تاریخ ادیان و مذاهب جهان؛ از ۳۵ هزار سال قبل تا کنون

نویسنده کتاب تاریخ ادیان و مذاهب جهان عبدالله مبلغی است. این کتاب به زبان فارسی دارای ۱۵۰۰ صفحه چاپ آول آن توسط انتشارات سینا به چاپ رسیده است.

مروری بر کتاب

از آغاز خلقت تا کنون، همه انسان‌ها هر کدام روش و مسلک خاصی را انتخاب کرده، دستور مذهبی ویژه‌ای را اتخاذ کرده و کیش و آیین خود را به فرزندان خود از نسلی به نسل دیگر انتقال داده اند و بعدها تاریخ‌ نگاران هر یک از این شیوه‌ها و مسلک‌ها را به نام دین و مذهب فرقه خاصی ثبت کرده‌اند. دانشمندان اسلامی نیز از قرن سوم هجری تا کنون درباره تاریخ ادیان و مذاهب آثار ارزنده‌ای از خود به جا گذاشته‌اند.

نویسنده در جلد نخست این کتاب ابتدا ضمن پیشگفتاری کوتاه به تعریف تاریخ، علم تاریخ و تاریخ و تمدن می‌پردازد و در ادامه در دو بخش جداگانه به تعریف دین و مذهب و نسبت آن با انسان می‌پردازد.

سپس به موضوع اصلی کتاب یعنی بررسی ادیـــان و مذاهب مصر باستان، روم باستان، یونان باستان، و نیز ادیان و مذاهب باستانی ژاپن، چین، هند و ایران باستان می‌پردازد.

در جلد دوم تاریخ ادیان مانی، مزدک، یهود، دین عیسی، دین صابئین و دین حنیف حضرت ابراهیم ارائه شده است و جلد سوم به دین اسلام، فرقه‌ها، مکتب‌ها، و نهضت‌های فکری جهان اسلام اختصاص دارد.

روایات مذهبی (عهد عتیق و جدید و قرآن) و آثار به دست آمده از کهن ترین دوران حیات بشر، همه حکایت از دینداری انسان می کنند. روانشناسی تاریخی انسان نشان می دهد که بشر از پگاه آفرینش لحظه ای بی دین و بی عقیده نبوده است؛

اشکال پرستش در کلیه ادوار تاریخ همین را ثابت می کند. بنابراین اگر ما تاریخ تکامل انسان را به دو دوره یا مرحله کلی تقسیم کنیم، در می یابیم که: در دوره تکامل عضوی که مرحله بدوی حیات انسانی است.

بشر معقتد، متدین و صاحب عقیده بوده است. درخشش عصر دینداری انسان از مرحله ای است که تکامل مغزی یا عقلی انسان آغاز می شود. و همین مرحله، آن دوره ای است که گزارشهای مذهبی سخن از حضور پیامبران دارند.

با نگاهی به داستان آفرینش در قرآن، می توان دریافت که قدمت انسان در زمین بسیار طولانی است. این واقعیت را می توان از پرسش و پاسخ فرشتگان و خداوند دریافت. روایات مذهبی شیعه نیز همین را می رساند. آنجا که امام علی بن ابیطالب (ع) در پاسخ به این سوال که: آیا قبل از پدرمان آدم، آدم دیگری هم در زمین زیسته است، فرمود:

اگر انسان از اکنون تا قیامت هم به شمارش آدم های قبل از پدرمان آدم بپردازد، نخواهد توانست تعداد آدم های قبل از آدم را احصا کند. و این، قدمت حضور انسان در زمین را می رساند و در نتیجه، پیشینه پرستش و عقاید انسان را بیان می کند. و از همین رو است که:

هنری لوکاس می گوید: دین پیچیده ترین عنصر فرهنگ ابتدائی انسان است… و پیداست که همه مردم اولیه گونه ای اعتقاد دینی داشته اند و انسان اولیه مانند بازماندگانش به نیروی رازآلودی که نگاه دارنده زمین، آسمان و سراسر زندگی او است، عمیقاً احساس وابستگی می کرد.

انسانهای ابتدائی عموماً به نیروهای فرا طبیعی باور داشته و بسیاری از عادتهای فرهنگی آنان از اینگونه گرایشهای ماوراء طبیعی سرچشمه گرفته است. انسان نخستین با موجودات اطراف خود چنین نجوا می کرد:

من ده ساله بودم، به زمین، آسمان، رودخانه ها و جانوران اطرافم نگاه می کردم و نمی توانستم بفهمم که اینها را کدام نیروی بزرگ تر ساخته است. به قدری نگران فهم این موضوع بودم که از درختها و بوته ها سوال می کردم.

پنداری گلها به من خیره شده بودند. می خواستم از آنها بپرسم: شما را چه کسی آفریده؟ به سنگهای خزه پوش نگاه می کردم که بعضی به شکل انسان بودند. اما اینها نمی توانستند جواب مرا بدهند. پس از چندی خواب دیدم. یکی از همین سنگهای کوچک به خوابم آمد و گفت: آفریدگار همه چیز واکان تانگاه خدای یکتا است…

…همواره در این اندیشه بودم که چه خوب بود در رابطه با همه ادیان و مذاهب جوامع بشری از گذشته تا حال کتابی جامع نوشته می شد، تا اطلاع جامع و کاملی از آنها ارائه می داد، باشد که از این رهگذر حقیقت اسلام و ارزشهای مادی و معنوی این آئین پرمحتوا که غنی ترین فرهنگها است، به همه جوامع جهان شناسانده شود، که در این صورت عظمت اسلام و احکام روشن و فرهنگ غنی آن بر همگان روشن تر خواهد شد.

برای دستیابی به این هدف، اقدام به کاوش و تحقیق و بررسی در تمام ادیان و مذاهب جهان نمودم، گرچه در آغاز این کار، این پژوهش مشکل می نمود، ولی با راهنمائیهای استاد بزرگوار حضرت آیه الله نجفی مرعشی قدس سره، همه آن مشکلات، برطرف و دستیابی به هدف آسان گردید.

در نتیجه به مدت ده سال، توفیق مرا یار شد، که حدود ۳۰۰۰ صفحه مطالب مربوط به ادیان و مذاهب را یادداشت نمایم، که در میان آنها مطالب ارزنده را گلچین کنم و به صورت کتاب درآورم و به محضر ارباب دانش و جویندگان مذهب، و پژوهشگران پرتلاش تقدیم دارم.

ناگفته نماند که دانشمندان اسلامی از قرن سوم هجری تا کنون درباره تاریخ ادیان و مذاهب، نوشتار و آثار ارزنده ای را از خود به یادگار گذاشته اند، چرا که در این جهان بزرگ از آغاز خلقت تا کنون، انسان ها با همه طوائف و تیره های گوناگون، هر کدام روش و مسلک خاص اعتقادیی را برگزیده .

دستور مذهبی ویژه ای را برای انجام مراسم دینی خود اتخاذ کرده و در طول زمان، کیش و آیین خود را به فرزندان خویش نسل به نسل منتقل نموده اند، و بعدا تاریخ نگاران هر یک از این روش ها و مسلک ها را به نام دین و مذهب فرقه خاص، ضبط کرده اند.

اکثر پژوهشگران، مباحث خود را در رابطه با ادیان ابتدایی و مراسم انسان غارنشین آغاز نموده اند.

دانشمندان در تحقیقات پر دامنه و گسترده خود در رابطه با دین و مذهب ابتدایی انسان اولی، به سه آیین با مراسم گوناگون اشاره کرده اند- که در مباحث آینده، خوانندگان گرامی این کتاب، در جریان شناخت آنها قرار خواهند گرفت- و این سه آیین در آغاز پیدایش، بسیار کمرنگ و ناقص در میان انسان ها رواج داشته که کم کم در طول زمان، زمینه ساز ادیان و مذاهب بعدی شده اند.

آنچه در اینجا قابل دقت و مورد توجه است اینکه، ادیان مصریان، هندوان، چینی ها، رومیان، یونانیان، و پیروان لائوتسه و کنفوسیوس، و دائی و بودائی و نیز آیین مردم ایران باستان، همه از ادیان ابتدایی انسانهای نخستین نشأت یافته اند، و هر چه زمان بر این ادیان گذشته است، پر رنگتر و در نتیجه دامنه بیشتری پیدا کرده اند.

بنابراین باید گفت که علم شناخت ادیان و مذاهب یکی از علوم پایه ای و کلیدی است که سزاوار است در حوزه های علمیه به آن اهمیت داده شود و برای آشنایی دانشجویان علوم دینی با این رشته از علم، مدیریت حوزه و مدرسین محترم، اقدام جدی به عمل آورند. و نیز دانشجویان رشته جامعه شناسی دانشگاه ها که قسمتی از درس آنها بر این موضوع دور می زند، به این فن توجه کامل نموده تا از این رهگذر بر اطلاعات خود بیفزایند….

بر همین اساس ما تلاش های پیگیر پیکارگران عرصه های فکری و فرهنگی را در ستیز با اهریمن جهل و نادانی و رکود می ستائیم و بر احیاءگران اندیشه های آگاه و بیدار و پویای اسلامی درود و تحیت می فرستیم، و توفیق مؤلفان محقق و بیدارگر را از درگاه حق مسئلت داریم.

روزی مؤلف محترم این کتاب برای تهیه کتاب به انتشارات مراجعه کردند، سخن از کتابهای تاریخ ادیان به میان آمد ایشان گفتند که حدود سه هزار صفحه مطلب را در مدت ده سال درباره تاریخ ادیان و مذاهب جمع آوری نموده اند.

بر این مبنا که مؤلف کار چشمگیری انجام داده، با ملاحظه یادداشت های ایشان علاقه مند به چاپ چنین کتابی شدم، و از طرفی چون یادداشت ها در مقاطع مختلف به مدت ده سال جمع آوری شده بود بدون دسته بندی و نظم کامل بود، و چون هدف ما ارائه کتابی بی عیب و نقص و منقح برای دوستداران کتاب بود.

از این جهت به یکی از دوستان که در کار ویراستاری و تألیف سابقه داشت این مطلب را در میان گذاشتم و ایشان نیز پذیرفتند که در مدت یکسال کار ویرایش و مرتب کردن مطالب را به عهده بگیرند و بحمدالله به شایستگی این کار را انجام دادند.

منبع: کتاب