آیا بناء مسجد بر قبور اولیاء حرام است؟

شبهه

وهابیت با استناد به حدیث ذیل، بناء مسجد بر جوار قبور اولیاء را تحریم می کنند. چگونه ثابت می کنید که این استناد صحیح نیست؟ خداوند یهود و نصاری را از رحمت خود دور کند، قبرهای پیامبران خود را مسجد اتخاذ کرده اند. عائشه می گوید: اگر بیم این نبود که قبر پیامبر مسجد گردد مسلمانان قبر او را آشکار می کردند (و دور او حائلی قرار نمی دادند) جز اینکه بیم آن دارم که قبر او مسجد اتخاذ شود صحیح بخاری، کتاب الجنائز، ج ۲، ص ۸۸. سنن نسائی، ج ۲، کتاب الجنائز ص ۸۷۱ در صورت امکان شبهه را پاسخ دهید.

پاسخ شبهه

از زمانی که اندیشه سلفی ها توسط محمد بن عبدالوهاب ترویج یافت و به احادیثی استناد کرده و به دلخواه خود آنها را توجیه و تفسیر نموده و برای مسلمانان مشکلات فراوانی ایجاد نمودند و در این راستا حتی به قبور بزرگان دین که سالیان متمادی هم دارای بنا و بارگاه و گنبد بود و هم مورد احترام کافه مسلمین، تعدّی کردند. با رواج یافتن اندیشه وهابی ها با استناد به احادیث ضعیف و برداشت های نامناسب، بی حرمتی، تخریب و حتی اهانت به این اماکن مقدس ادامه داشت، یکی از احادیثی که وهابی ها به آن استناد می کنند و از آن علیه ساختن بنا بر قبور ائمه شیعه استدلال می کنند. حدیثی است که در متن سئوال ذکر شده است. که خداوند بخاطر اینکه یهود و نصاری قبر پیامبران خود را مسجد اتخاذ کردند. مورد لعن خود قرار داده است.

اولاً: باید گفت که اگر مراد وهابی ها از این حدیث و امثال آن خواندن نماز در کنار قبور و قبرستان است. در فقه شیعه هم خواندن نماز در قبرستان مکروه شمرده شده است.(۱)

اما اگر منظور ساختن بنا بر قبور انبیاء و ائمه و صلحا است، در این صورت این حدیث با آیات قرآن و هم با سیره مستمره مسلمین منافات دارد.

چرا که قرآن کریم در جریان اصحاب کهف می فرمایند: دو گروه از مردم برای ساختن بنا در کنار غار اصحاب کهف اختلاف کردند، گروهی که «مشرک بودند» گفتند بنائی و حصاری گرد آن بسازیم». و گروهی که افراد مؤمن بودند گفتند برای شان مسجدی بنا می کنیم که در آن نماز و عبادت خدا به جا آوریم.(۲) در عرف قرآن مسجد به محلی گفته می شود که در آن ذکر خدا و سجده برای خدا بنماید، طبری مفسر بزرگ اهل سنت در این زمینه می نویسد: میان دو گروه از مردمان در رابطه با بنای مسجد در جنب غار کهف اختلاف شد. گروهی که مشرک بودند گفتند: بنائی بر آنها می سازیم چون آنها فرزندان پدران ما بودند. گروهی که مؤمن بودند گفتند: ما سزاوارتریم به آنها، چون آنها مثل ما اهل ایمان بودند. برایشان مسجدی بنا می کنیم و در آن نماز می خوانیم و خدا را عبادت می کنیم.(۳) با توجه به خود آیه و تفسیری که طبری و دیگر مفسران از آیه ارائه داده اند مشاهده می شود که خداوند ساختن مسجد در کنار غار کهف، که محل خواب ابدی جوانان با ایمان بود، تخطئه و نهی نکرده، بلکه تأیید می کند.

خداوند در سوره حج می فرماید: مساجدی که در آنها ذکر خدا می شود…».(۴) که در این آیه خداوند مساجد را مخصوص ذکر خود و عبادت خود معرفی می کند و در آیه دیگری می فرماید: «در خانه هایی که خداوند رخصت و اذن داده که آنجا رفعت یابد و در آن ذکر خدا شود و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند.(۵) (مانند معابد و مساجد).

