عمار بن یاسر

چکیده:

عمار بن یاسر صحابه پیامبر(صلی الله علیه و آله)، از نخستین مسلمانان و از شیعیان امام علی(علیه السلام). عمار از یاران نزدیک امام علی(علیه السلام) و از جمله نخستین شیعیان آن حضرت بود. بعد از وفات پیامبر(صلی الله علیه و آله)، وی در حمایت از علی(علیه السلام) از بیعت با ابوبکر سرباز زد. در زمان خلیفه سوم وی از جمله مخالفان خلیفه بود و با او درگیری‌هایی داشت و در اعتراضات علیه او شرکت داشت. در زمان خلافت علی(علیه السلام) از همراهان آن حضرت بود و در جنگ صفین در رکاب امیرالمؤمنین(علیه السلام) جنگید و به دست لشکریان معاویه شهید شد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) در حدیثی شهادت وی به دست گروه باغی (=شورشگر) را از پیش اطلاع داده بود.

نسب

عمار بن یاسر بن عامر، کنیه‌اش ابویقظان، و حلیف ( هم پیمان) بنی مخزوم بود.[۱] نسب عمار به خاندان عنس بن مالک از قبایل قحطانی و ساکن یمن می‌رسد. یاسر پدر عمار در جوانی به مکه آمد و در آنجا اقامت کرد و با ابو حذیفه که از بنی مخزوم بود پیمان بست.[۲]

در زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله)

عمار و پدر و مادرش از سابقین در اسلام بودند. بر اساس روایتی، وی بعد از سی و چند نفر مسلمان شد و بنابر روایتی دیگر، یکی از هفت تن مسلمان نخست بود.[۳] عمار، برادرش عبدالله، پدرش یاسر و مادرش سمیه، بلال، خَبّاب، و صُهَیب، به دست قریش به شدیدترین وجهی شکنجه شدند تا از اسلام روگردان شوند. سمیه و یاسر در اثر این شکنجه‌ها جان دادند. آن‌ها نخستین شهدای اسلام بودند.[۴]

مشرکان، عمار را نیز مجبور به ناسزاگویی به پیامبر(صلی الله علیه و آله) کردند اما پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) عذر او را پذیرفت و به او فرمود اگر دیگربار نیز مجبورش کردند، چنین کند. در پی این ماجرا بود که این آیه نازل شد: مَن کفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکرِ هَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمَانِ (ترجمه: هر کس پس از ایمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد [عذابی سخت خواهد داشت ] مگر آن کس که مجبور شده [ولی ] قلبش به ایمان اطمینان دارد.)[ ۱۶–۱۰۶] [۵][۶]

بنابر برخی از گزارش‌ها که درباره آن اختلاف است، عمار از جمله مهاجران به حبشه بود.[۷]

عمار در هنگام مهاجرت پیامبر به مدینه همراه آن حضرت بود و در محله قبا در ساخت مسجد قبا همکاری داشت.[۸] وی در مدینه از صحابه نزدیک پیامبر اسلام بود و در همه جنگ‌های آن حضرت شرکت داشت.[۹]

فضایل عمار: روایاتی از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) در فضایل عمار نقل شده است؛ از جمله اینکه آن حضرت فرمودند بهشت مشتاق علی، عمار، سلمان و بلال است.[۱۰] همچنین از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمود: عمار با حق است و حق با عمار، عمار گرد حق می‌چرخد هرجا که باشد، و قاتل عمار در آتش است.[۱۱]

در دوران خلفا

عمار در کنار سلمان، مقداد، ابوذر از نخستین شیعیان دانسته شده‌اند که در زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) بدین نام شناخته شده‌اند.[۱۲]

عمار در دفاع از حق علی(علیه السلام) بر ولایت در آغاز از بیعت با ابوبکر سرباز زد.[۱۳] وی در زمان خلیفه اول در جنگ یمامه شرکت کرد و در این جنگ بود که گوشش بریده شد.[۱۴]

در دوران خلافت عمر فرماندار شهر کوفه و فرمانده سپاه مسلمانان در این شهر شد.[۱۵] در دوران فرماندهی او بود که جنگ نهاوند روی داد و بخشی از مناطق داخلی ایران فتح شد.[۱۶] اما بعد از چندی از این منصب عزل شد. منابع تاریخی علت عزل وی را به روشنی بیان نکرده‌اند و برخی گزارش‌ها از نارضایتی مردم و درخواست آنان از عمر برای عزل عمار خبر داده‌اند. علت این اعتراض‌ها به روشنی ذکر نشده است؛ در یکی از این گزارش‌ها اعتراض مردم به ضعف عمار و بی‌اطلاعی وی از سیاست نسبت داده شده است.[۱۷]

در زمان خلیفه سوم مشاجراتی شدید میان وی و عمار درگرفت. یکی از این موارد اعتراض عمار به تبعید ابوذر به ربذه بود که به مشاجره شدیدی بین عمار و عثمان انجامید و عمار به دستور عثمان به سختی کتک خورد. عثمان قصد داشت عمار را از مدینه تبعید کند اما با اعتراض بنی مخزوم و امام علی(علیه السلام) از این کار منصرف شد.[۱۸] برخی گزارش‌ها ماجرای برخورد، مشاجره و ضرب و شتم عمار را، زمانی دانسته‌اند که او و سایر کوفیان به شراب‌خواری و بی‌قیدی ولید بن عقبه که از سوی عثمان حاکم کوفه بود، اعتراض کردند.[۱۹] گزارش دیگر ضرب و شتم عمار را زمانی ذکر کرده است که عمار به نحوه تقسیم بیت المال از سوی عثمان اعتراض و به این سخن خلیفه که نحوه مصرف بیت‌المال را از اختیارات خود می‌دانست، انتقاد کرد.[۲۰]

عمار در ماجرای شورش بر عثمان با معترضان همراهی داشت. او در مصر به معترضان پیوست و در مدینه در محاصره عثمان شرکت داشت.[۲۱]

در زمان خلافت امیرالمومنین(علیه السلام)

عمار یاسر از طرفداران خلافت علی(علیه السلام) بود. در زمان وفات عمر و ماجرای تشکیل شورای تعیین خلیفه، در گفتگویی با عبدالرحمن بن عوف به او توصیه کرد علی(علیه السلام) را انتخاب کند تا مردم دچار تفرقه نشوند.[۲۲] بعد از کشته شدن عثمان، عمار از جمله افرادی بود که مردم را به بیعت با علی(علیه السلام) دعوت می‌کردند.[۲۳]

وی در حکومت امیرالمؤمنین(علیه السلام) در جنگهای جمل و صفین شرکت داشت. در جمل، فرمانده میسره [سمت چپ] لشکر امام(علیه السلام) بود.[۲۴] و در روز سوم جنگ صفین نیز وی فرمانده لشکر امام(علیه السلام) بود.[۲۵]

شهادت

عمار در جنگ صفین در صفر[۲۶] یا ربیع الثانی سال ۳۷ق[۲۷] به شهادت رسید. پس از شهادت عمار، امام علی(علیه السلام) بر او نماز گزارد.[۲۸] سن عمار هنگام شهادت، بالای نود بود. برخی ۹۳، برخی ۹۱ و برخی ۹۲ سال گفته‌اند.[۲۹]

شهادت عمار در جنگ صفین به دست سپاهیان معاویه، همواره از عوامل سرزنش معاویه و یکی از دلایل حقانیت علی(علیه السلام) در این نبرد دانسته شده است. دلیل این مسئله، شهرت حدیثی از پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود که بیان می‌کرد کشندگان عمار، گروهی باغی (یعنی گروه خارج از اطاعت امام عادل) هستند.[۳۰] ابن عبدالبر این حدیث را متواتر می‌داند و می‌گوید از صحیح‌ترین احادیث است.[۳۱]

گفته‌اند که خزیمه بن ثابت، در جنگ جمل و صفین حاضر شد ولی شمشیر از غلاف بیرون نیاورد ولی در جنگ صفین هنگامی که دید عمار به دست لشکر معاویه کشته شده گفت: اکنون گروه گمراه برای من مشخص شد و شروع به جنگ در رکاب امام علی(علیه السلام) کرد تا اینکه به شهادت رسید.[۳۲]

مقبره عمار

قبر عمار در محل شهادتش در استان رقه در سوریه قرار دارد.[۳۳] نویسنده کتاب اماکن زیارتی سیاحتی سوریه در توصیف این مقبره چنین می‌نگارد: «این مقبره در سمت راست باب علی علیه‌السلام است. چند سالی است به اهتمام جمهوری اسلامی مقبرهای بسیار بزرگ و باشکوه در حال ساخت است. بر فراز مقبره عمار، گنبدی مرتفع از بتون و سیمان قرار دارد و ارتفاع و سقف مقبره نیز بسیار زیاد است. قبر مطهّر او در زیر این گنبد قرار دارد.»[۳۴]

وصف این زیارتگاه در مقاله «زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب علیهم السلام در سوریه» چنین آمده است:‌ «زیارتگاه عظیم و باشکوهی در این شهر وجود دارد که در چند سال اخیر، توجه شیعیان و کاروان‌های زیارتی را به خود جلب کرده است. این زیارتگاه، قبور چند تن از شهدای صفّین، شامل عمار یاسر، اویس قرنی و ابی بن قیس است. بنای زیارتگاه تا پیش از سه دهه اخیر تنها شامل دو اتاق محقّر و کوچک بر روی قبر هر یک از عمار یاسر و اویس قرنی بود (۵۶)، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به توصیه امام خمینی و با موافقت حافظ اسد، رئیس جمهور وقت سوریه، زمین زیارتگاه خریداری و در آن اسکلت و چارچوب بنای فعلی زیارتگاه ساخته شد، اما بنا چندین سال به همین صورت رها گردید، تا اینکه با پشتیبانی ایران و اجرای وزارت مسکن و شهرسازی دولت وقت جمهوری اسلامی، ساختمان بنا و کاشی کاری‌ها و سایر تزئینات آن تکمیل، و در سال ۲۰۰۴/۱۳۸۲ رسماً افتتاح شد. بنای زیارتگاه دارای صحن مستطیل وسیعی است که در گرداگرد آن، رواق ها، اتاق‌ها و سالن‌هایی با کاربری اداری و مذهبی در دو طبقه قرار دارد. تمام نماهای خارجی بنا و صحن، با سنگ‌های سفید رنگ و نیز تزئینات کاشی کاری پوشیده شده و زیبایی خیره کننده‌ای به آن بخشیده است. زیارتگاه عمار یاسر در غرب صحن و زیارتگاه اویس قرنی در شرق صحن واقع است و بنای هر دو به یک شکل و دارای گنبد با کاشی‌های آبی رنگ و مناره مرتفع است. در بیرون از ضلع شرقی صحن، زیارتگاه ابی بن قیس قرار دارد که دارای گنبدی کوچک‌تر از زیارتگاه‌های عمار و اویس است.»[۳۵]

تخریب حرم عمّار

در ۲۱ رمضان سال ۱۴۳۴ق /ششم مرداد ۱۳۹۲ش، همزمان با شبهای قدر، گروه‌های تکفیری در سوریه که کنترل استان رقه را به دست گرفته بودند، با حمله خمپاره‌ای به حرم عمار یاسر و اویس قرنی، صحن آنرا تخریب و با شلیک پیاپی موشک به دیوارهای حرم، بخش‌های از آن را منهدم کردند.[۳۶]

در ۶ فرودین ۱۳۹۳ش/ ۲۴ جمادی الاولی ۱۴۳۵ق گروه تروریستی تکفیری داعش با کارگذاشتن مواد منفجره، دو مناره مقبره عمار یاسر و اویس قرنی را تخریب کردند. داعش در مرحله بعد در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۳/ ۱۵ رجب ۱۴۳۵ق این زیارتگاه را به طور کامل تخریب کرد.[۳۷]

پی نوشته ها:

1. ابن اثیر، أسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۴، ص۴۳.
   ابن اثیر، اسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۳، ص۳۰۸
   ابن اثیر، اسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۴، ص۳۰۹
   الامین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۰، ج۱۳، ص۲۸.
   سوره نحل، آیه۱۰۶
   ابن اثیر، أسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۴، ص۳۰۹؛الامین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۰، ج۱۳، ص۲۸
   ابن هشام، السیره النبویه، ۱۳۸۳، ج۱، ص۲۲۰.
   ابن الأثیر، أسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۴، ص۴۶.
   ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۱۰۹
   ابن عبدالبرّ، الاستعیاب فی معرفه الاصحاب، ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۲۹.
   الامینی، الغدیر، ۱۳۹۷، ج۹، ص۲۵
   رجوع کنید به: النوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴، ص۱۸؛ شهابی، ادوار فقه، ۱۳۶۶، ج۲، ص۲۸۲.
   یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه آیتی، ج۱، ص۵۲۴.
   ابن عبدالبرّ، الاستعیاب فی معرفه الاصحاب، ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۲۸.
   طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۴، ص۱۴۴
   ابن قتیبه، اخبار الطوال، ۱۳۶۸، ص۱۲۸
   بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴، ص۲۷۴
   یعقوبی،‌ تاریخ یعقوبی، ترجمه آیتی، ج۲، ص۱۷۳
   ابن قتیبه دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸، ج۱، ص۵۱
   مقدسی، البدء و التاریخ،‌ ج۵، ص۲۰۲
   بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴، ج۵، ص۵۴۹
   مقدسی، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۹۱
   الطوسی، الأمالی، ۱۴۱۴، ص۷۲۸.
   المفید، الجمل، قم، ص۱۷۹.
   البلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴، ج۲، ص۳۰۳.
   طبری، تاریخ الطبری، ۱۹۶۷م، ج۱۱، ص۵۱۱.
   ابن عبدالبر، استیعاب، ۱۹۹۲م، ج۳، ص۱۱۳۸.
   ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، ج ۳، ص۲۶۲.
   ابن عبدالبرّ، الاستعیاب فی معرفه الاصحاب، ۱۴۱۵، ج ۳، ص۲۳۱.
   ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، ج ۳، صص ۲۵۱-۲۵۳. ابن سعد، جمله مذکور را با اندکی تغییر در عبارت ولی با همان مضمون که «عمار را گروه باغی می‌کشد» با اسناد گوناگون نقل کرده است.
   ابن عبدالبرّ، الاستعیاب فی معرفه الاصحاب، ۱۴۱۵، ج ۳، ص۲۳۱.
   ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، ج ۳، ص۲۵۹.
   حرزالدین، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۰۰
   قائدان، اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، ۱۳۸۱، ص۱۹۸
   خامه‌یار،‌ «زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب در سوریه»، ص۴۰
   داعش مرقد عمار یاسر و اویس قرنی را منفجر کرد، خبرگزاری مشرق.
   زیارتگاه عمار یاسر در سوریه تخریب شد، خبرگزاری حج و زیارت.

منبع : ویکی شیعه