فضیلت و ثواب روزه به طور عموم

اشاره:

صرف نظر از روزه ماه مبارک و فضیلت آن که به صورت فرض و واجب در اسلام تشریع شده، اصل روزه بصورت عام یکى از عبادات بزرگ و با فضیلت است و درباره آن روایات بسیارى وارد شده که شیعه و سنى از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) و ائمه معصومین (علیه السلام ) در کتاب‌هاى خویش نقل کرده اند.

۱. فضایل و پاداشهای روزه

خدا، خود پاداش روزه است

از جمله احادیث جالب در این باره حدیثى است که بسیارى از اهل حدیث آن را نقل کرده که رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:

قال الله تبارک و تعالى : «الصوم لى و انا اجزى به» (۱) ؛ خداى تبارک و تعالى فرمود:روزه براى من است و من خود پاداش آن هستم .‌ (یا من خود به آن پاداش دهم ).

توضیح:

این حدیث از دو جهت مورد بحث است :

اول:  از نظر اعراب و به اصطلاح ادبى ، که آیا کلمه «اجزى » را بصورت معلوم و «متکلم وحده » و فتح همزه و کسر زاء بخوانیم ؛ یعنى: من خود بدان پاداش می دهم . یا به صورت مجهول – به ضم همزه و فتح زاء – یعنى من خود پاداش آن هستم .

دوم: از نظر معنا. بنابر هر دو معنى ، این بحث پیش آمده که چگونه است چنین تعبیرى درباره عبادتهاى دیگر مانند نماز، حج ، جهاد و امثال آنها و در روایات ذکر نشده است ؟ و این سؤال پیش آمده که مگر عبادت‌هاى دیگر براى خدا نیست و خدا بدانها پاداش نمى دهد؟

از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل شده که فرمود: «لکل شى ء زکاه و زکاه الابدان الصیام. هر چیزى را زکاتى است و زکات بدنها روزه است»

پس چرا این تعبیر فقط در مورد روزه بکار رفته است؟

اهل تحقیق و بزرگان حدیث در معناى آن وجوهى ذکر کرده اند، که شاید از همه بهتر و بى اشکال تر معناى ذیل باشد:

«عبادات دیگر مانند نماز و روزه به هر حال توام با عمل است و خواه ناخواه دیگران آن عمل را مشاهده مى کنند اگر چه نیت انجام دهنده صد در صد خالص و براى خدا باشد، و همان مشاهده مردم سبب تقدیر و تمجید آنها خواهد شد، و یا در امثال جهاد، گذشته از تمجید مردم ، از غنائم جنگى نیز بهره مادى مى برند.

بدین ترتیب بخشى – ولو اندک – از پاداش خود را در دنیا دریافت مى دارند. اما شخص روزه دار هیچگونه عملى در ظاهر انجام نمى دهد و عبادت او همان امساک از خواسته هاى نفسانى و ترک لذت‌ها و شهوات براى خدا و قصد انجام دستور الهى است که در ظاهر هیچ نشانه و نمودى ندارد، و این خداى متعال است که از عمل و نیت او آگاه است و پاداش او را باید بدهد و یا خود پاداش آن خواهد بود.»

زکات بدن، روزه است

این روایت در کتاب‌هاى زیادى از کتب حدیث از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل شده که فرمود:

«لکل شى ء زکاه و زکاه الابدان الصیام» .(۲) ؛ (هر چیزى را زکاتى است و زکات بدنها روزه است ).

و در نهج البلاغه نیز به همین گونه از امیرالمؤمنین (علیه السلام ) نقل شده است .(۳)

توضیح:

براى توضیح این حدیث نیز باید بگوییم همانگونه که در این روایت و روایات دیگر آمده ، براى هر عضوى از اعضاى بدن زکاتى بیان فرموده اند، و زکات بدن را نیز روزه ذکر کرده اند.

زکات ظفر و پیروزى را «عفو» و بخشش ؛

زکات جمال و زیبایى را «عفاف » و پاکدامنى ؛

زکات علم را «نشر» و «تعلیم » آن به دیگران ؛

زکاه «جاه » و آبرومندى را «شفاعت» و وساطت براى رفع گرفتارى گرفتاران ؛

و امثال اینها ذکر کرده اند. البته معناى زکات که نمو و یا تزکیه و پاکى باشد با آنچه در این روایات ذکر شده مناسب است ، و روزه نیز این نقش را دارد که بدن را از نظر ظاهرى و معنوى پاک و پاکیزه کرده و یا براى اطاعت و فرمانبردارى خداى تعالى رشد مى دهد. شاهد بر این مطلب روایات دیگرى است که از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده که فرمود: «صوموا تصحوا(۴) ؛ روزه بگیرید صحیح و سالم شوید.»

در سخنان امیرالمؤمنین (علیه السلام ) آمده است ، که فرمود: «الصیام احد الصحتین .(۵) «روزه یکى از دو بخش سلامتى است .»

رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: روزه دار پیوسته در حال عبادت است اگر چه در بسترش خوابیده باشد در صورتى که غیبت مسلمانى نکند

 ۲. روزه دار پیوسته در حال عبادت خداست

از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده که فرمود: «نوم الصائم عباده و صمته تسبیح».(۶) ؛ (خواب روزه دار عبادت است و لب فرو بستن و سکوت او تسبیح .)

و حدیث دیگرى فرمود: «الصائم فى عباده الله و ان کان نائما على فراشه مالم یغتب مسلما.(۷)؛ روزه دار پیوسته در حال عبادت است اگر چه در بسترش خوابیده باشد در صورتى که غیبت مسلمانى نکند.»