طبق روایاتی که از ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ از طریق اهل سنت و شیعه نقل شده منظور از بیوت در این آیه که خداوند اجازه داده مقام و مرتبت آنها بلند شود چه در ظاهر (مثل ساختن و تعمیر بنای آن و چه در باطن (معنوی، تکریم و احترام نمودن به آنها، بیوت انبیاء و ائمه ـ علیهم السلام ـ می باشند. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: منظور بیت انبیاء است و بیت علی (علیه السلام) نیز از آنهاست. و در روایت دیگر آمده است که بیوت ائمه و صلحا و حکماء نیز جزء این نوع بیوت محسوب می شوند.(۶) پس اگر منظور وهابیان از ساختن مساجد، بنا درست کردن روی قبور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه ـ علیهم السلام ـ باشد که این را خود خداوند اجازه داده است که در این بنا یاد خدا و تسبیح او شود. اما اگر منظور شان نماز خواندن در کنار قبر انبیاء می باشد، باید از آنها پرسید وقتی که در کنار کعبه در حجر اسماعیل با اینکه علم به این دارد که قبر حضرت اسماعیل و هاجر و در اطراف کعبه حدود هزار پیامبر مدفون می باشند، چرا نماز می خوانند، حتی در مواقعی قبر انبیا بین کعبه و نماز گزار قرار می گیرد. بلی یهود و نصاری مساجد را رها کرده و به قبر پیامبران خودشان، که خود بیشتر آنها را کشته بودند عبادت می کردند، لذا خداوند هم آنها را مورد لعن خود قرار می دهد. اما وقتی که این اجازه از طرف خداوند است. و خود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را تأیید می کنند، دیگر چه بحثی باقی می ماند، حتی خود علمای اهل سنت این اخبار را نقل می کنند از ابی هریره نقل شده است. وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فی بیوت اذن الله…) را قرائت نمودند فرمودند: این خانه (خانه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ) منظور است. گفته شد یا رسول الله آیا بیت علی و فاطمه هم از آنها هست فرمود: آری، بلکه افضل آن بیوت و خانه هاست.(۷)

سیوطی می نویسد: آنکه سئوال کرد ابوبکر بود و پرسید آیا خانه علی و فاطمه هم جزء بیوت انبیاء است، حضرت فرمودند: بلی بلکه از افضل آنهاست.(۸)

بنابراین با توجه به مطالب ذکر شده، اولاً ساختن بنا بر روی قبور انبیاء و ائمه و صلحا نه تنها منعی ندارد، بلکه هم قرآن و هم سیره مستمره مسلمین که بر گرفته از اخبار و روایات ائمه معصومین(علیهم السلام) است صحه می گذارند چنان چه تا قبل از ظهور فرقه وهابیت همه مسلمین در تعظیم شعائر الهی که قبور انبیاء و ائمه نیز جزئی از آن می باشد. اهتمام کامل داشتند. اما وهابیت از آنجا که راه اجتهاد را بسته اند، روایاتی را در ممنوعیت و تحریم ساخت بنا و مسجد در جوار قبور انبیاء دلیل خود قرار داده اند، بدون آنکه به علت صدور روایت دقت کرده باشند. چرا که در روایتی که ذکر شده لعن یهود و نصاری بخاطر این بود که قبور را قبله خود قرار دادند یعنی از آن مسیری و جهتی که می بایست عبادت خدا را می کردند، منحرف شدند.

لذا وقتی ما حدیث را در کنار آیه و روایات دیگر قرار می دهیم و به سیره مسلمین می نگریم می بینیم که در تاریخ اسلام تا به حال هیچ کس قبور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را قبله خود قرار نداده اند. پس اگر مفاد حدیث این باشد که اگر ما قبور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را قبله قرار ندهیم و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) را در عبادت شریک خداوند نکینم به هیچ وجه نمی توان با این حدیث و امثال آن بر تحریم مسجد سازی بر قبور و یا جوار قبور صالحان و پاکان استدلال کرد.

وقتی که مسجدی در جوار قبری بنا شود و قبله اش به طرف کعبه باشد نه قبر موجود، هیچ دلیلی بر حرمت آن نداریم چنانچه اکثر تفاسیر و شروح حدیث به این نکته اذعان دارند که منهی عنه (یعنی چیزی که از آن نهی شد و خداوند هم به خاطر آن یهود و نصاری را لعن کرده) قبله قرار دادن قبر است برای تبرک نه اینکه ساختن مسجد باشد.(۹)

پس بنابراین همان طور که در کنار کعبه موقع نماز خواندن حتی اگر قبر اسماعیل و هاجر بین نمازگزاران هم واقع می شود ولی قصد نماز گزاران قبله قرار دادن کعبه است. در سایر جاها هم اگر قبر را قبله قرار ندهند ساخت مسجد مانعی ندارد. و اینکه یهود و نصاری مورد لعن قرار گرفتند به این خاطر بوده که قبور را قبله قرار می دادند و سجده بر قبر می کردند، هر چند که این حدیث و امثال آن بر حرمت ساخت مسجد دلالت ندارند.

پی نوشت:

۱. علامه حلی، منتهی المطلب، تبریز، حاج احمد، ۱۳۳۳ش، ج۱، ص۲۴۵.
۲. کهف : ۲۱.
۳. طبری، محمد بن جریر، تفسیر جامع البیان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۳۸۱.
۴. حج : ۴۰.
۵. نور : ۳۶.
۶. شیخ حویزی، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۶۰۷ ـ ۶۰۸.
۷. حسکانی، عبیدالله بن احمد الحاکم، شواهد التنزیل، تهران، مجمع احیاء الثقافه الاسلامی، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۳۲.
۸. سیوطی، جلال الدین، در المنثور، جده، دارالمعرفه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۵۰.
۹. دمیاطی، سید البکری، اعانه الطالبین، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۲۷.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه