یکی از مسائل مهم در اسلام بحث امامت است. در مورد امامان دوازده گانه یعنی جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نظرات متعددی در بین مسلمانان وجود دارد.
از نظر شیعه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) جانشینان خود، یعنی همان امامان دوازده گانه (علیهم السلام) را برای امتش معرفی نموده است که اولین آن ها امام علی (علیه السلام) و آخرینشان حضرت مهدی (سلام الله علیه) است. اما اهل سنت بر این باور هستند که پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) هیچ نقشی در رابطه با جانشینان پس از خود ندارد و این مردم هستند که برای خود، امام و رهبر تعیین می کنند.
از این رو پیروان مذهب اهل سنت، خلفای چهارگانه را با ترتیبی که خلافت کرده اند به جای امامان دوازده گانه (علیهم السلام) و به عنوان جانشینان پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) پذیرفته و همچنین حکومت خلفای اموی و عباسی را نیز مشروع دانسته و مخالفت با آنان را جایز نمی دانسته و نمی دانند.
شیعه معتقد است امامان دوازده گانه (علیهم السلام) که از سوی پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) معرفی شده اند، باید مانند خود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، معصوم از گناه بوده و دارای علم از سوی خداوند باشند.
به عبارت دیگر امام و جانشین پیامبر باید هدایت شده باشد تا امت اسلامی را هدایت کند نه اینکه خود او نیاز به هدایت شدن داشته باشد. ازاین رو امام باید توسط خدا تعیین و از سوی پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) برای امت اسلامی معرفی شده باشد.
شیعه اعتقاد دارد که پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) جانشینان و امامان پس از خود را که شامل دوازده امام می باشند، با نام معرفی کرده است که تحت عنوان اهل بیت (علیهم السلام) جمع گردیده اند و در این مساله هیچ ابهامی وجود ندارد.
در حدیثی از پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) که به وسیله حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نقل شده، اسامی امامان دوازده گانه (علیهم السلام) چنین آمده است:
متن و ترجمه حدیث پیامبر (صلی الله علیه آله) در معرفی امامان دوازده گانه
عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ فَاطِمَهَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله) عَنِ الْأَئِمَّهِ، فَقَالَتْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ یَقُولُ لِعَلِیٍّ (علیه السّلام):
یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِیفَهُ بَعْدِی وَ أَنْتَ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ.
فَإِذَا مَضَیْتَ فَابْنُکَ الْحَسَنُ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى الْحَسَنُ فَابْنُکَ الْحُسَیْنُ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى الْحُسَیْنُ فَابْنُکَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ
فَإِذَا مَضَى عَلِیٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ جَعْفَرٌ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى جَعْفَرٌ فَابْنُهُ مُوسَى أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى مُوسَى فَابْنُهُ عَلِیٌ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى عَلِیٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ
فَإِذَا مَضَى مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ عَلِیٌ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى عَلِیٌّ فَابْنُهُ الْحَسَنُ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَإِذَا مَضَى الْحَسَنُ فَالْقَائِمُ الْمَهْدِیُ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَفْتَحُ اللَّهُ تَعَالَى بِهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا فَهُمْ أَئِمَّهُ الْحَقِّ وَ أَلْسِنَهُ الصِّدْقِ مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُمْ مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُمْ.
سعد بن سهل انصاری می گوید از حضرت فاطمه دختر رسول خدا (صلى الله علیه و اله)، از امامان پرسیدم، فرمود: رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) به على (علیه السلام) مى فرمود:
اى على! تو امام و جانشین پس از من هستى و تو سزاوارترى به مومنین از خودشان و چون تو رفتى فرزندت حسن سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون حسن رفت، حسین سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون حسین رفت، فرزندش على بن الحسین سزاوارتر است به مومنین از خودشان.
و چون على رفت، فرزندش محمد سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون محمد رفت، فرزندش جعفر سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون جعفر رفت، فرزندش موسى سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون موسى رفت، فرزندش على سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون على رفت، فرزندش محمد سزاوارتر است به مومنین از خودشان.
و چون محمد رفت، فرزندش على سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون على رفت، فرزندش حسن سزاوارتر است به مومنین از خودشان و چون حسن رفت، فرزندش قائم مهدى سزاوارتر است به مومنین از خودشان و به وسیله او خداوند شرق هاى زمین و غرب هاى آن را بگشاید، پس ایشانند پیشوایان حق و زبان هاى (گویاى) راستى، هر که یاریشان کند یارى شود و هر که دست از یارى آن ها بردارد یارى نخواهد شد.
جمع بندی
پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) در این حدیث، جانشینان خود یعنی امامان دوازده گانه را با نام هایشان به امتش معرفی کرده است تا پس از آن حضرت، گمراه نشوند.
بنابراین از این حدیث به دست می آید که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلم) امت خود را به حال خودشان رها نکرده بلکه بر طبق وظیفه الهی و عقلی، امامان و پیشوایان حق بعد از خود را معرفی نموده و این مردم بوده که از این امامان فاصله گرفته و در مقابل آنان قدم برداشته اند، همان گونه که اکثر مردم پیامبران را نمی پذیرفته و علیه آنان می جنگیده اند.
منابع
- خزاز رازى، على بن محمد، کفایه الأثر فی النصّ على الأئمه الإثنی عشر، محقق / مصحح: حسینى کوهکمرى، عبد اللطیف، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.
- سید هاشم بحرانی الإنصاف فى النص على الأئمه (ع)، ترجمه: سید هاشم رسولى محلاتى، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چ۲، ۱۳۷۸ش.
