ارتباط نداشتن کتاب اوستا با زرتشت

کتاب اوستا، کتاب مقدس آیین زرتشت است. معمولا کتاب مقدس هر آیینی یا آسمانی و وحیانی است مانند قرآن کریم، تورات و انجیل و یا نوشته موسس یک دین و مکتب است. اما درباره کتاب اوستا می توانیم بگوییم که نه کتاب آسمانی است و نه نوشته زرتشت. بلکه کتاب اوستا تاریخ روشنی ندارد و تنها بخش گاهان آن منسوب به زرتشت است؛ بنا بر این این کتاب آن گونه که بیان خواهد شد حتی بنا بر مبانی آیین زرتشت از اعتبار لازم برخوردار نیست.

کتاب اوستا که امروزه در دست زرتشتیان است دارای پنج بخش است: یسناها، یشت ها، ویسپرد، خرده اوستا و وندیداد. یسناها شامل هفده سرود قدیمی به نام گاتاها یا گاهان است که منسوب به خود زرتشت است.

به سخن دیگر، از میان این پنج بخش فقط هفده سرود گاهان را سروده خود زرتشت دانسته اند، که برخی محققان، آن مقدار را نیز از خود زرتشت نمی دانند.[۱] به طور مثال، موله اعتقاد داشت گاتاها اثر مولفین گم نامی بوده که از اسم زرتشت (خواه وجود تاریخی داشته و یا نداشته باشد،) به عنوان انسانی «پیش نمونه» استفاده کرده اند.[۲]

مهم ترین موضوع گاتاها آن است که اهورامزدا بالاتر از ایزدان دیگر قرار گیرد و اشه (راستی یا دین بهی) به همه مردم آموزش داده شود. سوشیانت ‌ها، عالم پس از مرگ، پل داوری (چینود)، ثنویت کیهان شناختی، اصالتِ روان گاو، و مبارزه با پرستش دیوان، مهم ترین موضوعاتی هستند که در گاتاها می توان یافت.

نکته بسیار مهم دیگری که راجع به گاتاها وجود دارد و مورد پذیرش پیروان آیین زرتشت نیز می باشد این است که «زرتشت فقط گاتاها را سروده‌است و هر آنچه از آداب و رسوم زرتشتی وجود دارد، انجمن مغان [بعداً] آنها را وضع کرده اند.»[۳]

این سخن بدین معنا است که در گاتاها از هیچ آداب و سنن ویژه ‌ای که امروزه در میان زرتشتیان رایج است سخنی گفته نشده‌است و همه آیین ‌های زرتشتی را انجمن مغان، به صلاح دید خویش وضع کرده اند. به سخن دیگر، انجمن موبدان که دنباله رو انجمن مغان است در این زمینه قادر است هر آنچه را صلاح می بیند، وضع کرده و به اصل دین نسبت دهد.

بر اساس همین استدلال و مبنا بود که در زمان ساسانیان، آداب عجیب و غریب تطهیر و تعزیرات شرعی ساخته شده و به دین نسبت داده شد: «دستِ انجمن موبدان که دنباله رو مغان است باز گذاشته شده‌است تا هر زمان که لازم بدانند سنت ها را تغییر داده یا اصلاح نمایند، به شرطی که مخالف با آموزه های گاتاها نباشد.».[۴]

از آنچه بیان شد این مطلب روشن می گردد که غیر از یک سلسله باورهای کلی که در گاتاها آمده است، باقی قوانین، آداب و عقاید زرتشتی، که در کتاب اوستا بیان شده وحیانی نبوده و دست آورد خرد بشری و از دریچه اندیشه مغان طراحی شده است.

سوالات ما

پس از بیان مطالب فوق درباره کتاب اوستا سوالاتی مورد توجه قرار می گیرند که پیروان آیین زرتشت باید به آنها پاسخ بگویند:

۱. با توجه به اینکه زرتشتیان به نبوت زردشت اعتقاد دارند و کتاب اوستا را از او می‌ دانند.^[۵] آیا از اینکه فقط بخش گاهان منسوب به زرتشت است، عقیده به نبوت زرتشت زیر سوال نمی رود؟

۲. با وجود اینکه بر طبق مبانی آیین زرتشت غیر از بخش گاهان که منسوب به زرتشت است، زرتشتیان با چه دلیلی کتاب اوستا را کتاب آسمانی و یا منسوب به زرتشت می دانند؟

۳. آیا کتاب اوستا با اینکه تنها یک بخش آن منسوب به زرتشت است چگونه برای زرتشتیان قابل پیروی است؟

۴. زرتشتیان چه دلیلی بر آسمانی بودن کتاب اوستا دارند؟ اگر واقعا زرتشت پیامبر بوده است آیا کتاب اوستا می تواند کتاب وحیانی و آسمانی باشد؟

۵. باستان گرایان و زرتشتیان بر طبق چه منطقی مردم را به سوی کتابی دعوت می کنند که حتی نوشته خود زرتشت نیست تا چه رسد که کتاب آسمانی باشد؟

۶. با توجه به اینکه پیامبری زرتشت قابل اثبات نیست، زرتشتیان با چه دلیلی آسمانی بودن کتاب اوستا را ثابت می کنند؟

نویسنده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . رک:  هاشم رضی، زرتشت و تعالیم او، تهران، فروهر،۱۳۶۰ش. فصول اول تا سوم.

[۲] . مری بویس، تاریخ کیش زرتشت، ج ۱، ص ۲۶۶، ترجمه همایون صنعتی زاده، تهران، توس، ۱۳۷۴ش.

[۳] . خورشیدیان، پاسخ به پرسش های دینی زرتشتیان، ص ۸۵.

[۴] . خورشیدیان، پاسخ به پرسش های دینی زرتشتیان، ص ۱۰۸، تهران، فروهر، ۱۳۸۷ش.

[۵] . مجله تخصصی کلام، سال ۸، مسلسل ۳۱.