انحراف خلافت عثمان بن عفان در امور اقتصادی و اجتماعی

مفاسد اقتصادی در زمان خلافت عثمان بن عفان برخلاف سیره ابوبکر بن قحافه و عمر بن خطاب خلیفه اول و دوم در دستگاه حکومت اسلامی به وجود آمد. به دلیل اشرافیت و زراندوزی عثمان بن عفان بیت المال مسلمانان در زمان خلافت او  به کسانی توزیع می گردید که از اقارب و خویشاوندان خلیفه سوم محسوب می گردیدند.

فتوحاتی که از زمان  خلافت عمر بن خطاب خلیفه دوم  به منظور توسعه جغرافیایی کشور اسلامی و جلب غنایم ، صورت می گرفت، در خلافت عثمان بن عفان نیز ادامه یافته و سلطه اعراب تازه مسلمان بر سرزمین های از قبیل خراسان ، طبرستان ، اسکندریه ،آذربایجان و شهر ری تثبیت گردید[۱] و قاره آفریقا و قبرس نیز فتح شدند.[۲] بدین سبب ثروت ها و غنائم بی شماری به مرکز خلافت سرازیر گردید که تقسیم آن ها حساسیت ویژه ای می طلبید که عثمان بن عفان خلیفه سوم به این امر توجه نکرد و تقسیم ناعادلانه و نیز بذل و بخشش های بی حساب آن به افراد خاندان اموی، سبب گرفتاری های زیادی برای خلیفه و مسلمانان شد.

اشرافیت و زر اندوزی خلیفه سوم عثمان بن عفان در کنار نبود تربیت دینی مشکل جامعه را تا بدان جا بالا برد که به عنوان نمونه شهر کوفه ناظر زنای مغیره بن شعبه و شراب خواری ولید بن عقبه دو فرماندار این شهر گردید. معاویه در شام وضعیت بهتری نداشت و حتی در دوره عثمان بن عفان  که نسخه های قرآن از بلاد جمع آوری و آتش زده شد و قرار بر این شد که فقط از روی نسخه موجود نزد حفصه دختر خلیفه اول استنساخ شود؛ در صدد بر داشتن «واو» اول آیه کنز بودند تا آیه شامل اهل کتاب باشد.[۳] و ثروت مندان را که خلیفه در رآس آنان قرار داشت شامل نشود. به عنوان نمونه از این بخشش های بی حساب و بلکه غصب بیت المال به وسیله خلیفه سوم عثمان بن عفان و عمالش،  هنگامی که دختران خویش را به از دواج چهار نفری که از قریش بودند در آورد چهارصد هزار دینار به آنان داد و هنگام فتح آفریقا یک پنجم غنایم آن را و نیز فدک زهرا مرضیه (سلام الله علیها) را به مروان بن حکم اعطا کرد و مراتع اطراف مدینه را قروق گاه اختصاصی بنی امیه قرار داد و در روزی که به مروان صد هزار از بیت المال اعطا نمود به ابوسفیان دو صد هزار بذل کرد .[۴]

سوالات ما

با توجه به اینکه از نظر اهل سنت عثمان بن عفان از خلفای راشدین و جانشین برحق پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) به شمار می آید، سوالاتی به ذهن از هرکسی که از کیفیت حکومت داری و مفاسد اقتصادی خلافت عثمان بن عفان اطلاع داشته باشد سوالاتی در ذهن او خلق می شود که باید پاسخ منطقی به این سوالات داده شود:

۱. چرا عثمان بن عفان بر خلاف سیره دو خلیفه پیشین فقط به خاندان بین امیه توجه داشته و جلو جنایات و معصیت های آنان را نمی گرفت؟ آیا خلیفه سوم باتوجه به اینکه بنی امیه را بر مسلمانان مسلط نمود در جنایات آنان مثل وقایع عاشورا، حره، و آتش زدن کعبه ، شریک نیست؟

۲. ایا رفتار عثمان بن عفان درباره بیت المال مسلمانان که آن رابه بزرگان بنی امیه می بخشید چه توجیه شرعی و قانونی دارد؟ اهل سنت درباره این رفتار ناعادلانه خلیفه سوم چه پاسخی دارد؟

۳. باتوجه به اینکه بین سیره دو خلیفه اول و عثمان بن عفان در مسئله حمایت از بنی امیه و تقسیم بیت المال تفاوت زیادی وجود دارد، چرا اهل سنت خلیفه سوم را همطراز دو خلیفه اول قرار داده اند؟

۴. آیا عثمان بن عفان به خاطر همین ظلم ها و پشتیبانی از خاندان بنی امیه و شخصیت های این طایفه و مسلط گرداندین جانیان این خاندان بر مسلمانان موجب فتنه انگیزی در جامعه اسلامی نگردید و آیا خودش به خاطر همین مفاسد اقتصادی و اجتماعی باعث نگردید که صحابه رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) را علیه خود تحریک کند تا اورا به قتل برساند؟

نویسنده: حر

پی نوشت ها

[۱] . جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام ج ۲ ( تاریخ خلفا) ص ۱۸۹.

[۲] . جلال الدین سیوطی، عبدالرحمن، تاریخ الخلفا،  ص ۱۲۳.

[۳] . ر،ک: جلال الدین سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور، ج ۳ ، ص ۲۳۲؛ علامه طباطبایی ،محمد حسین، قرآن در اسلام، ص ۱۳۲، جامعه مدرسین.

[۴] . ر، ک : شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۳، ص ۳۳، و ج ۱، ص ۱۹۸ به بعد.