تاریخچه علویان

اشاره:

بعد از رحلت پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) مسلمانان به علت فاصله گرفته از اهل بیت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) گرفتار اختلاف شدند. این اختلافات موجب ایجاد فرقه های مختلف در طول تاریخ اسلام گردید. یکی از فرقه های صدر اسلام علویان است که البته علویان غیر از شیعه امامیه است. این مقاله به تاریخچه علویان اشاره نموده است.

علویان که شیعیان و پیروان علی (علیه‌السلام) محسوب می‌شوند از جریان سقیفه که ابوبکر به خلافت رسید، اینها به طرفداری از حضرت علی (علیه‌السلام) حاضر نشدند با ابوبکر بیعت کنند و خلافت را حق علی (علیه‌السلام) میدانستند.

شروع فعّالیت علویان در عرصه سیاست از هنگام شهادت امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا بوده است اینها از این تاریخ هر جا فرصتی برای قیام میدیدند از آن استفاده میکردند و چون اوضاع نامناسب میشد موقتاً آرام میشدند. این آرامش موقتی بیشتر در دوران اموی بود که به جز قیام زید بن علی و فرزندش یحیی در دوران هشام بن عبدالملک چندان قیام دیگری از طرف علویان صورت نپذیرفت.(۱)

زمانی که عباسیان استقرار یافتند، دشمنی علویان با آنها شروع شد چرا که علویان و عباسیان از خاندان هاشم بودند که بر ضد امویان با همدیگر همکاری داشتند، اما زمانی که عباسیان به قدرت رسیدند، دشمنی علویان با عباسیان آغاز شد، چرا که هر یک خلافت را حق خویش میدانست و نخستین کسی که از علویان بر علیه عباسیان قیامش را شروع کرد محمد بن نفس زکیه بود که در مدینه قیامش را آغاز کرد ولی شکست خورد و برادرش ابراهیم هم در بصره به قتل رسید از اینجا عباسیان در تعقیب و کشتار علویان همت گماشتند ولی کوشش آنها چندان سودمند نبود چرا که در زمان هارون الرشید، ادریس بن عبدالله توانست در آفریقا تشکیل حکومتی به نام ادریسیان دهد و یحیی بن عبدالله در گرگان و طبرستان به فعّالیت تبلیغی بر علیه خلیفه پرداخت و اینها امنیت دولت عباسی را به خطر انداختند که بناچار هارون راهی ایران شد.

به خاطر مظلومیتی که علویان در طول دوره اموی و عباسی داشتند، نفوذ آنها در میان مردم بیشتر شد افزون بر آنکه آنها را اهلبیت پیامبر ـ علیهم السّلام ـ میدانستند و لذا مردم که این همه ظلم و ستم را در حق آنها میدیدند نسبت به آنان متمایل میشدند.(۲)

سرزمین عراق و حجاز از اغاز به عنوان مرکز رشد و نمو علویان بوده است ولی علویان بر اثر ظلمهایی که خلفاء در حقشان انجام میدادند بناچار به اطراف سرزمینهای اسلامی مهاجرت میکردند تا دست مأموران خلفاء به آنها نرسد.

از زمان منصور دوانیقی، با شدت تمام به سرکوب علویان پرداخته شد و از این زمان کشتن علویان آغاز شد و کمتر عامل و وزیری از بنیعباس بود که دستش به خون یکی از علوین آلوده نشده باشد.

به خاطر ظلم و ستم فراوانی که نسبت به علویان میشد ما از قرن دوم شاهد ورود علویان به ایران هستیم و اینها در نقاط مختلف از ایران مردم را دعوت به اسلام علوی میکردند و بر علیه خلفای اموی و عباسی تبلیغ میکردند و توانستند علویان در طی یک قرن مردم بعضی از شهرها و مناطق ایران را با علی (علیه‌السلام) و فرزندانش آشنا سازند و مذهب علوی را پرورش دهند.(۳)

برای اولین بار علویان توانستند در سال ۲۵۰ هجری دولت علویان را در طبرستان تشکیل بدهند زیرا مردم طبرستان که از ظلم و ستم والی خلیفه عباسی به تنگ آمده بودند از حسن بن زید که در ری بود دعوت کردند که به طبرستان برود، با رفتن وی شماری از مردم نامسلمان آن نواحی به دست وی اسلام آوردند و تعهد کردند که از وی حمایت کنند و او توانست منطقه مازندران و گیلان را به دست آورد و تشکیل دولت علویان را بدهد و این اولین دولتی بود که در شرق اسلامی بدون تأیید خلفای عباسی تشکیل شده بود و اگر چه این دولت تهدیدی بری خلفای عباسی بود ولی به خاطر آشفتگیهایی که خلفای عباسی با آن درگیری داشتند، نمیتوانستند هیچ تحرکی را برای براندازی این دولت جدید علویان بردارند، لذا تا مدتها علویان توانستند در آرامش به سر ببرند.(۴)

در سال ۲۸۶ هجری ابوعبدالله السبقی به ممارست از امام اسماعیلی عبیدالله بن مهدی توانست در آفریقا مغرب دور، مصر و شام تشکیل دولت دهد و در یمن نیز یحیی بن حسین در سال ۲۹۰ هجری قیام کرد و آن نقطه را تحت سلطه خود درآورد.(۵)

این گونه حرکتها نشان از گسترش نفوذ علویان در سراسر کشور اسلامی از غرب تا مشرق بوده است.

پی نوشت:

1. دکتر حسن ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج ۲، چ دوم، ص ۱۲۶.
2. رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج ۱، نشر انصاریان، چ اول ۱۳۷۵، قم، ص ۹۰.
3. رسول جعفریان، پیشین، ص ۲۳۱.
4. دکتر ابوالفتح حیمیان، علویان طبرستان، (چ دوم، ۱۳۶۸، تهران)، ص ۶۸.
5. تاریخ ابن خلدون، ج ۳، (بیروت، مؤسسه الاعلمی، سال ۱۳۹۱ هجری قمری)، ص ۲۸.

منبع: نرم افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه.