بیماری وسواس و راه های درمان آن

یکی از بیماری‌های روانی که اندیشه جامعه امروزی ما را سخت درگیر خود کرده است، بیمار روانی وسواس می باشد. امروزه، افراد زیادی با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند و نه تنها با خود، بلکه با اطرافیان خود نیز درگیری‌هایی پیدا کرده‌اند. شخص وسواس، همیشه خود را از دیگران برتر، بهتر و پاکیزه‌تر می‌بیند و همین، موجب دلگیری و رنجش اطرافیان می‌شود.

وسواس انواع گوناگونی دارد: وسواس فکری، اخلاقی و عملی و باید بدانیم، همان طور که شستشوهای بیش از اندازه، پیامدهای تلخ و ناگواری را به دنبال دارد، وسواس فکری هم با پریشان فکری ها و ناآرامی‌هایی که زائیده پندارهای غلط شخص بد فکر می‌باشد، در نشست‌ و برخاست‌ها و روابط اجتماعی، موجب اختلاف‌های دامنه‌داری می‌شود که همه را در آتش سوزان خود می‌سوزاند و خاکستر می‌کند.

عوامل و ریشه‌های بیماری وسواس

عوامل و ریشه‌های بیماری وسواس،عبارتند از:

۱.اختلالات روانی

متاسفانه وجود یک سلسله آشفتگی‌های روانی باعث می‌شود که شخص دچار شک شود و پیوسته جان و روح خود را در معرض نا آرامی و نگرانی قرار دهد که ما در رویارویی با این افراد، به روشنی این نگرانی را در چشمان و رفتارشان می‌بینیم!

۲.نداشتن شناخت و آگاهی

نا آگاهی در زمینه احکام دینی و عبادت‌ها موجب بروز این بیماری می‌شود حال آن که دین اسلام سفارش کرده است که از به رنج انداختن خود بپرهیزیم.

۳. وسوسه‌های شیطانی

بزرگ‌ترین ریشه وسواس، همین تلقین‌های شیطانی است. خداوند در کتاب آسمانی خویش می‌فرماید: بگو از شر شیطان وسوسه گر به خداوند آدمیان پناه می‌برم!
از این رو، جلوگیری از نفوذ شیطان در کارهای روزمره و به ویژه در هنگام عبادت (نماز، روزه، اعمال حج و…) که حساس‌ترین لحظه حضور شیطان برای جدایی انداختن میان عابد و معبود می‌باشد، بسیار ضروری است و در این صورت است که شیطان به ناتوانی خود پی می برد.

۴. عامل وراثت

همانطور که فرزندان ویژگی‌های ظاهری مانند: قد و شکل و… را از راه ژنتیک دریافت می کنند، از نظر روانی نیز از پدر و مادر ارث می برند که با روش‌های درست تربیتی و چیرگی بر اراده می‌توان تا اندازه زیادی به برطرف ساختن این کمبود پرداخت.

۵. بحرانهای دوران نوجوانی

در این دوران نیز به دلیل دگرگونی‌های بسیار، برای نوجوان دغدغه ها و آشفتگی‌های روحی و روانی زیادی وجود دارد که به طور طبیعی، بر فکر و روان او تاثیر می‌گذارد و به شکل بیماری وسواس نمود می‌یابد.

۶. روش‌های تربیتی نامطلوب

بیشتر وقت‌ها، پدر و مادر در تربیت فرزندان خود دچار زیاده‌روی و یا کوتاهی می‌شوند. بی توجهی در دوران کودکی، وجود ضربه‌ها و استرس‌های روحی ناشی از درگیری‌های خانوادگی وجدایی پدر و مادر باعث می‌شود که فرزندان در دوران نوجوانی و جوانی برای ابراز شخصیت و جلب توجه، به این شکل خود را مطرح کنند!

پیامدهای بیماری وسواس

در میان زیان‌های ناشی از این بیماری، می‌توان به زیان‌های فردی، اجتماعی، اقتصادی و اعتقادی اشاره کرد.

الف:زیان‌های فردی

۱. خارج شدن از محور طاعت و خلوص نیت، به خاطر از دست دادن حالت بندگی.
۲. به هدر دادن وقت پر ارزشی که می‌تواند در راستای کارهای بهتر و مفیدتری استفاده شود.
۳. بی محتوا شدن عبادت و از دست رفتن هدف اصلی عبادت که فروتنی در برابر پروردگار می باشد، چنان که گاهی توجه بیش از اندازه،به تلفظ و قرائت در نماز، از حضور قلب و رکن اصلی نماز می‌کاهد.
۴. بدعت‌گذاری در دین؛ شخص وسواس، به دلیل نداشتن تمرکز فکری، چیز تازه‌ای را اضافه یا کم می‌کند. امام باقر(علیه‌السلام) در این باره می فرمایند: «کل بدعه ضلاله، و کل ضلاله سبیلها الی النار؛هر بدعتی، گونه‌ای گمراهی خواهد بود و هر گمراهی هم، راهی به سوی آتش جهنم خواهد بود».
۵. آخرین ضرر فردی این بیماری، گاهی باطل شدن عبادت می باشد.

ب: زیانهای اجتماعی

۱. گوشه گیری و انزوا طلبی، به خاطر ارتباط نداشتن با دیگران و بدبینی و بد گمانی نسبت به افراد.

۲. آزار اطرافیان، به دلیل وقت گذرانی بیهوده و در نتیجه، معطل کردن دیگران. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: روز قیامت، آنگاه که کسانی که بندگان خدا را به زحمت انداخته‌اند، فرا خوانده می‌شوند، گروهی حرکت می کنند که در چهره آنان گوشتی وجود ندارد، آن وقت گفته می‌شود: هؤلاء الذین آذوا المؤمنین؛ اینها افرادی هستند که در دنیا موحبات آزار اهل ایمان را فراهم کرده‌اند.

