اقامه دسته جمعی اولین نماز جماعت در اسلام

جمعی   نماز جماعت نمازی است که به صورت دسته‌جمعی اقامه می‌شود. نماز جماعت از بافضیلت‌ترین عبادات شمرده شده است. کسی که در نماز جماعت جلو می‏‌ایستد و دیگران به او اقتدا می‏‌کنند، امام جماعت نامیده می‌شود و کسانی را که به او اقتدا می‌کنند، مأموم می‌گویند.

به گفته برخی فقیهان، آغاز واجب‌شدن نماز به صورت جماعت بوده است و اولین نماز جماعت را پیامبر(ص) و امام علی(ع) اقامه کرده‌اند. در روایات، یک نماز جماعت از ۲۵ نماز فرادا برتر دانسته شده و به جماعت خواندن نماز به ویژه برای همسایه مسجد توصیه شده است.

۱-جبرئیل هیچ وقت بدون اجازه نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) نمی‌آمد؛ او روزی در بلندی‌های مکه، خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) رسید پاى خود را بر زمین زد و چشمه آبى جارى شد.

آن‌گاه وضو گرفت و رسول خدا هم وضو گرفت و نماز خواند، آن نماز، اولین نماز واجبی بود که حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)‏ در زمین به‌جاى آورد، امام على(علیه السلام) نیز با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن نماز را خواند.

در همان روز پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نزد خدیجه(س) آمد و او را از نماز خبر داد که ایشان نیز وضو گرفت و نماز عصر آن روز را ادا کرد…».[۱] طبق این روایت، اولین نماز جماعت از سوی پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و امام علی(علیه السلام) اقامه شد.

۲-امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اوّلین نماز جماعت در اسلام این‌گونه بود که ابوطالب(عموی پیامبر) به همراه فرزندش جعفر، از کنار حضرتشان می‌گذشت که دید آن‌حضرت نماز می‌خواند و حضرت على(علیه السلام) در سمت راست او ایستاده است.

پس به جعفر گفت: در کنار پسر عمویت نماز بخوان. او نیز آمد و در سمت چپ رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ایستاد و در این زمان که ابوطالب دو فرزند خود را کنار پیامبر در حال نماز دید، ابیاتی را سرود[۲]…».[۳]

قریب به همین محتوا در منابع دیگر نیز نقل شده است.[۴] از این روایات به‌دست می‌آید که ابوطالب و جعفر از نماز و همچنین رسالت پیامبر اطلاع داشتند.

نقل دیگری در برخی از منابع آمده است که هر دو مورد مذکور را با هم ذکر کرده که می‌تواند ما را در فهم بهتر روایت به خصوص در موقعیت‌های زمانی آنها، کمک کند. نقل مذکور چنین است: زمانی که پیامبر(صلی الله علیه و آله) به چهل سالگی رسید.

جبرئیل او را به ادای نماز و حدود آن دعوت کرد، و هنوز که امر به اوقات نماز نشده بود، آن‌حضرت نماز را در هر وقتی دو رکعتى انجام می‌داد، و علی بن ابی‌طالب(علیه السلام) که او را دوست می‌داشت، و در رفت و آمدش همواره با او بود،

روزى بر آن‌جناب داخل شد، در حالى‌که پیامبر(صلی الله علیه و آله) به نماز مشغول بود، [پس از نماز] فرمود: یا ابا القاسم! این چه عملى است انجام می‌دهى؟

فرمود: این همان نماز است که خداوند مرا به انجام آن امر فرموده است… و علی(علیه السلام) هم با آن‌حضرت به نماز پرداخت. در این هنگام خدیجه نیز اسلام اختیار کرده بود، و او با پیامبر و حضرت علی نماز می‌خواندند…

چند روزى که از این قضیه گذشت ناگهان ابوطالب به اتفاق جعفر بر حضرت رسول وارد شدند در این وقت مشاهده کرد که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و علی(علیه السلام) در حال خواندن نماز هستند.

ابوطالب به جعفر گفت: خود را به پسر عمویت نزدیک کن و با او نماز بگذار، جعفر نیز در یک طرف حضرت قرار گرفت…».[۵] این حدیث را برخی از منابع، از تفسیر علی بن ابراهیم (تفسیر قمی) نقل کرده‌اند که ما تنها قسمتی از آن‌را در تفسیر مزبور یافتیم.

