حق فرزند بر پدر و مادر در رساله حقوق امام سجاد (علیه‌ السلام)

حق فرزند از حقوقی است که در رساله حقوق امام سجاد (علیه‌ السلام) از آن سخن گفته شده و مورد تاکید قرار گرفته است؛ زیرا تربیت فرزندان مرهون رعایت حقوق آنان است. بنابراین پدر و مادر اگر می خواهند فرزندشان درست تربیت شود و در جامعه مفید و منشا اثر مثبت باشد، باید حق فرزند را، کمال و تمام رعایت کنند. امام سجاد (علیه‌ السلام) به صورت کلی به حق فرزند اشاره نموده و به جزئیات آن نپرداخته است:

متن و ترجمه حدیث

وَ أَمَّا حَقُّ وَلَدِکَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ مِنْکَ وَ مُضَافٌ إِلَیْکَ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا بِخَیْرِهِ وَ شَرِّهِ وَ أَنَّکَ مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّیتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ الدَّلَالَهِ عَلَى رَبِّهِ وَ الْمَعُونَهِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ فِیکَ‏ وَ فِی نَفْسِهِ فَمُثَابٌ عَلَى ذَلِکَ وَ مُعَاقَبٌ فَاعْمَلْ فِی أَمْرِهِ عَمَلَ الْمُتَزَیِّنِ بِحُسْنِ أَثَرِهِ عَلَیْهِ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا الْمُعَذِّرِ إِلَى رَبِّهِ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ بِحُسْنِ الْقِیَامِ عَلَیْهِ وَ الْأَخْذِ لَهُ مِنْهُ وَ لا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّه‏.^[۱]

و اما حق فرزندت این است که بدانی او از تو و وابسته به تو است در زندگی دنیا و خیر و شرش با تو است وتو مسئولیت سرپرستی او را  از حسن تربیت و راهنمایی او بر خدای عزوجل و کمک او بر طاعت و فرمانبرداری خدا در مورد تو و در مورد خودش به عهده داری. سپس در صورت انجام این مسئولیت، ثواب می بری و در صورت کوتاهی، کیفر می شوی.

پس درباره او به گونه ای نیک عمل کن که خوبی اثر او در دنیا مشهود و در پیشگاه پروردگار عذری بین تو و او باشد به سبب سرپرستی خوبی که از او کردی و نتیجه ای که از او گرفتی و کمکی جز از ناحیه خدا نیست.^[۲]

توضیحاتی درباره حق فرزند

تربیت فرزند از کودکی

برای اینکه فرزند انسان به نحو شایسته ای پرورش یابد و عضو مفید و صالحی برای اجتماع باشد و با جسم سالم و فکری سالم تربیت یابد که بتواند از نعمت های مادی و معنوی بهره مند شود، به عقیده متخصصین فن تربیت و روانشناسی امروز، باید از ابتدای تولد، تربیتش شروع گردد.

اما عده ای دیگر می گویند باید تربیت کودکان از سه سالگی شروع شود؛ ولی اسلام عزیز قدم را فراتر نهاده، می فرماید پدر قبل از زنا شویی و انتخاب همسر باید به فکر تربیت فرزند آینده خود باشد؛

زیرا طبق قانون توارث که مورد توجه بسیاری از روانشناسان است، شخصیت کودک و طرز افکار او همچنین عواطف و حالات روانی او، وابستگی تامی به مادر دارد و باید گفت اگر مادر از خاندان اصیل و بافضیلت و خوش سابقه باشد، قهرا این مزایا در سرشت کودک نیز پدید می آید و بالعکس اگر مادر فاقد این مزایای اخلاقی و صلاحیت خانوادگی باشد، کودک نیز همانند مادر خود تربیت می شود.^[۳]

به همین دلیل پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: «أَیُّهَا النَّاسُ إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ‏  قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ‏ قَالَ الْمَرْأَهُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ»؛^[۴]

اى مردم شما را زنهار می دهم از خضراء الدمن (علف هایى که در خوابگاه و طویله شتران می روید). پرسیدند یا رسول اللَّه مراد از خضراء الدمن چیست؟ فرمود: زن زیبا و خوش سیمایی که در خاندانى پست تولد یافته باشد.

مواردی از حق فرزند

رفتار با کودک

این حق فرزند است که رفتار با او، همراه مهربانی، عطوفت، رحم و شفقت باشد؛ کودکان بیش از هر کس به نوازش و مهربانی نیازمندند و باید مورد تفقد قرار بگیرند و اگر ناروایی نیز از آنان سر زد و سخنی ناسنجیده از آنان شنیده شد، باید تحمل کرد و روی بر آنان ترش نکرد، مگر در مقام تادیب و این روشی است که سنت پیامبران عالی مقام و رهبران کرام بوده است.

تعلیم و آموزش، حق فرزند

یکی از حقوق فرزند این است که در معرض آموزش و تعلیم قرار گیرد. از دیدگاه دین اسلام بر پدر مادر است که فرزندان شان را از کودکی با دین اسلام آشنا نموده و آنان را در برابر القائات گمراهان و منحرفان بیمه کنند. زیرا کودکان و نوجوانان بسیار زود به دام منحرفان اعتقادی و اخلاقی می افتند.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:

«وَیْلٌ‏ لِأَوْلَادِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِکِینَ فَقَالَ لَا مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِینَ لَا یُعَلِّمُونَهُمْ شَیْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ یَسِیرٍ مِنَ الدُّنْیَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِی‏ءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاءٌ»؛^[۵]

واى بر فرزندان آخر زمان از روش پدرانشان. عرض شد یا رسول اللَّه از پدران مشرک آن ها؟ فرمود نه، از پدران مسلمانشان که چیزى از فرائض دینى را به آن ها یاد نمی دهند و اگر فرزندان، خود از پى فراگیرى بروند منعشان می کنند و تنها از این خشنودند که آن ها درآمد مالى داشته باشند هر چند ناچیز باشد. سپس فرمود: من از این پدران برى و بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.

پی نوشت ها

[۱] . تحف العقول‏، ص ۲۶۳.

[۲] . شرح رساله حقوق امام سجاد (علیهم السلام)، ص ۳۱۱.

[۳] . شرح رساله حقوق امام سجاد (علیهم السلام)، ص ۳۱۲.

[۴] . الکافی، ج۵، ص ۳۳۲.

[۵] . جامع الاخبار، ص ۱۰۶.

منابع

1. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم، جامعه مدرسین، چ۲، ۱۴۱۴ق.
2. حیدری نراق، علی محمد، شرح رساله حقوق امام سجاد (علیهم السلام)، قم، انتشارات مهدی نراقی، چ۷، ۱۳۸۶ش.
3. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعه حیدریه، چ۱، بی تا.
4. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ۴، ۱۴۰۷ق.