۳. زمینه گناه سازی: بدین معنی که شخص وسواس، به دلیل بد گمانی و حساسیت‌های نابجای سایرین، گاهی خیلی راحت، به آنها تهمت می‌زند و دروغ می‌گوید، در حالی که خداوند در کتاب آسمانی خویش می‌فرماید: یا ایها الّذین آمنوا اجتنبوا کثیرا مّن الظن انّ بعض الظن اثم؛ ای اهل ایمان! از بسیاری گمان بردنها خودداری کنید؛ زیرا برخی از گمان بردنها، گناه می باشد.(سوره حجرات، آیه ۱۲)

۴. بد جلوه دادن چهره دین

۵. ایجاد اختلافات خانوادگی

راههای درمان بیماری وسواس

همان گونه که برای بیماری‌های دیگر راه چاره و درمان وجود دارد، معالجه بیماری وسواس نیز دو مرحله دارد:

۱. مطالعه و بررسی در دستورات دین
۲. به کار بردن شیوه‌های درمان وسواس.

الف: مطالعه در احکام و برنامه‌های دینی

۱. در مورد پاکی

آنچه در مورد «طهارت و نجاست» باید بدانیم، این است که بیشتر فقیهان، چیزهای نجس را در ۱۱ مورد دانسته و غیر از این، همه چیز پاک است، مگر این که به نجس بودن آن یقین شود که در سه حالت، می‌توان اطمینان پیدا کرد که چیزی نجس است: ۱. خود انسان یقین پیدا کند، ۲. کسی که چیزی را در اختیار دارد، مانند همسر و کارمند بگویند این جسم نجس است، ۳. دو مرد عادل گواهی بدهند که آن چیز نجس است.

۲. در مورد وضو و غسل

به همان اندازه که وضو و غسل را باید با دقت انجام دهیم، همانطور هم باید از ریختن آب زیاد خودداری کنیم و همچنین اگر چنانچه آبی در اختیار نبود، می‌توان از خاک به جای آب استفاده کرد و تیمم کرده قرآن می‌فرماید: فلم تجدوا ماء، فتیمموا صعیدا طیبا؛ اگر آبی نیافتید که با آن وضو بگیرید یا غسل کنید، پس تیمم کنید.(سوره مائده، آیه ۶)

۳. در مورد نماز خواندن

وسواس و دقت بیش از اندازه در نماز، گاهی موجب باطل شدن نماز می‌شود. در عین حال، به منظور جلوگیری از شک زیاد، رفتن به نماز جماعت در مساجد روش پسندیده‌ای است؛ زیرا از جمله مواردی که می‌توان به شک بی اعتنا بود، شک امام و مأموم می‌باشد. به این ترتیب شک‌های بعد از سلام، بعد از وقت، کثیر الشک و شک در نمازهای مستحبی موجب باطل شدن نماز نمی‌شود.

۴. در مورد روزه

با توجه به آیه: فمن کان منکم مریضاً أو علی سفر فعدّه من ایام اخر و علی الّذین یطیقونه فدیه طعام مسکین…؛ در روز گرفتن برای افراد بیمار، مسافر، مردان پیرو زنان باردار و شیرده و غیره ارفاق در نظر گرفته شده است و نیازی به مشقت انداختن خود نمی‌باشد.(سوره بقره، آیه ۱۸۴)

در ادامه همین بحث، در مورد جهاد برای افراد ناتوان نیز معافیت قرار داده شده و دین ما هرگز ما را به سختی نینداخته است.

ب: راههای درمان وسواس

۱. توجه به عاقبت وسواس؛ ۲. مراجعه به پزشک و یا مشاورین اجتماعی؛ ۳. برنامه غذایی مناسب.

الف: در این مورد، خوردن «انار» و نیز تصفیه خون از وسواس جلوگیری می‌کند. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می فرماید: «هر کس انار بخورد، قلب او نورانی می گردد و وسوسه،‌ تا چهل روز از او برطرف می‌شود».

ب: آب نیسان رومی که مدت آن از ۲۳ فروردین تا ۳۰ روز بعد می‌باشد. با توجه به فرموده پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) داروی همه دردها، همین آب نیسان معرفی شده است.

۴. مسواک زدن و استفاده از «سدر» و خضاب؛ ۵. عبادت و توسل؛ ۶. تلقین به نفس؛ ۷. توجه به موازین اسلامی و شرعی.

تفاوت و سواس و احتیاط

در این بخش، لازم به یادآوری است که بگوئیم: میان وسواس و احتیاط کاری، تفاوت‌هایی وجود دارد. چنانچه در احادیث، احتیاط، راه نجات معرفی شده است و عملی پسندیده می باشد. مرحوم «محمد حسن نجفی» صاحب کتاب ارزشمند «جواهر الکلام» می‌نویسند: اگر احتیاط سبب وسواس شود، ممنوع و حرام است.

در پایان امید آن داریم که خداوند ما را از وسوسه های شیطانی دور بدارد و در این راستا، به این نکته توجه می‌کنیم که: ان الظّن لا یغنی من الحق شیئا(سوره یونس، آیه ۳۶)
ظن و گمان، انسان را به حق نمی رساند و آنچه موجب اعتبار است، علم و یقین می‌باشد.

منبع: بشارت ۱۳۸۷ شماره ۶۷؛ نویسنده: معصومه صادقی اردستانی