اهمیت عبادت در کودکی و نقش والدین در تربیت مذهبی کودکان-۱

بارها شاهد آن بوده ایم که برخی افراد، عبادات و نماز کودکان را، نوعی بازی تلقی می کنند و آن را فاقد ثواب و اجر الهی می شمارند؛ حال آن که چنین نیست و قطعاً عبادت در کودکی نیز حسناتی به همراه دارد. پس خوب است بدانیم که واجبات بزرگسالان و اعمال مستحبی آنها برای کودکان، مستحب است و گناهان آنها برای کودکان مکروه بوده و مباحات برای هر دو امری مباح است.

حال اگر ترتیبی اتخاذ شود که کودکان دریابند انجام عبادت و نماز آنها، در پیشگاه خدا اجر خواهد داشت، رغبت بیشتری برای انجام عبادت خواهند داشت. از طرف دیگر انجام عبادت ها در کودکی موجب ملکه شدن آنها می گردد و چنین کودکانی در بزرگسالی، عبادات را با سهولت بیشتری انجام می دهند. اما آنان که تا هنگام بلوغ، نماز نخوانده اند، این کار را با دشواری بیشتری انجام می دهند. پس اگر بخواهیم کودکان با عبادات خو بگیرند، باید دوره کودکی آنها را مغتنم بشماریم.

مسئله دیگر این است که وقتی کودکی از دوران نوباوگی به عبادت روی بیاورد و برای انجام آن به مسجد و سایر اماکن مذهبی برود، از همان زمان، با چنین فضاهایی انس می گیرد و با انسان های با ایمان مأنوس می شود. انس با فضاهای مذهبی و با نیکان، مانع گرایش به ورطه های فساد و نابودی گشته، انسانها را از دوستی با بدان برحذر می دارد و فرد با چنین خصوصیاتی به صلاح و زندگی پاک نزدیک تر می شود.

پس برای تربیت دینی کودکان باید از همان کودکی دست به اقدام زد تا آداب و رسوم و عبادات دینی، در دل فرزندان پا بگیرد. به همین دلیل باید نقش هایی را در امر تربیت مذهبی فرزندان و اقامه نماز توسط آنان ایفا کنیم. این نقش ها عبارت اند از:

۱- نقش تمهیدی (مقدمه چینی)

برای زمینه سازی اعمال عبادی و نماز در کودکان، باید نخست تمهیداتی فراهم بشود و در امر تربیت مذهبی فرزندان باید اقداماتی به عمل آید. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) چنین عمل کرد: به هنگام تولد امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام)، در گوش راست آنان اذان، و در گوش چپ این عزیزان، اقامه خواند که هر دو، عمل مستحبی قبل از نماز هستند.

امام چهارم (علیه السلام) در روایتی می فرمایند: وقتی که کودک شما به سن سه سالگی رسید، به او بگویید که کلمه لا اله الا الله را بگوید. وقتی که به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز رسید، به او بگویید که نام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) یعنی” محمد” را بر زبان جاری کند و وقتی که به سن چهارسالگی رسید، به او بگویید که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) درود بفرستد (شایان توجه است که این دو کار را در نماز به خوبی می یابیم). در پنج سالگی، او را روی به قبله بنشانید و در ۶ سالگی، رکوع و سجده را به او بیاموزید و در هفت سالگی، شستن دست ها را به وی آموزش بدهید(که کنایه از وضو گرفتن است).

امام صادق (علیه السلام) حتی در مورد روزه می فرمود: ما کودکان خود را در سحرگاهان بیدار می کنیم تا روزه بگیرند، اما در طول روز هر وقت که خواستند، می توانند افطار نمایند. مراد امام (علیه السلام) آن است که بدین ترتیب باید کودکان را عادت داد تا به تدریج، تمرین روزه داری نمایند و این امر آنها را برای روزه داری کامل به هنگام بلوغ و تکلیف آماده می کند.

۲- نقش الگویی

کودکان، در تقلید پذیری شهره اند. آنها بسیاری از رفتارها و حرکات را از طریق تقلید کردن از دیگران و بزرگ ترها می آموزند. به همین دلیل می گویند وقتی که قصد آموزش رفتاری را به کودکان دارید، الگوی خوبی از آن رفتار را در معرض دید آنان قرار بدهید تا آنها به تبعیت از الگو بپردازند. علی (علیه السلام) فرمود: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم»؛ یعنی مردم را با غیر زبانهایتان به راه خدا دعوت کنید. ایشان دعوت با عمل را مؤثرتر از دعوت از طریق سخن می دانست.

سعدی نیز می گوید:

بزرگی سراسر به گفتار نیست

دو صد گفته چون نیم کردار نیست

خداوند برای هدایت انسان ها، الگویی ارزشمند و متعالی در معرض دید آنها قرار داده است و می فرماید:” و قد کان لکم فی رسول الله اُسوهٌ حَسنه”؛ پس به درستی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، برای شما اسوه ی نیکویی است.

پیامبر علاوه بر انجام واجبات و خواندن نمازهای واجب، به امور مستحبی توجه وافری داشت و به نوافل نیز می پرداخت.(شایان ذکر است که بر پا داشتن نماز شب بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) واجب بوده است).

ما نیز در مقام والدین، اگر می خواهیم فرزندان خوبی تربیت کنیم که نماز را بر پای دارند، باید خود در مقابل آنها به عبادت و نماز قیام کنیم. هر چند که دعوت آنان به نماز لازم است، اما آثار عملی عبادت که در معرض دید آنان قرار می گیرد، تاثیر دعوت را دو صد چندان می کند. این روش را در تعلیم و تربیت، روش «اسوه سازی» می گویند.

در روان شناسی نیز بندورا از آن، تحت عنوان “سرمشق دهی ” یاد می کند. او به هنگام بحث از نظریه یادگیری اجتماعی، از یادگیری مشاهده ای سخن به میان می آورد. کودکان با مشاهده والدینی که به اعمال نیک، عبادت و نماز می پردازند، به تقلید و تکرار آن رفتار مبادرت می کنند. حتی تقلید در بعد اجتماعی نیز معنی دار است و از آن، تحت عنوان تقلید اجتماعی یاد می کنند.

۳- نقش تبلیغی

از دیگر نقش ها و وظایفی که بر عهده والدین است، نقش تبلیغی است. امروزه آیین ها و کیش هایی که غیر الهی اند و افکار بت پرستانه را در دنیا تبلیغ می کنند، کم نیستند. این آیین ها، منادی نجات بشر بوده، وعده های فریبنده ای به مردم دنیا می دهند. همه ی آنها سعی می کنند که با جاذبه های تبلیغ، مردم را به سوی مسلک و مرام خود دعوت نمایند؛ برای مثال، در اینترنت به مقالات فراوانی درباره این نوع کیش ها و فرقه های ضاله و گمراه کننده برمی خوریم که از الفاظ فریبنده بهره می جویند.

راه هموار است و زیرش دام هاست

قحطی معنا میان نام هاست

لفظ ها و نام ها چون دام هاست

لفظ شیرین ریگ آب عمر ماست

سالانه عده ی زیادی با تأثیر پذیری از تبلیغات، به مرام ها و مسلک های مختلفی می گروند. پس اگر آثار تبلیغات تا این حد زیاد است و تا آن حد کارایی دارد که مردم را به تغییر مسلک و مرام می کشاند، می توان به نحو احسن در جهتی سازنده از آن بهره جست و با سخن گفتن درباره دین، عبادات و نماز و احکام آن، کودکان را به سوی عبادت جذب کرد.

در قرآن نیز بر این معنا تأکید شده است و خداوند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را مورد خطاب قرار داده، می فرماید: “یا ایها الرسول بَلّغ ما اُنزل الیک من ربک”؛ ای پیامبر! ابلاغ کن آنچه را که از سوی رب و پروردگارت بر تو نازل گشته است.

مراد در اینجا، ابلاغ مسئله امامت علی (علیه السلام) است و تبلیغ رهبری دینی و ولایت علی (علیه السلام) تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که می فرماید: “و اِن لَم تـَفعل فـَما بـَلغت رسالته”؛ و اگر آن را ابلاغ نکنی، رسالت خود را به نحو اکمل ابلاغ نکرده ای. آن روزی که این تبلیغ صورت می پذیرد، خدای تعالی آن را به عنوان کمال دین دانسته، می فرماید: «اَلیوم اَکملتُ لکم دینکم و اَتممتُ علیکم نعمتی و رَضیتُ لکم الاسلام دیناً».

نتیجه آن که این همه اهمیتی که امر تبلیغ در اسلام دارد و بزرگان و معصومانی چون علی (علیه السلام) قربانی تبلیغ دین خدا گشته اند، ما را بر آن می دارد که به تبلیغ دین در خانه و بیان اهمیت نماز بپردازیم و اگر چنین نکنیم، قطعاً بچه ها به سوی عبادت و نماز گرایش چندانی پیدا نمی کنند.

ادامه دارد…