حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و ارزش تعلیم

سرچشمه علم حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، علم لایتناهی الهی است. از این رو، درک گستره دانش ایشان برای غیر معصومان (علیهم السلام) ممکن نیست و به همین سبب است که به  آن حضرت، لقب «عالمه غیر معلمه» را داده اند.

معلم و آموزگار حضرت زهرا (سلام الله علیها) پدر بزرگوارش رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) بود و به همین خاطر آن بانوی بزرگ از بالاترین درجات معرفت و مراتب علمى برخوردار بودند.

حضرت فاطمه (س) و پاسخ به پرسش های دینی

نقل شده روزی زنى خدمت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) رسید و عرض کرد: مادر ناتوانى دارم که در احکام نمازش، به مسئله مشکلى برخورد کرده و مرا خدمت شما فرستاده که آن را از شما سوال کنم و پاسخ را به او بگویم.

حضرت فاطمه (علیها السلام) پس از شنیدن سوال، پاسخ کاملی داد. آن زن سوال دیگری پرسید، حضرت جواب داد و همین طور پرسش ها و مسئله های دیگرى مطرح کرد و بی بی دو عالم همه را پاسخ گفت تا به ده مسئله رسید. آن زن از سوالات زیادی که پرسیده بود، اظهار شرمساری و خجالت کرد و گفت: اى دختر رسول خدا! دیگر می روم و مزاحم شما نمی شوم.

حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) فرمود: نگران نباش! اگر باز هم سوالی داری بپرس! من با کمال میل به همه سوالات تو جواب می دهم؛ زیرا اگر کسى اجیر شود که بار سنگینى را بر بام حمل کند و در عوض آن، مبلغ صد هزار دینار اجرت بگیرد، آیا از حمل بار خسته می شود؟! زن گفت: نه‌! خسته نمی شود؛ زیرا در برابر آن، مزد زیادى دریافت می کند.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: خداوند در برابر جواب هر مسئله اى، بیشتر از این که بین زمین و آسمان پر از مروارید باشد، به من ثواب می دهد؛ با این حال، چگونه از جواب دادن به مسئله خسته شوم؟! از پدرم شنیدم که فرمود:

علماى شیعه من، روز قیامت محشور می شوند و خداوند، به اندازه علوم آنان و درجات کوششان در راه هدایت مردم، برای آنها، ثواب و پاداش در نظر می گیرد و به هر کدام از آن ها، هزار هزار جامه از نور عطا می کند. سپس منادى حق تعالى ندا می کند:

اى کسانى که یتیمان (پیروان) آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را سرپرستى نمودید! در آن وقت که دستشان به اجدادشان (پیشوایان دین) نمی رسید که در پرتو علوم شما ارشاد شدند و دیندار، زندگى کردند. اکنون به اندازه اى که از علوم شما استفاده کرده اند، به ایشان خلعت بدهید!

حتى به بعضى از آنان، صد هزار خلعت داده می شود. پس از تقسیم خلعت ها، خداوند فرمان می دهد بار دیگر به علما خلعت بدهید تا خلعتشان تکمیل گردد. سپس دستور می رسد دو برابرش کنید. همچنین درباره شاگردان علما که خود، شاگرد تربیت کرده اند چنین کنید…

آنگاه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به آن زن فرمود: اى بنده خدا! یک نخ از این خلعت ها، هزار هزار مرتبه از آنچه خورشید بر آن می تابد بهتر است. زیرا امور دنیوى همواره با رنج و مشقت همراه است، اما نعمت هاى اخروى، هیچ رنج و عیب و نقصی ندارد.[۱]

جایگاه و مقام علم و دانش حضرت فاطمه زهرا (س)

محدثه، لقبی است که در احادیث گوناگون حضرت فاطمه زهرا (س) را با آن یاد کرده اند. کسی که فرشته با او از حقایق سخن می گفته و ایشان املا می نمودند و امیرالمومنین علی (علیه السلام) می نوشتند.

در باب مقام علمی و نقش آموزشی حضرت زهرا (سلام الله علیها) همین بس که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ایشان را به عنوان دروازه علم و دانش معرفی کرده اند.

نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: خداوند متعال على و همسر و فرزندانش را حجت مردم قرار داده و آنان دروازه هاى علم و آگاهى در میان امّت من هستند، هر کس به آنان تمسک نماید، به راه راست هدایت یافته است.[۲]

دلیل دیگری که بر رفعت جایگاه علمی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) وجود دارد تحسین و شگفتی پیامبر گرامی اسلام (صلى الله علیه وآله و سلم) از برخی سخنان عالمانه آن حضرت است.

