ظهور مهدی (عج) و مسئله مهدویت در کتاب های اهل سنت

با مروری گذرا بر مصادر حدیثی، تاریخی، عقیدتی و تفسیری اهل سنت، به این حقیقت پی خواهیم برد که مسئله مهدویت و ظهور مهدی (عج) امام دوازدهم شیعیان، یکی از مسائل مسلم و اجماعی اهل سنت است.

بررسی مجموع حوادث و وقایع تاریخی و مطالعه کتاب های حدیثی و تفسیری اهل سنت درباره ظهور مهدی و خروج آن حضرت ما را به این نتیجه می‌ رساند امام مهدی (عج) که مسئله مهدویت، غیبت، انتظار، قیام مصلح غیبی، و ایمان به این امور از موضوعات مسلمی بوده که از پشتوانه محکمی همچون آیات قرآن و روایات متواتر نبوی برخوردار بوده و مسلمانان به همین دلیل به آن اعتقاد داشته و در انتظار ظهور مهدی روزشماری می ‌کرده و می ‌کنند و نصرت و غلبه را از لوازم حتمی او می‌ دانند.

پیش از اینکه احادیث متواتر و صحیح درباره امام مهدی (علیه السلام)  را از متون معتبر اهل سنت نقل کنیم توجه به این مقدمه لازم است که اصل اندیشه مهدویت، غیبت، انتظار و ظهور مهدی در آخرالزمان برای برپایی حکومت عدل اسلامی در جهان و نیز این‌که ایشان از اولاد رسول خدا و علی و فاطمه (علیهم السلام) بوده و کسی است که عیسی بن مریم از آسمان نازل ‌شده و پشت سرش نماز می‌ خواند، مورد اتفاق همه فرق اسلامی است.

در منابع روایی، تفسیری و… دو فرقه شیعه و سنی احادیث مرتبط با ظهور مهدی، به طور متواتر ثبت و ضبط ‌شده حتی کسانی که میانه خوبی با شیعه ندارند مانند فرقه وهابیت نیز ظهور مهدی را در آخرالزمان  یک اصل قطعی اسلامی می ‌دانند و بر متواتر بودن احادیث مهدویت تاکید می ‌کنند.^[۱]

شیخ عبد المحسن العباد استاد دانشگاه مدینه در فضای بسته عربستان سخنرانی تحقیقی در مورد مهدویت و مسائل مربوط به آن ایراد می ‌نماید که بعدها به ‌صورت مقاله تحقیقی تحت عنوان «عقیده اهل السنه و الاثر فی المهدی المنتظر» و بعد با مقاله «الرد علی من کذب بالاحادیث الصحیحه الوارده فی المهدی» از همین نویسنده به‌ صورت کتاب به زیور طبع آراسته و منتشر می ‌گردد.

نویسنده در قسمتی از این مقاله می‌گوید«احادیث فراوانی از طریق عده‌ای زیادی از اصحاب رسول خدا و تابعین درباره مهدویت روایت ‌شده که موجب علم قطعی می‌ شود. بنابراین ایمان و اعتقاد به خروج و ظهور مهدی واجب است چنانکه این حقیقت نزد عالمان اهل سنت ثابت و در کتاب‌ های اعتقادی آنان تدوین ‌یافته است. در پایان رساله یادشده سخنانی از شیخ عبد العزیز بن باز در تایید این رساله آمده است».^[۲]

بنابراین مسئله مهدویت و ظهور مهدی هیچ اختصاصی به شیعه امامیه ندارد. برای اثبات این ادعا احادیثی را درباره خروج مهدی (عج) و قیام او در آخرالزمان از برخی کتاب ‌های حدیثی و تفسیری اهل سنت نقل می ‌کنیم:

ظهور مهدی (عج) در متون حدیثی اهل  سنت

درباره ظهور مهدی (عج) و خروج آن حضرت در متون حدیثی اهل سنت به ‌صورت گسترده احادیث نبوی نقل شده است که به برخی از آن ها اشاره می شود:

احادیث ظهور حضرت مهدی (عج) در مستدرک حاکم

۱. ذکر رسول الله (صلی الله علیه و سلم): «المهدی، فقال هو من ولد فاطمه؛ پیامبر اسلام (صلی الله علیه و سلم) اسمی از مهدی برد و سپس فرمود او از اولاد فاطمه است».

۲. أن رسول الله (صلی الله علیه و سلم) قال: «یخرج فی آخر أمتی المهدی یسقیه الله الغیث و تخرج الأرض نباتها و تکثر الماشیه و تعظم الأمه یعیش سبعا أو ثمانیا یعنی حججا؛ در آخر امت من مهدی خروج می کند و خداوند به او باران می دهد، و زمین نبات خود را بیرون می آورد و مال سلامت می دهد، چهارپایان زیاد می شود و امت جلال می یابد، هفت یا هشت سال زندگی می کند».

۳. أن رسول الله (صلی الله علیه و سلم) قال: «تملأ الأرض جورا وظلما فیخرج رجل من عترتی؛ زمین پر از ظلم و جور می شود سپس مردی از عترت من خروج می کند».

۴. از رسول خدا (صلی الله علیه و سلم)  نقل شده که فرمود: «یکون فی أمتی المهدی … تنعم أمتی فیه نعمه لم ینعموا مثلها قط تؤتى الأرض أکلها لا تدخر عنهم شیئا … ؛ در امت من مهدی خواهد بود، امت من از نعمتی مانند آن برخوردار می شوند که هرگز نصیبشان نشده است.زمین میوه های خود را می دهد و از چیزی برای آنها دریغ نمی کند …» . ^[۳]

احادیث ظهور مهدی (عج) در صحیح بن حبان

۱. از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و سلم) نقل شده که فرمود: «لا تَقُومُ السَّاعَهُ حَتَّى تَمْتَلِئَ الأَرْضُ ظُلْمًا وَ عُدْوَانًا ثُمَّ یخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ اهل ‌بیتی أَوْ عِتْرَتِی فَیمْلَؤُهَا قِسْطًا وَ عَدْلا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْمًا وَ عُدْوَانًا؛ روز قیامت برپا نمی شود مگر پس آنکه زمین پر از ظلم و ستم شود و سپس مردی از اهل بیت و عترت من خروج نموده و آن را از عدل و قسط پر کند همانگونه که از ظلم و جور پر شده است».

در ذیل این حدیث می‌گوید اخباری که از وصف واسم مهدی نقل‌شده است بر ضد سخن کسی است که گمان کرده مهدی همان عیسی بن مریم است.

۲. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و سلم) فرمود: «لا تَقُومُ السَّاعَهُ حَتَّى یمْلِکَ النَّاسَ رَجُلٌ مِنْ اهل ‌بیتی یوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی … فَیمْلَؤُهَا قِسْطًا وَ عَدْلا؛ روز قیامت برپا نمی شود مگر پس از آنکه مردی از اهل بیت من بر مردم حکومت کند که اسم او شبیه اسم من است و زمین را پر از قسط و عدل می کند. ^[۴]

احادیث ظهور مهدی (عج) در کتاب موارد الظمآن

۱. پیامبر خدا (صلی الله علیه و سلم) فرمود: «لو لم یبق من الدنیا إلا لیله لملک فیها رجل من اهل‌ بیت النبی (صلی الله علیه و سلم)؛ اگر از دنیا باقی نماند مگر یک شب همانا مردی از اهل بیت نبی بر آن حکومت می کند»

۲. رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) فرمود: «لو لم یبق من الدنیا إلا لیله لملک رجل من اهل ‌بیتی یواطىء اسمه اسمی؛ اگر از دنیا جز یک شب باقی نماند، مردی از اهل بیت من بر آن حکومت خواهد کرد».

۳. رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) فرمود: «یخرج رجل من اهل‌بیتی یواطىء اسمه اسمی فیملأها قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا؛ از اهل بیت من مردی خروج خواهد کرد که اسم او با اسم من یکی است سپس زمین را پر از قسط و عدل می کند همانگونه که از ظلم و جور پر شده است». ^[۵]

احادیث ظهور مهدی (عج) در سنن ابی داود تحت عنوان «کتاب المهدی»

در این کتاب احادیث متعددی نقل شده که به ذکر یک حدیث به عنوان نمونه بسنده می شود:

از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و سلم) نقل شده که فرمود:  «لو لم یبْقَ من الدُّنْیا إلا یوْمٌ … لَطَوَّلَ الله ذلک الْیوْمَ … حتى یبْعَثَ فیه رَجُلًا مِنِّی أو من اهل‌بیتی یواطىء اسْمُهُ اسْمِی… یمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطًا وَ عَدْلًا کما مُلِئَتْ ظُلْمًا وَجَوْرًا ؛

اگر جز یک روز از این دنیا باقی نماند خداوند آن روز آن قدر طولانی می کند تا اینکه در آن روز مردی از من و یا اهل بیت من مبعوث گردد که اسمش مثل اسم من است  و زمین را از قسط و عدل پر می کند همانگونه که از ظلم و جور پر شده است».

احادیث ظهور مهدی (عج) در سنن ابن ماجه تحت عنوان«باب خروجِ الْمَهْدِی»

در این کتاب هم چندین حدیث از پیامبر اسلام درباره ظهور مهدی و خروج آن حضرت نقل شده است.

از رسول خدا  (صلی الله علیه و سلم) نقل شده که فرمود: «یکُونُ فی أُمَّتِی الْمَهْدِی … فَتَنْعَمُ فیه أُمَّتِی نِعْمَهً لم ینْعَمُوا مِثْلَهَا قَطُّ تُؤْتَى أُکُلَهَا و لا تَدَّخِرُ منهم شیئا وَ الْمَالُ یوْمَئِذٍ کُدُوسٌ… ؛ مهدی در امت من است… در دوران او امت من به نعمت هایی می رسد که  هرگز چنین نعمتی کسی برخوردار نبوده است خوردنی ها در اختیار آنان قرار می‌ گیرد، هیچ چیز (از امکانات زندگی و رفاهی) از آنان دریغ نمی‌ شود، مال و ثروت در آن روزگار به صورت انبوه روی هم انباشته است. ^[۶]

احادیث ظهور مهدی (عج) در سنن ترمذی تحت عنوان «بَاب ما جاء فی الْمَهْدِی»

۱. رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) فرمود: «لَا تَذْهَبُ الدُّنْیا حتى یمْلِکَ الْعَرَبَ رَجُلٌ من اهل‌بیتی یوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی؛ این دنیا به پایان نمی رسد تا اینکه مردی از اهل بیت من بر عرب حکومت کند که اسم او مثل اسم من است». ^[۷]

 احادیث ظهور مهدی (عج) در الجامع فی الحدیث تحت عنوان «باب المهدی»

در این کتاب چندین حدیث درباره ظهور مهدی نقل شده است که  به نقل یک حدیث اکتفا می شود:

رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) یاد آوری فرمود: «بلاء یصیب هذه الأمه حتى لا یجد الرجل ملجأ إلیه من الظلم فیبعث الله رجلا من عترتی من اهل‌بیتی فیملا به الأرض قسطا کما ملئت ظلما وجورا یرضى عنه ساکن السماء وساکن الأرض لا تدع السماء من قطرها شیئا إلا صبته مدرارا ولا تدع الأرض من مائها شیئا إلا أخرجته …؛

مصیبتی به این امت می رسد که هیچ کس از ظلم و ستم پناهگاهی نمی یابد، پس خداوند مردی از عترت من را از اهل بیتم مبعوث می کند و زمین را پر از عدل و داد می کند همان گونه که پر از ظلم و جور شده است. اهل آسمان و زمین از او خشنود می گردد، آسمان از بارانش چیزی باقی نمی گذارد الا این که آن را فرو می ریزد و زمین چیزی از آب خود باقی نمی گذارد مگر آنکه آن را بیرون می آورد». ^[۸]

ظهور مهدی (عج) و مسئله مهدویت در تفاسیر اهل سنت

سایر کتاب‌های اهل سنت به‌طور گسترده روایاتی مربوط به مهدویت و ظهور مهدی را منعکس کرده و به ذکر همه آن ‌ها نیازی نیست و فقط به چند مورد از تفاسیر اهل سنت اشاره می‌ کنیم:

فخر رازی در تفسیرش در ذیل آیه «لِیظْهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلّهِ» در یکی از پاسخ ‌های این شبهه که اسلام هنوز بر همه ادیان غلبه نکرده است از قول سدی می ‌گوید که این غلبه در زمان خروج و ظهور مهدی تحقق پیدا می ‌کند و در آن زمان کسی باقی نمی ‌ماند مگر اینکه داخل در اسلام شده باشد.^[۹]

سیوطی در الدرالمنثور در تفسیر آیه که خزی و خواری کفار را وعده داده است می‌ گوید که این خزی برای آنان زمانی تحقق پیدا می‌ کند که مهدی قیام کند.^[۱۰] و نیز می ‌گوید از ابن عباس نقل‌ شده که پیامبر (صلی الله علیه و سلم) فرمود: اصحاب کهف از اعوان مهدی هستند.^[۱۱]  و در موارد متعدد دیگر روایاتی را از کتاب‌ های حدیثی اهل سنت در این تفسیر خود انعکاس داده است.^[۱۲]

در تفسیر ابن ابی حاتم  و تفسیر ابن کثیر نیز تحقق خزی کفار در دنیا بر ظهور و خروج حضرت مهدی(عج) متوقف‌شده است.^[۱۳]

قرطبی در تفسیر آیه «لیظهره على الدین کله» می‌گوید: بنا بر قول سدی این غلبه در زمان خروج مهدی حاصل می‌ شود و کسی که گفته مهدی همان عیسی است این سخن درست نیست؛ زیرا اخبار صحیح متواتر آمده که مهدی از عترت رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) است پس حمل آن بر حضرت عیسی جایز نیست. حدیثی که گفته است «لا مهدی إلا عیسى» صحیح نیست و راوی آن مجهول است. بلکه صحیح ‌ترین احادیث به‌ صورت نص بر خروج مهدی دلالت دارند که از عترت رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) است.^[۱۴]

آلوسی درباره مهدویت مطالبی زیادی را در تفسیر روح المعانی بیان داشته است که به‌عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌ شود:

او در ذیل آیه «قلْ إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیتُ رَبِّی عَذابَ یوْمٍ عَظیم‏» بعد از ذکر مطالبی می ‌گوید: در بعضی اخبار آمده است که هنگامی‌ که باد شدید می‌ وزید پیامبر خدا صورتش زرد می ‌شد و می‌ فرمود که من می‌ ترسم از اینکه روز قیامت برپا شود.

این روایات و سخنانی که به رسول خدا نسبت داده شده صحیح نیست؛ زیرا قیامت بعد از ظهور مهدی و عیسی و خروج دجال و طلوع شمس از مغرب و سایر امارات و نشانه‌ های که هنوز محقق نشده است برپا می ‌شود.^[۱۵]

نتیجه گیری

از مطالبی که بیان گردید این نتیجه حاصل می گردد که مسئله مهدویت و ظهور مهدی (عج) در آخرالزمان از ضروریات دین اسلام است و هیچ کسی نمی تواند آن را انکار کند. اگر در میان اهل سنت کسانی باشد که این مسئله را اختصاص به مذهب شیعه می دهند، باید بر نادانی آنان حمل نمود؛ زیرا در متون اهل سنت احادیث مربوط به ظهور مهدی (عج) و خروج ان حضرت به قدری فروان است که هیچ عالم اهل سنت نمی تواند آن ها را انکار کند.

نویسنده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . ر ک: حکومت جهانى مهدى (عج)، ص۱۳۳.

[۲]. عقیده اهل السنه و الاثر فی المهدی المنتظر و الرد علی من کذب بالاحادیث الصحیحه الوارده فی المهدی، ص۵-۹۴ .

[۳] . المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۶۰۰ –  ۶۰۱.

[۴] .  صحیح ابن حبان،  ج۱۵، ص۲۳۶.

[۵]. موارد الظمآن،  ج۱، ص۴۶۳.

[۶] . سنن ابن ماجه،  ج۲، ص ۱۳۶۶ – ۱۳۶۷.

[۷] . سنن ترمذی، ج۴، ص۵۰۵.

[۸] .  الجامع فی الحدیث، ج۱۱، ص ۳۷۱ – ۳۷۳.

[۹] . التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، ج۱۶، ص۳۳.

[۱۰] . الدرالمنثور، ج۱،  ص۲۶۴.

[۱۱] . همان، ج۵، ص۳۷۰.

[۱۲] . رک: همان،  ج۷، ص ۴۸۳-۴۸۵.

[۱۳] . تفسیر ابن ابی حاتم، ج۱، ص۲۱۱؛ تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)ج۱ ص۱۵۸ .

[۱۴] . تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن)، ج۸، ص۱۲۱- ۱۲۲.

[۱۵] . روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، ج۷ ص ۱۱۱ و ج۱۳ص۱۷۱.

منابع

۱. ابن کثیر دمشقی، إسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم) بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.

۲. ابو عبدالله قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، بیروتف، دار الفکر، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی.

۳. ابوالحسن هیثمی، علی بن أبی بکر، موارد الظمآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، تحقیق: محمد عبد الرزاق حمزه.

۴. ترمذی، محمد بن عیسى، سنن ترمذی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،تحقیق: أحمد محمد شاکر وآخرون.

۵. تمیمی بستی،محمد بن حبان، صحیح ابن حبان، بیروت، مؤسسه الرساله، چ۲، ۱۴۱۴ق./ ۱۹۹۳م.  تحقیق: شعیب الأرنؤوط.

۶. جلال الدین سیوطی، عبد الرحمن بن الکمال، الدرالمنثور، بیروت، دار الفکر، ۱۹۹۳م.

۷. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار الکتب العلمیه، چ۱، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م. تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا.

۸. رازی، عبد الرحمن بن محمد، تفسیر ابن ابی حاتم، صیدا، المکتبه العصریه، تحقیق: أسعد محمد الطیب؛

۹. شیخ العباد، عبد المحسن، عقیده اهل السنه و الاثر فی المهدی المنتظر و الرد علی من کذب بالاحادیث الصحیحه الوارده فی المهدی، ص۵-۹۴، مدینه، مطابع الرشید، چ۱،۱۴۰۲ق. ؛ مجله الجامعه الاسلامی، سال اول، شماره سوم، ذیقعده۱۳۸۸(۱۹۶۹میلادی).

۱۰. العلامه أبی الفضل شهاب الدین السید محمود الألوسی البغدادی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، دار إحیاء التراث العربی – بیروت.

۱۱. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، بیروت، دار الکتب العلمیه، چ۱، ۱۴۲۱هـ – ۲۰۰۰م.

۱۲. قرشی، عبد الله بن وهب، الجامع فی الحدیث، عربستان سعودی، دار ابن الجوزی، چ۱، ۱۹۹۶م، تحقیق: د . مصطفى حسن حسین أبو الخیر.

۱۳. قرطبی، أبو عبد الله محمد بن أحمد، تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن)، ج۸، ص۱۲۱- ۱۲۲، قاهره، دار الشعب .

۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانى مهدى( عج)، قم، نسل جوان، چ۵، ۱۳۸۶ش.