۳ . دعاى روزه دار مستجاب است

از حضرت ابوالحسن (علیه السلام)(۸)روایت شده که فرمود: «دعوه الصائم یستجاب عند افطاره ، و قال : ان لکل صائم دعوه ، و قال: نوم الصائم عباده و صمته تسبیح و دعاؤ ه مستجاب و عمله مضاعف. و قال : ان للصائم عند افطاره دعوه لاترد.»(۹) ؛(دعاى روزه دار در وقت افطار مستجاب شود،و نیز فرمود: براى هر روزه دارى دعایى است (مستجاب ). و نیز فرمود: خواب روزه دار عبادت است و لب فرو بستن و سکوت او تسبیح ، و دعایش مستجاب گردد، و (پاداش ) عمل او دو چندان است . و نیز فرمود: براى روزه دار در هنگام افطار دعایى است که باز نگردد. (و به اجابت رسد.)

و از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نیز روایت شده که فرمود: «لا ترد دعوه الصائم .»(۱۰)؛ دعاى روزه دار باز نگردد.

و نیز از آن حضرت (علیه السلام ) روایت شده که فرمود: «اربعه لا ترد لهم دعوه و یفتح لهم ابواب السماء و یصیر الى العرش : دعاء الوالد لولده ، و المظلوم على من ظلمه ، و المعتمر حتى یرجع ، و الصائم حتى یفطر.»(۱۱) ؛ (چهار گروهند که دعایشان بازنگردد و درهاى آسمان براى آنها باز شود و دعاشان به عرش الهى رسد؛ دعاى پدر براى فرزند، نفرین ستمدیده بر ستمکار خود، دعاى کسى که عمره بجاى آورد تا باز نگردد، دعاى روزه دار تا وقتى که افطار کند.)

۴ . خوشحالى روزه دار در دنیا و آخرت

شیخ صدوق (رحمه الله ) در کتاب خصال به سندش از امام صادق (علیه السلام ) روایت کرده که فرمود: «للصائم فرحتان : فرحه عند الافطار، و فرحه عند لقاءالله .»(۱۲) ؛ (روزه دار را دو خوشحالى است ، یک خوشحالى در وقت افطار، و خوشحالى دیگر هنگام دیدار خدا.)

در حدیث دیگر از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) اینگونه روایت شده :«للصائم فرحتان : فرحه عند فطره ، و فرحه یوم القیامه و لخلوف فم الصائم اطیب عندالله من ریح المسک.»(۱۳) ؛ (روزه دار را دو خوشحالى است ، یک خوشحالى وقت افطار او، و خوشحالى دیگر در روز قیامت ، و همانا آب دهان روزه دار نزد خدا خوشبوتر است از بوى مشک .)

و در روایت دیگرى که قسمتى از آن قبلا نقل شده از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده که فرمود: «قال الله تبارک و تعالى : کل عمل ابن آدم هو له غیر الصیام هو لى و اءنا اجزى به ، و الصیام جنه العبد المؤمن یوم القیامه کما یقى احدکم سلاحه فى الدنیا، و … .»(۱۴) ؛ (خداى تبارک و تعالى فرموده : هر عملى از اعمال فرزندان آدم از آن اوست جز روزه که از آن من است و منم پاداش آن ، و روزه سپر بنده مؤمن است در روز قیامت ، همانگونه که اسلحه شما را در دنیا نگه مى دارد، و همانا آب دهان روزه دار نزد خدا خوشبوتر است از بوى مشک ، و روزه دار دو بار خوشحال شود: یکى آنگاه که افطار کند و بخورد و بیاشامد، و دیگرى هنگامى که مرا دیدار کند و او را به بهشت برم.)

البته در فضیلت اصل روزه روایات بسیارى دیگرى نیز هست مانند اینکه ائمه معصومین (علیه السلام ) فرموده اند:

روزه سپرى است از آتش دوزخ .(۱۵) فرشتگان براى روزه دار دعا و استغفار مى کنند.(۱۶) روزه روى شیطان را سیاه مى کند.(۱۷)

پی نوشت:

۱.مکارم الاخلاق ، ص ۲۵۶؛ مجالس شیخ – طبق نقل بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۵۶؛ کنزالعمال ، ح ۲۳۶۱۲.

۲.امالى صدوق (رحمه الله )، ص ۳۷؛ محاسن برقى ، ص ۷۲؛ نوادر راوندى ، ص ۴؛ بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۵۷.

۳.نهج البلاغه ، ابواب الحکم ، رقم ۱۳۶.

۴.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۵۵.

۵.غررالحکم ، ج ۲، ص ۲۷.

۶.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۴۸.

۷.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۴۷.

۸.ابوالحسن کنیه امیرالمؤمنین (علیه السلام ) و امام کاظم و امام رضا (علیه السلام ) است و ظاهرا در اینجا منظور امام کاظم (علیه السلام ) باشد.

۹.بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۰.

۱۰.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۵۶.

۱۱.همان .

۱۲.خصال صدوق ، ج ۱، ص ۴۴.

۱۳.امالى طوسى (رحمه الله )، ج ۲، ص ۱۱۰.

۱۴.خصال صدوق ، ج ، ص ۵۵.

۱۵.بحار الانوار، ج ۹۶، ص ۲۴۹ و ۲۵۱ و ۲۵۵.

۱۶.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۵۳.

۱۷.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۵۵ و ۲۵۶.

منبع: تبیان