ابونعیم در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله و سلم) نقل مى کند که روزى رو به یارانش کرد و فرمود: «مَا خَیْرُ لِلْنِساءِ»؛ چه چیزى براى زنان از همه بهتر است؟

یاران حضرت در جواب این سوال بازماندند.

امام على (علیه السلام) نزد حضرت فاطمه (علیها السلام) رفت و ماجرا را برای او تعریف کرد. بانوى اسلام فرمود: چرا نگفتى: خَیْرٌ لَهُنَّ اَنْ لا یَرَیْنَ الرِّجالَ وَ لاَ یَرَوْنَهُنَّ؛ از همه بهتر برای آن ها این است که نه آن ها مردان بیگانه را ببینند و نه مردان بیگانه آنها را (با مردان بیگانه خلوت نکنند).

حضرت على (علیه السلام) بازگشت و پاسخ همسرش را به رسول خدا (صلى الله علیه وآله و سلم) بازگفت. پیامبر اسلام (ص) فرمود: مَنْ عَلَّمَکَ هذا؛ چه کسى این پاسخ را به تو آموخت؟ امام علی (علیه السلام) عرض کرد: فاطمه (ع). پیامبر فرمود: اِنَّها بَضْعَهٌ مِنِّی؛ او پاره وجود من است.[۳]

آگاه بودن از زمان مرگ که فقط از طریق علم الهی ممکن است هم دلیل دیگری بر علم و دانش حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است.

امام صادق (علیه السلام) می فرماید: مادرم فاطمه (س) پس از رحلت پدرش، هفتاد و پنج روز زندگى کرد. او در این مدت، بسیار محزون و غمگین بود و در فراق پدر می گریست.

در این مدت، جبرئیل به حضور او می رسید و او را در عزاى پدر، تسلی می داد و آرام می ساخت و از مقام و جایگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آگاهش می کرد؛ حتى حوادث و رویدادهای آینده را در مورد فرزندانش به اطلاع او می رسانید و امیرالمومنین على (علیه السلام) نیز آنها را می نوشت.[۴]

جمع بندی

حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)، یکی از پنج عضو آل عبا است که نسل پیامبر(ص) از ایشان ادامه یافته و نزد مسلمانان، برترین و والاترین مقام بانوی جهان را دارد. پیامبراکرم (ص)، آن حضرت را اولین و آخرین سرور زنان در دنیا و آخرت معرفی کرده است.

رسول اکرم (صلى الله علیه وآله و سلم) معلم و آموزگار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بودند. از این رو حضرت از بالاترین درجات معرفت و مراتب علمى برخوردار گردید و به ایشان لقب عالمه غیر معلمه را دادند.

اهتمام به علم و دانش از مهمترین ویژگی های دخت نبی (ص) بود. همانطور که در داستان فوق خواندیم ایشان با صبر و حوصله ای ستودنی به سوالات دینی طرف مقابل پاسخ داد و از دانش اندوزی او استقبال نمود و اجر و پاداش نشر علم و دانش را نزد خداوند، بسیار دانست.

گردآوری و تنظیم: حسین فاضلی

پی نوشت ها

[۱] . محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۷ ص ۳۱۷-۳۱۸

[۲] . علامه بحرانی، عوالم العلوم، ج۱۱ ص ۱۰۷

[۳] . ابونعیم اصفهانی، حلیه الاولیاء، ج ۲ ص۴۰

[۴] . اصول کافى، ج ۱، ص ۴۵۸، ح ۱

منابع

• کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافى؛ تهران؛ دار الکتب الاسلامیه؛ چاپ چهارم؛ ۱۴۰۷ ق
• محدث نوری، حسین بن محمد تقی؛ مستدرک الوسائل؛ قم؛ انتشارات موسسه آل البیت (ع)؛ چاپ اول؛ ۱۴۰۸ ق
• علامه بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله؛ عوالم العلوم؛ قم؛ انتشارات مدرسه امام مهدی (عج)؛ چاپ اول؛ ۱۴۱۳ ق
• ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله؛ حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء؛ بیروت؛ انتشارات دارالفکر؛ چاپ اول؛ ۱۴۳۲ ق