بت پرستی در هندوئیسم

اشاره:

می‌توان بت پرستی را ثمره احساس نیاز فطری بشر همراه با جهل و کوته فکری او دانست که به پرستش اشیاء و مجسمه هائی به عنوان نماد خداوند می‌پردازد و بنا به فرموده قرآن در توجیه این عمل خویش چنین استدلال می‌کنند: مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیقَرِّبُونَآ إِلَی اللَّهِ زُلْفَی.(۱) «یعنی ما این بتها را تنها برای اینکه باعث قرب و نزدیکی ما به خدا می‌شوند، پرستش می‌کنیم».همت پیامبران بزرگ الهی از ابراهیم و نوح و موسی و عیسی تا خاتم النبیین (ص) موجب شد تا علم بشر بیشتر شده و از جهل پرستش اشیاء ضعیف فاقد قدرت و تاثیر به پرستش خدای یگانه روی آورند ولی متأسفانه در گوشه وکنار دنیا عده‌ای همچنان به پرستش بت‌ها به صورت‌های گوناگون مشغولند. در مورد آئین هندو آنچه نظر دادن را مشکل می‌کند تنوع بسیار زیاد و پیچیدگی و رمزگونه بودن تعالیم این آئین است.

همانگونه که در مدخل هندوئیسم می‌خوانیم: «کلید فهم زندگی یعنی هندوها کثرت است. چون که هندوئیسم وحدت نیست، بنیان گذار ندارد، نه عقیده ای یگانه دارد، نه کتاب مقدس یگانه ای که همگان پذیرفته باشند، نه قانون نامه ای اخلاقی یا نظام الهی یگانه ای، یا مفهوم یگانه ای از خدا که محور باشد.»(۲)

این آئین پر رمز و راز و بیانات متعدد و مختلف درخصوص تفسیر معتقدات آن موجب شده حتی عده ای منکر بت پرستی در این آئین شده و آنها را خداپرست معرفی نمایند و از آموزه های دو مشرب عرفان اسلامی‌و آئین هندو نزدیکی زبان این دو را بیان می‌کنند.(۳)

ولی از آنجا که در این مقاله کوتاه فرصت ورود به موارد اختلاف و بیانات متفاوت کشف و شهودی و فلسفی هندوئی نیست، می‌توان آئین های اصلی هندو را به دو دسته زیر تقسیم کرد:(۴)

الف ـ آستی کَه: (خدا باور)ـ ۱. سانگ هیه ۲.یوگه ۳. نیایه ۴. وی شه شیکه ۵. ودانته ۶. می‌مام سه.

ب: ناستی کَه: (ماتریالیست)ـ ۱. چاراواکه ۲. بودا ۳. جینه.

که با مطالعه در تمامی‌این مکاتب با تفاوتهای تقریباً زیاد میان آنها چه آنها که قائل به وجود خدا بعنوان خالق یا قدرت برتر هستند و یا روح کلی حاکم بر جهان یا اصولاً قایل به اتفاقی بودن خلقت بوده و خالقی برای دنیا تصور نمی‌کنند. در عمل نحوه ای از پرستش بت ها در میان پیروان آن وجود دارد، و بر اساس آیه سوم سوره مبارکه «زمر» آنها بت پرست هستند اگر چه میزان آن در فرقه های مختلف متفاوت است. با توجه به احترام به طبیعت که در فرهنگ هندی جایگاه خاصی دارد، احترام به حیواناتی چون مار، شیر و پرندگان و… وجود دارد که بعضاً در حد پرستش و منشاء خیر و شر دانستن آنها می‌رسد و مجسمه و نقاشی های این حیوانات مورد احترام و پرستش، در معابد می‌باشد. با کثرت فرقه ها در هندوئیسم حتی خدایانی محلی و منطقه ای وجود دارند که هر یک در همان منطقه مورد پرستش هستند. و با توجه به اعتقاد به خدایان متنوع و خدا بانوهای همراه هر خدا مجسمه هایی از چهره های مرد و زن درست کرده اند که هر یک به عنوان نماد خدایی پرستش می‌شود.

از میان خدایان هندو خدای «ویشنو» خدای حافظ و خدای «شیوا» خدای قهر و تخریب بیشتر پرستش می‌شوند و از این دو نیز «شیوا» بیشتر مورد پرستش است مجسمه هایی از او در حالتهای گوناگون در معابد است و حتی در بعضی معابد مجسمه ای از جنس سنگ سیاه که همچون آلت تناسلی نرینه است، ساخته شده و نمادهای کیهانی محسوب و پرستش می‌شوند.(۵)

الهه های متفاوت «خوشبختی» الهه رود کنگ ـ خوش اقبالی و …. هر یک با حالتهای مختلف چون نشستن به حالت «یوگا» یا رقص و …. (۶) وجود دارند که در معابد مورد پرستش قرار گرفته و برای آنها نذر و قربانی کرده و غذا برای آنها می‌گذارند. علاوه بر این یکی از حیواناتی که در میان اقوام مختلف هندو احترام زیاد در حد پرستش یافته است «گاو» است چنانکه آن حیوان را منشاء برکات دانسته و حتی بول و سرگین آن را مطهر و مقدس دانسته و برای بعضی امور مذهبی از آن استفاده می‌کنند و آنرا موجب تطهیر می‌دانند.

در پایان تذکر این نکته لازم است که نظر قطعی و کلی دادن در مورد فرقه های آئین هندو دشوار است و با توجه به پیچیدگی های آن مشکل است مراد اولیه آئین را دانست ولی آنچه ظاهر است و در عمل پیروان آئین هندو پیداست بت پرستی در اشکال گوناگون آن است و می‌توان به جرأت گفت چه در عبادتهای معبدی و چه در عبادت های خانگی در میان هندوها بت پرستی رایج و شایع است.

پی نوشت:

1. سوره زمر، آیه ۳.
2. فرهنگ ادیان جهان، ص ۶۷۶، جان آرـ هینلز.
3. آئین هندو و عرفان اسلامی، داریوش شایگان.
4. معرفی مکتبهای فلسفی هند، ص ۸۵، ساتیش چاندرا جاترجی.
5. آئین هندو، ص ۷۶، سیمُن و یتمن.
6. آئین هندو، ص ۳۲ تا۴۲، سیمن و یتمن.