. در پایان نماز، هم شیعه و هم سنی بعد از تشهد سلام را واجب می دانند. یعنی السلام علیکم و رحمت الله.

۱۰. رکعت سوم و چهارم نماز

در رکعت سوم و چهارم هم شیعه و هم سنی سوره حمد را بدون سوره می خوانند ولی وهابی ها خواندن یکی دو آیه از سوره ای دیگر را نیز لازم می دانند. شیعه به جای سوره حمد تسبیحات اربعه را هم کافی می دانند و در مذهب حنفی ها هم تسبیحات به جای حمد کافی می باشد.

۱۱. مسح یا شستن پا

 یکی از مسائل مورد اختلاف بین شیعه و اهل سنت، مسئله مسح یا شستن پاها در وضو است، علامه حلی می فرماید: همه علمای امامیه قائل به وجوب مسح پا شده و شستن آن دو را در وضو در حال اختیار باطل می دانند.[۵] همه اهل سنت شستن پاها را واجب می دانند، متقی هندی می گوید: اختلاف در وضو از زمان خلافت عثمان بن عفان شروع شده است.[۶]

۱۲. نماز تراویح

شیعه و اهل سنت در نماز تراویح اختلاف دارند، شیخ طوسی می فرماید: نافله های ماه رمضان فرادا خوانده می شود و جماعت در آن بدعت است.[۷] بخاری به سندش از عبد الرحمن بنی عبد قاری نقل می کند: در یکی از شبهای ماه رمضان با عمر به مسجد رفتم، دیدیم مردم دسته دسته و پراکنده هستند. هر کسی برای خود یا با گروه خود نماز می خواند، عمر گفت: به نظر من اگر این ها به یک امام اقتدا کنند بهتر است، لذا تصمیم گرفته و دستور داد ابی بن کعب پیش نماز همه باشد، شب دیگر با وی به مسجد رفتیم دیدیم مردم نمازهای مستحبی شبهای رمضان را به جماعت می خوانند، آن گاه عمر گفت این بدعتی خوبی است.[۸]

اینها تفاوت های اساسی بین نماز شیعه و سنی می باشد و تفاوتهای جزئی و غیر قابل توجه نیز در نحوه نشستن و به سجده رفتن و بلند شدن و امثال اینها در نماز این دو مذهب وجود دارد چنانچه که در بین خود مذاهب اهل سنت نیز اختلافات زیادی در جزئیات نماز وجود دارد و تفصیل آنها در کتاب های فقهی بیان شده است.

پی نوشت:

[۱] . وسائل الشیعه، اسلامیه، پنجم،۱۳۹۸ هـ ، ج ۴، ص ۱۲۶۵، ابواب قواطع الصلاه و ما یجوز فیها، باب ۱۵، حدیث ۷.

[۲] . مختصر الصلاه النبی،‌محمد ناصرالدین البانی، ص۳۸،‌ عربستان، ریاض،‌ اول، ۱۴۲۶ه ق.

[۳] . فقه محمدی،‌شیخ محمد مردوخ کردستانی، ص۱۵، انتشارات گفتمان،‌ اول ۱۳۷۸ش.

[۴] . وهابی ها چنین می گویند.

[۵]. علامه حلی، حسن بن یوسف بن المطهر، تذکره الفقهاء، ج۱، ص ۱۶۸، موسسه آل البیت، ـ علیه السلام ـ لاحیاء التراث، قم.

[۶]. متقی هندی، علی، کنزل العمال،ج۹، ص ۴۴۳، ح ۲۶۸۹۰.

[۷]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۱، ص ۵۲۹، موسسه النشر الاسلامی، التابعه لجماعه المدرسین، بقم المشرفه، ۱۴۰۷.

[۸]. بخاری، محمد ابن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۲،  ص ۲۵۲.

نویسنده: حمیدالله رفیعی