برنامه های گروه درمانی وسواس و محدودیت های آن

گروه درمانی وسواس، یکی از روش های مهم و اثرمند در درمان انواع وسواس ها می باشد و در آن، افرادی با مشکلات مشابه جلساتی را به طور منظم در کنار هم برگزار می کنند. طی این جلسات، درمانگر با هدایت گروه، به اهداف درمانی دست پیدا می کند.

به طور کلی در گروه درمانی، عوامل زیادی وجود دارد که می تواند به ایجاد تغییر در شناخت و رفتار مراجع منجر شود. فردی که در گروه شرکت می کند به تدریج متوجه می شود که افراد دیگر نیز مشکلاتی مشابه او دارند و دچار وسواس و شک و تردید هستند. در واقع احساس اینکه «فقط من این قدر مشکل دارم» از بین می رود.

موانع و مشکلات درمان انفرادی وسواس

درمان انفرادی وسواس، دارای موانع و مشکلاتی است از جمله محدودیت دسترسی به درمانگرانی که دوره CBT ^[۱] را در ارتباط با بیماران وسواس OCD گذرانده اند. اصولا دسترسی بیماران به درمانگرانی با تخصص بالا در این زمینه، بسیار زمانبر است. از این رو گروه درمانی، یک جایگزین مناسب برای درمان انفرادی وسواس است و دارای فوایدی است:

• گروهی از بیماران در یک زمان درمان می شوند. بنابراین انتظارات طولانی مدت و در فهرست انتظار ماندن از بین می رود.
• بهره گیری از زمان درمانگر بهینه می شود.
• امکان بهره مندی بیشتر از درمانگران برخوردار از مهارت های درمانی بالا فراهم می آید.^[۲]

برنامه های گروه درمانی وسواس

در مورد سازماندهی و روش های غربالگری برای تشکیل گروه های وسواس، رهنمود های شناخته شده ای وجود دارد. روش های درمانی که در این قسمت بحث می شود، بر دو برنامه گروه درمانی رفتاری و در عین حال متمایز، متمرکز است:

• روش هایی که در گروه های روان – آموزشی و حمایتی بیماران وسواسی به کار می روند. این روش ها در مورد افرادی که تحت روش رفتار درمانی فردی و با دارو درمانی قرار دارند و یا قبلا این نوع درمان ها را دریافت می کرده اند نیز کاربرد دارد.
• روش هایی که در رفتار درمانی گروهی به کار می روند. این روش ها شامل رویارویی زنده و تجسمی و همچنین جلوگیری از پاسخ می شوند.

محدودیت های رفتار درمانی گروهی وسواس

اصولا رفتار درمانی گروهی وسواس، دارای محدودیت هایی است. این محدودیت ها شامل موارد زیر می شود:

اشکال در تشکیل گروه درمانی

در بعضی شرایط، ممکن است تعداد داوطلب برای شرکت در گروه، کافی نباشد. برای تشکیل گروه، حداقل شش بیمار لازم است.

ترس از اضافه شدن علایم جدید

اگرچه برخی از بیماران می ترسند که دچار علایم جدیدی شوند، با این حال، مطالعاتی که درباره رفتار درمانی گروهی صورت گرفته اند، نشان می دهند که احتمال آن بسیار پایین است. اگر هم اتفاق بیفتد، رهبر گروه می تواند بیمار را برای درمان فردی، ارجاع دهد.

عدم تعهد به درمان

در صورتی که بیمار در مورد تکالیف خانگی، همکاری لازم را نکند، درمانگر می تواند با استفاده از بحث و حل مساله، تکلیفی تعیین کند که بیمار از عهده آن برآید.

حاضر نشدن منظم در جلسه ها

اگر بیماران نتوانند تکالیف خانگی خود را انجام دهند، ممکن است از آمدن به جلسه ها خودداری کنند. در این مورد، رهبر گروه باید تکالیفی بدهد که بیمار بتواند به راحتی آن ها را انجام دهد.

رفتار درمانی گروهی وسواس

استفاده از رویارویی و جلوگیری از پاسخ در شرایط گروهی، مستلزم شرکت بیمارانی است که احتمال اثربخشی این نوع درمان در آن ها بالا باشد. بنابراین، پیش از شروع کار گروه، باید مطابق با پنج نکته زیر گام بردارید:

به ارزیابی تشخیصی بپردازید

از درستی تشخیص وسواس و بیماری های همراه با آن، اطمینان حاصل کنید. علایم شبه وسواسی در بیماران اسکیزوفرنیک و افسرده شدید نیز مشاهده می شوند اما این عده، به گروه درمانی به خوبی جواب نمی دهند.

نوع و شدت علامت را ارزیابی کنید

درمانگر و بیمار می توانند از طریق کمی سازی درجه پریشانی ذهنی (شخصی) ناشی از علایم وسواسی، میزان بهبودی را در طول درمان و پس از آن، اندازه گیری کنند.

افرادی که نمره آن ها در مقیاس بیل – براون، بالاتر از ۳۰ باشد، اغلب نامزد خوبی برای گروه درمانی نمی باشند. علت این امر آن است که فعالیت روزانه آن ها شدیدا دچار اشکال می شود.

این بیماران، از درمان های فردی یا دارویی، بهتر می توانند نتیجه بگیرند و پس از آن که علایم قابل کنترل شدند، وارد گروه شوند.

درمان گروهی روان – آموزشی را توصیه کنید

بحث درباره ترکیب فرایند گروهی، به بیماران کمک می کند که به راحتی وارد جلسات گروهی فشرده و تعاملی رفتاری بشوند.

گزینه های درمانی را مورد بحث قرار دهید

رهبر گروه و بیمار باید گزینه های درمانی را مورد بحث قرار دهند و درکی درست از رویارویی و جلوگیری از پاسخ پیدا کنند، در غیر این صورث، ممکن است بیمار بترسد و در این قبیل برنامه های درمانی شرکت نکند.

در چنین مواردی، درمانگر سایر گزینه های درمانی مانند درمان فردی یا دارو درمانی را مطرح می کند. بیمارانی که از شرکت در گروه واهمه دارند، ممکن است بخواهند ابتدا سایر برنامه های درمانی را آغاز نمایند.

سلسله مراتبی از محرک های اضطراب انگیز درست کنید

این آخرین مرحله، قبل از شروع رفتار درمانی فشرده گروهی است. یکی از رهبران درمانی، این کار را با هر یک از بیماران انجام می دهد. درمانگر و بیمار، از مقیاس واحد  های ذهنی پریشانی استفاده می کنند و بر آن اساس، فهرستی متشکل از تقریبا ۲۵ مورد یا موقعیت اضطراب انگیز با درجات مختلف، به وجود می آورند.

این موارد یا موقعیت ها بر اساس نمرات مربوط به مقیاس واحد های ذهنی پریشانی، از کم به زیاد، رتبه بندی می شوند. این نظام مرتبه ای برای استفاده در جلسه های گروه درمانی آماده می شود.^[۳]

نتیجه گیری

با توجه به این که درمان انفرادی وسواس دارای موانع و مشکلات متعددی است، گروه درمانی یک روش روان درمانی مناسب و جایگزین است؛ که در آن افرادی با مشکلات مشابه، جلساتی را به طور منظم برگزار می کنند و طی آن درمانگر با هدایت گروه اهداف درمانی را دنبال می کند.

با این وجود گروه درمانی نیز دارای نواقص و محدودیت هایی است. به منظور اثر بخشی بهتر شیوه درمانی، رویارویی و جلوگیری از پاسخ در شرایط گروهی، می بایست پیش از شروع کار گروه، پنج نکته کلیدی مورد توجه قرار بگیرد.

پی نوشت ها

[۱] . رفتار درمانی  شناختی CBT یک نوع روان درمانی کوتاه مدت و متمرکز بر مسائل حال حاضر است و بر اساس این ایده که شیوه‌ تفکر و احساس فرد بر رفتار او اثر می‌گذارد، بنا شده است. در این شیوه درمانی، تمرکز بر روی حل مشکل و هدف، تغییر الگوی فکری مراجع در جهت تغییر پاسخ او به موقعیت های سخت است.

[۲] . مقاله گروه درمانی چند بعدی اختلال وسواسی- اجباری؛ نویسندگان: سپیده راجزی اصفهانی، دکتر مسعود جان بزرگی؛ فصلنامه روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار) زمستان ۱۳۹۰، دوره  ۱۷، شماره  ۴ (پیاپی ۶۷)، صفحه ۲۸۹

[۳] . اختلال وسواس (جدیدترین راهبرد های ارزیابی و درمانی)، ص۶۴-۶۵

منابع

1. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)، شماره ۶۷
2. گیل استکتی و تریزا پیگت؛ اختلال وسواس (جدیدترین راهبردهای ارزیابی و درمانی)؛ ترجمه حبیب الله قاسم زاده؛ تهران؛ انتشارات ارجمند؛ ۱۳۹۱