نماز تراویح از دیدگاه هل سنت

اهل تسنن به نماز‌های مستحبی شب‌های ماه مبارك رمضان تراویح می‌گویند كه 20 ركعت با 10 سلام خوانده می‌شود و چون در هر چهار ركعت به اندازة خواندن یك نماز استراحت می‌كنند به این نماز تراویح گفته می‌شود. البته عده‌ای در مقدار ركعات تراویح اختلاف دارند كه 20 ركعت است، 11 ركعت یا 13 ركعت كه برخی گویند در زمان پیامبر 11 ركعت بود ولی آنچه مسلم است بعد از عهد عمر، مردم آن را 20 ركعتی می‌دانند.[1]

در تاریخچه این نماز در كتاب‌های معتبر اهل سنت چنین آمده است: رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: هر كس در شب‌های ماه رمضان از روی ایمان، نماز مستحبی را بخواند ] كه در اصطلاح اهل تسنن تراویح گفته می‌شود[ گناهان‌شان بخشیده می‌شود. و مردم این نماز را فرادی می‌خواندند و در زمان خلافت ابوبكر و اوائل خلافت عمر نیز چنین بود تا این‌كه روزی عمر دید مردم هر كدام در یك قسمت مسجد فرادی نماز مستحبی می‌خوانند، گفت: این مردم اگر با جماعت بخوانند بهتر می‌شود! پس عزم این كار را كرده و آنها را جمع نمود و گفت: به ابی بن كعب اقتدا كنید و شب دیگر وقتی مردم را دید كه نماز تراویح را با جماعت می‌خوانند، گفت: «این بدعت، بدعت خوبی است.»[2]

بطلان نماز تراویح با جماعت در نزد اهل سنت:

از روایات و گفتار علمای اهل تسنن معلوم می‌شود كه خود آنها نیز این نماز را در جماعت جایز نمی‌دانند چنان‌که بیهقی از علمای بزرگ اهل سنت در روایتی می‌آورد: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: بهترین نماز غیر از نمازهای واجب این است كه در خانه به طور فرادی خوانده شود. باز می‌نویسد: كسی از ابن عمر پرسید: آیا نافله رمضان ] تراویح[ را به كسی اقتدا كنم؟ گفت: قرآن خوانده‌ای؟ جواب داد: بلی. ابن عمر گفت: امثال تو به الاغ می‌مانند! نماز را تنها و در خانه بخوان. باز نقل می‌كند: عبدالله بن عمر نمازش را تنها در خانه می‌خواند و وقتی مردم از مسجد می‌رفتند به مسجد رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌آمد و به تنهایی تراویح می‌خواند.[3] بیهقی در مقدار ركعات تراویح نیز آورده است: پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در شب‌های ماه رمضان 20 ركعت به طور فرادی و بدون جماعت می‌خواند.[4]

النووی می‌نویسد: علما اتفاق دارند كه نماز تراویح مستحب است ولی در این كه فرادی خوانده شود یا به جماعت، اختلاف دارند كه شافعی و عده‌ای از اصحاب او و ابوحنیفه و برخی از مالكیه گفته‌اند: چون عمر دستور داده به جماعت خوانده شود پس با جماعت افضل است ] نه واجب[ اما خود مالك و ابویوسف و برخی از شافعیه گفته‌اند: بهتر و با فضلیت‌تر این است كه فرادی خوانده شود. چون پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: بهترین نماز غیر از واجبات، نمازی است كه در خلوت خوانده شود. و همه اتفاق دارند كه نماز تراویح در زمان پیامبر و ابوبكر و اوائل خلافت عمر فرادی خوانده می‌شد.[5]

رافعی عالم دیگر سنی می‌نویسد: دربارة تراویح دو قول است: اول ـ فضیلت فرادی خواندن چون پیامبر فرمود: این نماز را در خانه‌هایتان و به تنهائی بخوانید. دوم ـ فضیلت جماعت خواندن چون دستور عمر است.[6]

محیی الدین از علمای اهل تسنن نیز قائل است نماز تراویح با جماعت جایز نیست زیرا نافله‌های یومیه بافضیلت‌تر از تراویح‌اند و چون نافله‌ها را نمی‌شود با جماعت خواند پس تراویح به طریق اولی با جماعت جایز نیست.[7]

اما آنها كه می‌گویند: با جماعت خواندن جایز است استناد می‌كنند به این روایت:

در زمان پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ ، مردمی كه قرآن بلد نبوند جمع می‌شدند و ابی بن كعب برای آنها قرآن می‌خواند و آنها قرآن ابّی را به عنوان سوره نمازشان می‌خواندند یا اینكه گویند: ابّی نمازش را بلند می‌خواند و دیگران با او تكرار می‌كردند و پیامبر این را تأئید نمودند.[8]

این روایت دلالت بر جماعت نمی‌كند زیرا می‌گوید: ابی بن كعب قرآن را می‌خواند و دیگران تكرار می‌كردند و یا اینكه ابی نمازش را با صدای بلند می‌خواند تا ناآشنایان به قرآن، با او تكرار كنند ولی نگفته است كه مردم به او اقتدا می‌كردند. و اگر چنین بود نباید عمر می‌گفت: این بدعت خوبی است بلكه باید می‌گفت: این سنت پیامبر است.

از سوی دیگر خود بیهقی در ذیل این روایت و ابن حجر نیز در فتح الباری گفته‌اند این روایت ضعیف است.[9]

باز ابن حجر از علمای دیگر اهل سنت می‌نویسد: اینكه عمر گفت: این بدعت خوبی است و نمی‌توان بدعت را به بدعت ممدوح و مذموم تقسیم نمود. بلكه هر بدعتی نشانه گمراهی و سوختن در آتش جهنم است. و در مقدار ركعات این نماز می‌گوید: با توجه به روایات مختلف كه 11، 13 و 20 ركعت می‌داند معلوم می‌شود نماز تراویح با روش امروز كه اكثر بر او اتفاق نظر دارند بدعت است و در زمان رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ نبوده و این نمازی است كه عمر آن را به وجود آورد و مردم در آن اختلاف دارند كه با جماعت خوانده یا فرادی و ما می‌گوئیم این بدعتی در اسلام است و آنچه بهتر است همان است كه در عهد رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود و عمر هم نگفت این سنت پیامبر است بلكه گفت: بدعت است، و این یعنی مخالفت با سیره پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ .[10]

با توجه به این مطالب و دیدگاه‌های فراوانی كه وجود دارد معلوم می‌شود كه نماز تراویح با جماعت و حتی 20 ركعت بودنش بین علمای اهل سنت بدعت است ولی چون عمر به عنوان خلیفه چنین دستوری داده فقط عده‌ای از علمای اهل تسنن آن را قبول دارند.

بطلان نماز تراویح با جماعت در نزد شیعه:

در روایات شیعه علاوه بر اینكه خواندن نمازهای مستحبی به جز استسقاء (باران) با جماعت جایز نیست بلكه روایاتی داریم كه حرمت به جماعت خواندن این نماز را می‌رساند چنانکه شیخ صدوق نقل می‌كنند كه پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: ای مردم آگاه باشید كه خواندن نافله‌های ماه رمضان با جماعت بدعت است و هر بدعتی گمراه شدن از راه درست است.[11]

ابوالقاسم كوفی از علمای شیعه می‌نویسد از بدعت‌های عمر این است كه رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ نوافل ماه رمضان را به صورت فرادی دستور داده بود و این نوافل همان است كه عامه به او تراویح می‌گویند ولی عمر دستور داد به جماعت خوانده شود.[12] علاوه بر این مولا امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ وقتی به خلافت ظاهری رسید با این كار مخالفت كرد هر چند نتوانستند جلوی مردم جاهل و منحرف‌گشته را بگیرند چنانچه امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: زمانی كه امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ در كوفه مستقر شد به امام حسن ـ علیه السّلام ـ دستور داد كه به مردم بگوید: جماعت خواندن نماز مستحبی در ماه رمضان در مسجد حرام است اما عده‌ای فریاد برآوردند وا عمراه …[13]

در تقریب المعارف نیز آمده است از امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ خواستند امامی را برای خواندن نماز تراویح معین كند. حضرت آنها را از خواندن این نماز با جماعت نهی كرد و فرمود: این بدعت است و خلاف است. ولی مردم بدون اجازه آن حضرت امام جماعتی را معین كردند.[14]

بنابراین خواندن نمازهای مستحبی با جماعت بدعت است و همچنانچه ابن حجر از علمای اهل تسنن گفته است بدعت خوب و بدعت بد نداریم. باید گفت: خواندن این نماز حرام است و باعث عذاب الهی می شود، چنانچه رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:

هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی در آتش جهنم است.[15]

امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز فرمود: نماز مستحبی را نمی‌توان با جماعت خواند زیرا بدعت است و هر بدعتی گمراه شدن از حق و هر گمراهی، در آتش جهنم است.[16]

پی نوشت:

[1] . المبار كفوری، تحفة الاحوذی فی شرح الترمذی، ج 3، ص 440، بیروت، دار الكتب العلمیه.

رافعی، عبد الكریم؛ فتح العزیز، ج 4، ص 265، بی‌جا، دار الفكر.

[2] . بخاری، محمد؛ صحیح البخاری. ج 2، ص 252، بیروت، دار الفكر.

عسقلانی، ابن حجر؛ فتح الباری، ج 4، ص 218، بیروت، دار المعرفه للطباعة و النشر.

ابن حیان، محمد؛ صحیح ابن حیان، ج 6، ص 285، بی جا، مؤسسه الرساله، دوم، 1414 ه‍ . ق.

[3] . بیهقی، احمد؛ السنن الكبری، ج 2، ص 494، بیروت، دار الفكر.

[4] . همان.

[5] . النووی؛ شرح صحیح مسلم، ج 6، ص 40، بیروت، دار الكتاب العربی، دوم، 1407 ه‍ . ق.

[6] . رافعی، عبدالكریم؛ فتح العزیز، ج 4، ص 265، بی‌ جا، دار الفكر.

[7] . ابن النووی، محیی الدین؛ المجموع فی شرح المهذب، ج 4، ص 6، بی جا، دار الفكر.

درك: عسقلانی، ابن حجر؛ تلخیص الحبیر، ج 4، ص 256، بی جا، دار الفكر.

[8] . بیهقی، احمد؛ السنن الكبری، ج 2، ص 494، بیروت، دار الفكر.

[9] . همان، ص 495 و عسقلانی، ابن حجر؛ فتح الباری، ج 4، ص 218، بیروت، دار المعرفة للطباعة و النشر.

[10] . عسقلانی، ابن حجر؛ سبل الاسلام، ج 2، ص 10 و ص 174، مصر، شركة مكتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی و اولاده، چهارم، 1379 ه‍ . ق.

[11] . شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 137، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1413 ه‍ . ق. و ر.ك: شیخ طوسی، التهذیب، ج 3، ص 69، تهران، دار الكتب الاسلامیه، 1365 ه‍ . ش.

[12] . كوفی، ابو القاسم؛ استغاثه، ج 1، ص 34، بی جا، بی نا.

[13] . شیخ طوسی؛ التهذیب، ج 3، ص 70، تهران، دار الكتب الاسلامیه، 1365 ه‍ . ش.

[14] . ابو صلاح حلبی، تقی؛ تقریب المعارف، ص 347، بی جا، محقق، 1417 ه‍ . ق.

[15] . كلینی، محمد؛ كافی، ج 1، ص 56، روایت 12، تهران، دار الكتب الاسلامیه، 1365 ه‍ . ش.

[16] . حر عاملی، محمد؛ وسائل الشیعه.

منبع: نرم افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه.