کتاب الغیبه شیخ طوسی (ره)

معرفى اجمالى

« کتاب الغیبه» که نام دیگر آن،« إثبات الغیبه» است، اثر شیخ الطائفه، شیخ طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن طوسى از برجسته ترین چهره هاى علمى جهان تشیع و شخصیت مورد اعتماد شیعه در قرن پنجم هجرى است( ۳۸۵- ۴۶۰ ق).

این کتاب، به زبان عربى و در باره غیبت امام زمان( عج) و مسائل مربوط به آن است.

این کتاب، از بهترین کتاب هایى است که توسط علماى شیعه، در باره امام زمان( عج)، نگاشته شده و شامل بهترین دلایل عقلى و شرعى بر وجود امام زمان و غیبت و ظهور آن حضرت در آخر الزمان است.

این کتاب، از زمان نگارش تا به حال در طول هزار سال، پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه بوده و بزرگان، در تألیفات خود بسیار به آن استناد کرده و از آن نقل نموده اند.

علامه، شیخ آقا بزرگ تهرانى، در باره این کتاب، مى فرماید:

« و کتاب الغیبه للشیخ الطوسى- هذا- هو من الکتب القدیمه الذى یمتاز على غیره، فانه قد تضمن اقوى الحجج و البراهین العقلیه و النقلیه على وجود الامام الثانی عشر محمد بن الحسن صاحب الزمان( ع) و على غیبته فى هذا العصر ثم ظهوره فى آخر الزمان فیملأ الأرض قسطا و عدلا بعد ما ملئت ظلما و جورا».

شیخ طوسى، در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگارش این کتاب، این گونه بیان مى فرماید:« من، این کتاب را به درخواست شیخى بزرگوار که خداوند عمر ایشان را طولانى گرداند نگاشتم؛ ایشان، درخواست فرموده بودند تا کتابى در باره غیبت صاحب الزمان املا نمایم و در آن، سبب غیبت آن حضرت و علت طول کشیدن آن و… را بیان کنم و اینکه چرا آن حضرت ظهور نمى کند؟ آیا مانعى در کار است؟ آن مانع چیست؟ و… من هم درخواست این شیخ بزرگوار را اجابت نموده و امر ایشان را اطاعت کردم.

تاریخ نگارش این کتاب، حدودا ۴۴۴ تا ۴۴۷ ق، بوده است؛ یعنى ۱۳ سال قبل از وفات شیخ و در دورانى که ایشان در بغداد زندگى مى کردند.

ساختار

کتاب، داراى هشت فصل است.

گزارش محتوا

کتاب الغیبه، از بهترین و مهم ترین و کامل ترین منابع شیعه در مورد مسئله غیبت امام زمان( عج) است. در این کتاب، به علت و انگیزه غیبت امام زمان و حکمت الهى که موجب آن گردیده اشاره شده است.شیخ طوسى، در نگارش این اثر ارزش مند و گران بها شیوه هایى نو و ابتکارى به کار گرفته و به تمام جوانب غیبت امام زمان اشاره نموده و با استدلال به قرآن و روایات پیامبر و ائمه معصومین( ع) و حکم عقل، به پاسخ گویى شبهات و اشکالات مخالفین پرداخته است. این کتاب، شامل بسیارى از فضایل امام زمان است و سیره و روش آن حضرت را در زمان غیبت و هنگام ظهور بیان کرده و بسیارى از علائم ظهور وى را ذکر نموده است. شیخ، خود، در این باره مى فرماید:« من، اگر چه وقتم کم و فکرم مشغول و مشکلات و موانع زندگى نیز فراوان است و حوادث ناگوار در این دوران، یکى پس از دیگرى اتفاق مى افتد… به نکاتى اشاره خواهم داشت که هیچ جاى شک و تردیدى باقى نگذارد و سخنم را نیز طولانى نمى کنم، چرا که اصحاب و اساتید و مشایخ ما در این باره کتاب هاى فراوانى نگاشته اند و در آن، به شرح و بسط کامل مسئله امامت پرداخته اند. من، در این کتاب، در صدد پاسخ گویى به سؤالات گوناگون در این باره هستم و براى تأیید سخنان خود، به برخى از روایات نیز استناد خواهم کرد تا موجب تأکید و پذیرش آن از جانب علاقه مندان به روایات گردد و از خداوند متعال در انجام این مهم یارى مى جویم».

نگارش این کتاب، قبل از آتش سوزى کتاب خانه شیخ طوسى بوده و شیخ، در هنگام نگارش آن، به خیلى از منابع مهم و اصول قدما و کتاب هاى معتبر خطى و نسخه هاى اولیه آنها دست رسى داشته و این خود بر ارزش و اعتبار کتاب مى افزاید و آن را از میان سایر کتب مشابه، ممتاز مى گرداند.

( کتاب خانه شیخ طوسى، از بزرگ ترین کتاب خانه هاى مهم آن دوران و از غنى ترین آنها به شمار مى رفته که شامل بسیارى از نسخه هاى منحصر به فرد و اصول چهارصدگانه شیعه بوده و بسیارى از آنها به دست یاران ائمه( ع) نگاشته شده بود و سوختن آن کتاب خانه یکى از غم انگیزترین حوادث ناگوار جهان اسلام به شمار مى آید. نکته مهم دیگر، آنکه اکثر کتاب هاى شیخ طوسى و مهم ترین آنها با استفاده از کتاب هاى این کتاب خانه نگاشته شده و این هم موجب حفظ و بقاى مطالب ارزش مند آن کتاب ها گردیده و هم موجب ارزش و اعتبار فراوان کتاب هاى شیخ طوسى گشته است).

نسخه شناسى

۱٫ نسخه اى در کتاب خانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس که به خط محمد معروف، است. این نسخه، با خط نستعلیق زیبا و در تاریخ ۲۶ ربیع الثانى سال ۱۰۷۴ ق، در مشهد مقدس، نوشته شده است و از اول تا آخر، تصحیح و مقابله شده است.

۲٫ نسخه اى دیگر در کتاب خانه آستان قدس رضوى که تاریخ نگارش آن، ۱۰۸۹ ق، است.

۳٫ نسخه اى در کتاب خانه مدرسه فیضیه در شهر مقدس قم که تاریخ نگارش آن، ۱۰۸۵ ق و به خط خلف بن یوسف بن نجم نجفى است.

۴٫ نسخه اى در خزانه نسخه هاى خطى در کتاب خانه حضرت آیه الله نجفى مرعشى در شهر مقدس قم که توسط ملا عباس قلى شمس العلما نگاشته شده است.