عبد الله بن وال تیمی از اصحاب امام حسن مجتبی (علیه السلام)

عبد الله بن وال از اصحاب امام علی و امام حسن (علیهمالسلام) و از قبیله «بنی تیم» و از شیعیان معروف شهر کوفه است که در قیام توابین به شهادت رسید.[۱]  عبدالله بن وال تیمی  از شعرای بزرگ شیعه نیز بوده است چنانچه سید محسن امین در اعیان الشیعه به این مساله اشاره نموده است، و ابن اثیر مورخ بزرگ اهل سنت عبدالله بن وال تیمی را از فقها و عابدان آن زمان می داند. [۲]

بنا به گفته ای شیخ مفید در کتاب جمل عبدالله بن وال از  شیعیانی بوده که در مدینه با امام علی (علیه السلام) برای خلافت بیعت کردند،[۳]  پس از ماجرای حکمیت در جنگ صفین، علی (علیه السلام)، عبدالله بن وال را که در سنین جوانی بود، همراه عده‌ ای دیگر برای مقابله با شورش خریت بن راشد به سوی بصره فرستاد و به او فرمود: «برو‌ ای فرزند برادر! به خدا سوگند من امید دارم که تو از یاوران من در راه حق باشی و مرا در برابر ستمگران یاری رسانی.»[۴]

عبد الله بن وال در خدمت امام حسن (علیه السلام)

بعد از شهادت امام علی (علیه السلام) و در دوران امامت امام حسن (علیه السلام) که زمانی کوتاهی نیز بوده است، عبدالله بن وال  از شیعیان مخلصی بود که هیچگاه دست از یاری اهل بیت (علیهم السلام) بر نداشت و همیشه در خدمت امام حسن (علیه السلام) بود و برای جنگ و جهاد با سران فتنه یعنی حاکم شام تردیدی به خود راه نداد.[۵]

عبد الله بن وال نامه‌رسان کوفیان به امام حسین (ع)

بعد از آن که دیکتاتور شام به گور واصل شد و بر خلاف صلحنامه فرزند گناهکار و منحرف خویش را جانشین خویش نمود و این خلاف برای همه کسانی که دل در گرو دین داشتند سخت و گران آمد در این راستا بود که امام حسین (علیه السلام) بیعت با یزید را قبول نکرد و شبانه با اهل و عیال خویش را مکه شدند، زمانی که مردم کوفه آگاه گردیدند که امام حسین با یزید بیعت نکرده و به قصد اعتراض مدینه را ترک و به مکه رفته است، نامه‌ هایی به امام حسین (علیه السلام) نوشتند و از ایشان دعوت نمودند که به کوفه بیایند ایشان را به کوفه دعوت کردند.

در این راستا عبدالله بن وال و سلیمان بن صرد خزاعی و حبیب بن مظاهر و عده‌ ای از شیعیان کوفه، نخستین نامه را با برای امام حسین (علیه‌السّلام) نوشتند و از امام حسین (علیه السلام) دعوت نمودند که به کوفه بیایند.

شیخ مفید متن آن نامه تاریخی را در کتاب الارشاد چنین  است: «بسم الله الرحمن الرحیم. از سلیمان بن صرد خزاعی و حبیب بن مظاهر و عبدالله بن وال (به نقلی وائل) و… به حسین بن علی (علیه‌السلام).

یابن رسول الله، اینک که الحمدالله معاویه به هلاکت رسید و مسلمانان از شر او راحت شدند؛ ما امام و پیشوایی نداریم، به سوی ما توجه کن و به شهر ما قدم رنجه فرما شاید خداوند برکتی به ما رساند. ما با نعمان بن بشیر (حاکم کوفه) مخالف هستیم و او را امیر خود نمی‌دانیم و با او همکاری نمی‌کنیم و حتی در نماز او شرکت نمی‌ کنیم، ما منتظر تشریف‌ فرمایی شما هستیم و اگر خبر آمدن شما به ما رسد، او را از کوفه بیرون می‌ کنیم.»[۶]

عبد الله بن وال جنبش توابین

متاسفانه اکثر آنهای که به امام حسین (علیه السلام) نامه نوشتند و از ایشان دعوت نمودند تا به کوفه بیایند به هر دلیلی موفق به یاری امام حسین (علیه السلام) نشدند، این عده بعد از شهادت حسین(علیه السلام)، تعدادی زیادی از همراهان آن ها که در کوفه بودند از عدم پشتیبانی از امام حسین (علیه السلام) به شدت پیشیمان شدند، در صدد بر آمدند تا به هر صورت ممکن این گناه بزرگ را جبران کنند تا خداوند از سر تقصیرات آن ها بگذرد. لذا عبدالله بن وال و دیگر سران شیعه کوفه دست به قیام می زنند تا انتقام از قاتلان امام حسین بگبرند.[۷]

در جریان ساماندهی قیام، عبدالله بن وال به عنوان خزانه‌ دار تعیین شد تا کمک‌ های مالی شیعیان به قیام، نزد او جمع‌ آوری شود.[۸]

ذهبی در تاریخ اسلام آورده است که پس از اینکه قیام توانبین[۹] شکل گرفت سازمان دهی شد و تعیینات صورت گرفت، سلیمان بن صرد خزاعی که رهبری قیام را به عهده داشت، عبدالله بن وال را به عنوان سومین فرمانده جنگ پس از خود (در صورت کشته شدن فرماندهان پیشین) تعیین کرد..[۱۰]

در تاریخ طبری آمده است که کسانی که در قیام توابین شرکت کرده بودند، در مسیر حرکت خویش نخست به کربلا می رود و خودشان را به قبر سید الشهدا می رسانند و عاشقانه به زیارت می پردازند و از جان و دل زیارت می کنند و تعهد می کنند که انتقام خون امام حسین (علیه السلام) را از یزیدیان بگیرند. در این میان عبدالله بن وال در کنار قبر امام گفت:

«به خدا سوگند من، حسین و پدر و برادرش را بهترین شفیعان امت محمد(صلی الله علیه و آله) نزد خدا در روز قیامت می‌ دانم. آیا تعجب نمی‌کنید چه مصیبتی بر این امت در مورد آنان وارد شده: این امت، دو نفر(امام علی و امام حسین) از این سه را کشتند و نزدیک بود نفر سوم (امام حسن) را نیز بکشند. »[۱۱]

عبدالله بن وال در جنگ عین الورده بعد از آن که سلیمان بن صرد، مسیب بن نجبه و عبدالله بن سعد بن نفیل، در نبرد با لشکر یزید کشته شدند فرماندهی را به عهده گرفت و پرچم را بر افراشت و سپاهیان را به جهاد تشویق کرد و به مبارزه پرداخت.[۱۲]

مرگ عبد الله بن وال

شامیان که از خروج توابین باخبر شده بودند، سپاهی سنگین به فرماندهی عبیدالله بن زیاد برای نبرد با توابین بسوی عراق اعزام کردند. حصین بن نمیر، شرحبیل بن ذی الکلاع حمیری‏، ادهم بن محرز باهلى‏، ربیعه بن مخارق عنوى‏ و جبله بن عبدالله خثعمى‏ وی را همراهی می‌کردند.[۱۳]

توابین به فرماندی عبدالله بن وال هنگام عصر بر سپاه شام حمله‌ور شدند اما به دلیل حمله شدید سپاه دشمن عقب نشینی کردند.

عبدالله بن وال در ۲۶ ربیع‌الاخر سال ۶۵ هجری قمری در عین‌ الاورده در جنگ با ادهم بن محرز باهلی فرمانده نیروهای شام به شهادت رسید[۱۴]

ادهم بن محرز از فرماندهان سپاه شام، عبدالله را دید که این آیه را می‌خواند: «وَ لاتَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً» ادهم از شنیدن این آیه خشمگین شد و به سوی عبدالله حمله برد.[۱۵]

جمع بندی

عبد الله بن وال از جمله کسانی بود که به امام حسین (علیه السلام) نامه نوشتند و از آن حضرت دعوت نمودند که به کوفه بیاید . آنها از امام حمایت خواهد کرد، وقتی امام حسین (علیه السلام ) به طرف کوفه آمده آن ها به دلایلی نتوانستند از امام حمایت و پشتیبانی کنند. بعد از شهادت امام گروهی از همین طایفه به نام توابین تشکیل گردید که یکی از آن ها عبد الله بن وال بود.

پی نوشت ها

[۱] . جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۲ش، ص۲۶۲.

[۲]. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۸۴

[۳]. مفید، الجمل، ص۱۰۹

[۴] . ثقفی، الغارات، ج۱، ص۳۴۲

[۵]. آل یاسین، صلح الحسن(ع)، ص۹۴

[۶]. مفید، الإرشاد، ج۲، ص۳۶-۳۷

[۷].  طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۵۵۲ – ۵۵۳.

[۸] . طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۵۵۵

[۹] . « برخی شیعیان کوفه با این که از امام حسین(علیه السلام) دعوت کردند تا با او بیعت و علیه یزید بن معاویه قیام کنند از یاری امام(علیه السلام) سر باز زدند و او را در قیام عاشورای سال ۶۱ هجری تنها گذاشتند. آنان پس از واقعه کربلا، از کرده خود پشیمان شدند و تنها راه رستگاری و پذیرش توبه خویش را خونخواهی حسین بن علی(علیه السلام) و کشتن قاتلان او یا کشته شدن در این راه می‌دانستند.

از این رو در تاریخ به توّابین شهرت یافتند. توابین سرشناس افرادی چون سلیمان بن صرد خزاعی، رفاعه بن شداد بجلی ، مسیب بن نجبه، عبدالله بن سعد ازدی و عبدالله بن وال تیمی از سران توابین بودند.»، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۹۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۶، ص۳۶۴؛ سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، ۱۴۲۸ق، ج۷، ص۲۴۶.

[۱۰].  ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۵، ص۴۸

[۱۱]. طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۵۹۰

[۱۲]. طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۶۰۱ – ۶۰۲.

[۱۳] . بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۶، ص ۳۷۰.

[۱۴] .  الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۳۰۴

[۱۵]. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۱۸۴

منابع

1. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت،‌ دار الصادر، ۱۳۸۵ش.
2. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت،‌ دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
3. أنساب الأشراف، البلاذری، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ط الأولى، ۱۹۷۴/۱۳۹۴.
4. آل یاسین، راضی، صلح الحسن علیه‌السلام، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۲ق.
5. ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، قم،‌ دار الکتاب، ۱۴۱۰ق.
6. جعفری، حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، یازدهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۲ش.
7. ذهبی، شمس الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، دوم، بیروت،‌ دار الکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
8. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، مؤسسه الرساله، بیروت، ۱۴۱۳ق.
9. سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، موسسه امام صادق، ۱۴۲۸ق.
10. طبری، تاریخ الأمم و الملوک، دوم، بیروت،‌ دار التراث، ۱۳۸۷ق.
11. مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
12. مفید، الجمل و النصره لسید العتره فی حرب البصره، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.