جمع بین روایات

براساس هر دو روایت، امام علی(علیه السلام) در اولین نماز جماعت شرکت داشت، با این حال این دو روایت، تفاوت‌هایی دارند که می‌توان میان آنها جمع کرد؛

زیرا در روایت اول تنها آمده: «صَلَّى أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَعَ النَّبِیِّ»؛

این تعبیر با آن‌که به نماز خواندن آن‌دو در کنار هم اشاره می‌کند، اما تصریحی ندارد که این نمازها به جماعت بود، در حالی‌که در روایت دوم و در برخی از نقل‌ها آمده است: «أَوَّلُ صَلَاهٍ صَلَّاهَا رَسُولُ اللَّهِ جَمَاعَه»[۶] که تصریح در اولین نماز جماعت دارد.

بنابراین می‌توان چنین برداشت نمود؛ نمازی که در آن، امام علی(علیه السلام) اقتدا کرد و جعفر نیز به آنها ملحق شد، اولین نماز جماعت بود و نمازهای قبل از آن، فرادا بود هرچند افراد در کنار هم نماز می‌خواندند.

پی نوشت ها

[۱]. «کَانَ جَبْرَئِیلُ یَأْتِیهِ وَ لَا یَدْنُو مِنْهُ إِلَّا بَعْدَ أَنْ یَسْتَأْذِنَ عَلَیْهِ فَأَتَاهُ یَوْماً وَ هُوَ بِأَعْلَى مَکَّهَ فَغَمَزَ بِعَقِبِهِ بِنَاحِیَهِ الْوَادِی فَانْفَجَرَ عَیْنٌ فَتَوَضَّأَ جَبْرَئِیلُ وَ تَطَهَّرَ الرَّسُولُ ثُمَّ صَلَّى الظُّهْرَ وَ هِیَ أَوَّلُ صَلَاهٍ فَرَضَهَا اللَّهُ تَعَالَى وَ صَلَّى أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَعَ النَّبِیِّ وَ رَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ مِنْ یَوْمِهِ إِلَى خَدِیجَهَ فَأَخْبَرَهَا فَتَوَضَّأَتْ وَ صَلَّتْ صَلَاهَ الْعَصْرِ مِنْ ذَلِکَ الْیَوْم»؛

ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن على‏، مناقب آل أبی‌طالب(علیه السلام)، ج ۱، ص ۴۶، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق؛ مسعودی، علی بن حسین، إثبات الوصیه للإمام علی بن أبی‌طالب، ص ۱۱۶، قم، انتشارات انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.

[۲]. «انّ علیّا و جعفرا ثقتى * عند ملمّ الزمان و الکرب‏

و اللّه لا أخذل النبىّ و لا * یخذله من بنىّ ذو حسب‏

لا تخذ لا و انصرا ابن عمّکما * أخى لامّى من بینهم و أبى؛

على و جعفر محل اعتماد و مونس و غمخوار من‏ هستند؛ نزد محنت ایام و شدت آلام، و اللَّه که من فرو نگذارم جانب نبى را و او را فرو نگذارند پسران من که آن حضرت صاحب حسب و ادب است،

اى پسران من فرو نگذارید او را و یارى کنید پسر عم خود را که عموی شما در میان برادران از جانب پدر و مادر برادر من است، چه عبد اللَّه و ابو طالب از یک مادر پدر بوده‏اند.

[۳]. «أَوَّلُ صَلَاهٍ صَلَّاهَا رَسُولُ اللَّهِ جَمَاعَهً قَالَ مَرَّ أَبُو طَالِبٍ وَ مَعَهُ جَعْفَرٌ عَلَى نَبِیِّ اللَّهِ وَ هُوَ یُصَلِّی‏ وَ عَلِیٌ‏ عَلَى یَمِینِهِ فَقَالَ لِجَعْفَرٍ صِلْ لِجَنَاحِ ابْنِ عَمِّکَ فَتَأَخَّرَ عَلِیٌّ وَ قَامَ مَعَهُ جَعْفَرٌ وَ تَقَدَّمَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ فَأَنْشَأَ أَبُو طَالِبٍ شِعْرا»؛

ابن طاووس، علی بن موسی، الطرائف فی معرفه مذاهب الطوائف، محقق، مصحح، عاشور، علی، ج ۱، ص ۳۰۵، قم، نشر خیام، چاپ اول، ۱۴۰۰ق؛ شیخ صدوق، الامالی، ص ۵۰۸، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

[۴]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب،‏ ج ۱، ص ۳۷۸، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.

[۵]. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص ۳۶ – ۳۷، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق؛ قطب الدین راوندی، سعید بن هبه الله، قصص الأنبیاء(علیهم السلام)، محقق، مصحح، عرفانیان یزدی، غلامرضا، ص ۳۱۸، مشهد، مرکز پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج ۱، ص ۸۸، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.

[۶]. الطرائف فی معرفه مذاهب الطوائف، ج ‏۱، ص ۳۰۵٫

منبع:ویکی شیعه ،اسلام کوئست