ارهاصات پیامبر اکرم

ارهاصات پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) یعنی زمینه سازی هایی که برای بعثت ایشان انجام گرفته‌است.

۱-شکست اصحاب فیل

در سال چهلم پیش از بعثت، همزمان با میلاد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) [۱] [۲] [۳] [۴]، اصحاب فیل که قصد حمله به خانه کعبه را داشتند، شکست خوردند:  «اَلَم تَرَ کَیفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِاَصحبِ الفیل». [۵]

داستان اصحاب فیل قضیه ای است که در آن نمی توان شبهه کرد و در آن هنگامی که این قصه در قرآن آمد برخی از کسانی که آن واقعه را دیده بودند هنوز از دنیا نرفته و آن را به‌خاطر داشتند. [۶]

۲- شرح صدر [۷] [۸]

گرچه برخی شرح صدر در آیه: «اَلَم نَشرَح لَکَ صَدرَک» [۹] را امری جسمانی و مادی (شکافتن سینه حضرت) گرفته اند [۱۰] [۱۱] ولی برخی از محققان آن را ناظر به سعه وجودی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به نور الهی دانسته اند که به واسطه آن گنجایش همه معارف الهی را یافته و در برابر آن ها احساس ضیق و تنگی نکرده‌است و درباره قصه ای که موهم مادی بودن شرح صدر است (و‌ بعضی از تفاسیر آن را ذیل این آیه آورده اند) گفته اند داستان مذکور از قبیل تمثل است و اعتقاد به مادی بودن آن اساساً باطل است. [۱۲]

چنانچه بتوان وقایعی را که در ارتباط با تحقق نبوّت، در عالم تکوین به وقوع می پیوندد، ارهاص نامید، منع و رجم شیاطین از آسمان با تولد عیسی (علیه السلام) و از همه آسمان ها با تولد پیامبر‌اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که در روایتی از امام صادق (علیه السلام) در ضمن تفسیر «و‌ حَفِظنها مِن کُلِّ شَیطن رَجیم» [۱۳] وارد شده‌است [۱۴] [۱۵] از ارهاصات آن ها خواهد بود.

۳ – موارد تاریخی دیگر

افزون بر موارد قرآنی، در تاریخ نیز نمونه‌های فراوانی از ارهاصات برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) گزارش شده است که برخی از آن ها عبارتند از:

آشکار بودن نور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در پیشانی پدرانش [۱۶] [۱۷] و‌ فرو‌ریختن ۱۴ کنگره از ایوان کسرا؛

خاموش شدن آتشکده فارس [۱۸] [۱۹] و خشک شدن دریاچه ساوه هنگام تولد حضرت، [۲۰] [۲۱]

سایه انداختن ابر بر سر حضرت [۲۲] [۲۳] [۲۴] و سلام کردن سنگ ها به آن بزرگوار [۲۵] و‌… ‌.

گفتنی است سخن گفتن حضرت زهرا (علیهاالسلام) در رحم مادر [۲۶] و نیز خواندن سوره مؤمنون به وسیله حضرت علی (علیه السلام) لحظاتی پس از ولادت [۲۷] افزون بر این که می تواند ارهاص برای ولایت خودشان باشد از ارهاصات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز محسوب می‌شود.

توجیهات معتزله در مورد ارهاصات یادشده

۱-ارهاصات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)

در میان متکلمان معتزلی، آنها که ارهاص را نپذیرفته اند، برخی از موارد قرآنی پیشین را بدین شکل پاسخ داده اند: داستان اصحاب فیل، معجزه خالد بن‌ سنان است که او را در آن زمان پیامبر می دانستند. [۲۸] [۲۹]

۲- ارهاصات دیگران

نزول مائده بر مریم و سخن گفتن فرشتگان با وی و باردار شدن ایشان بدون همسر [۳۰] [۳۱] و باروَر شدن نخل خشک و جاری شدن جوی آب، از معجزات حضرت زکریا (علیه السلام) است. [۳۲]

سخن گفتن عیسی (علیه السلام) در گهواره به دلیل کلام وی در قرآن «و‌ جَعَلَنی نَبیّا» [۳۳] معجزه و در زمان نبوّت آن حضرت بوده‌است. [۳۴]

پی نوشت ها
۱. التبیان، ج‌۱۰، ص‌۴۱۰.
۲. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۸۲۵.
۳. التفسیرالکبیر، ج‌۱۱، ص‌۲۹۳.
۴. شرح تجرید، ص‌۴۹۱
۵. فیل/سوره۱۰۵، آیه۱.
۶. کشف المراد، شعرانی، ص‌۴۹۰
۷. التفسیرالکبیر، ج۳۲، ص۲.
۸. شرح المواقف الایجی، ج‌۸، ص‌۲۲۵
۹. سوره انشراح، آیه ۱
۱۰. التفسیرالکبیر، ج‌۳۲، ص‌۲۰۶.
۱۱. شرح المواقف الایجی، ج‌۸، ص‌۲۲۵
۱۲. المیزان، ج‌۲۰، ص‌۳۴۱، ۳۱۷‌-۳۱۸.
۱۳. حجر/سوره۱۵، آیه۱۷.
۱۴. البرهان، ج‌۳، ص‌۳۳۴.
۱۵. مناقب، ج‌۱، ص‌۵۶.
۱۶. شرح المقاصد، ج۵، ص۱۳.
۱۷. الصحیح من سیره، ج‌۲، ص‌۶۷.
۱۸. کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌۳۵۳.
۱۹. البدایه و‌ النهایه، ج‌۲، ص‌۲۱۳.
۲۰. کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌۳۵۳.
۲۱. البدایه و‌ النهایه، ج‌۲، ص‌۲۱۳.
۲۲. کشف المراد، حسن زاده، ص‌۳۵۳.
۲۳. شرح المواقف، ج‌۸، ص‌۲۲۵.
۲۴. روح البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۱۰.
۲۵. شرح المواقف الایجی، ج‌۸، ص‌۲۲۵.
۲۶. منتهی الآمال، ج‌۱، ص‌۲۱۵.
۲۷. مناقب، ج‌۲، ص‌۱۹۸.
۲۸. التبیان، ج۱۰، ص۴۱۰.
۲۹. مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۴۷.
۳۰. التفسیر الکبیر، ج‌۸، ص‌۲۱۷.
۳۱. بحار الانوار، ج‌۱۴، ص‌۲۲۴.
۳۲. التفسیر الکبیر، ج‌۲۱، ص‌۵۲۸.
۳۳. مریم/سوره۱۹، آیه۳۰.
۳۴. بحارالانوار، ج‌۱۴ ص‌۲۲۲.

فهرست منابع
بحارالانوار؛ البدایه و النهایه؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر روح البیان؛ تفسیر العیاشی؛ التفسیر الکبیر؛ تلخیص المحصل؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ شرح المقاصد؛ شرح المواقف الایجی؛ الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه؛ الصحیح من سیره‌النبی الاعظم (صلی الله علیه و آله و سلم)؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ کشف المراد شرح تجرید الاعتقاد؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ لسان العرب؛ لغتنامه؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مناقب آل ابیطالب؛ منتهی الامال؛ منشور جاوید (تفسیر موضوعی)؛ موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم؛ مهر تابان؛ المیزان فی تفسیر القرآن.
منبع:  دائره المعارف قرآن کریم؛ برگرفته از مقاله «اِرهاص»