نقش مسجد در تعالی و تحکیم بنیان خانواده-۱

چکیده

این نوشتار به نقش مسجد در تعالی و تحکیم بنیان خانواده می‌پردازد. آنچه در این مقاله به شرح و تبیین آن پرداخته می‌شود عبارتند از:

– مسجد از منظر قرآن کریم

– مسجد از منظر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرات معصومین(علیهم السلام)

– خانواده ی اهل مسجد، ‌آثار و پیامدهای حضور در مسجد

– مسجد کانون آرامش بخش

– مسجد الهام بخش نظم و انظباط

– مسجد محل تجلی شناخت و معرفت و بصیرت دینی

– مسجد کانون ایمان و عبودیت علم و دانش و معارف قرآنی

– مسجد عامل بازدارنده خانواده از انحرافات

– مسجد کانون صبر و استقامت و…

مقدمه

مسجد، عبادتگاه عاشقان و بندگان صالح خداوند و بزرگترین و مهمترین پایگاه اسلام است. در طول تاریخ اسلام مساجد همواره کانون عبودیت علم و دانش فقه و فقاهت آموزش قرآن و اخلاق تبلیغ دین و اصول آن و ابلاغ احکام شرع و… بوده و هست و خواهد بود. و بسیاری از علما و دانشمندان که به مدارج عالی کمال دست یافتند در پرتو انس با مسجد و تعلیم و تربیت در آن بوده است. مسجد از جهات مختلف در به کمال رساندن افراد و جامعه نقش دارد.

و به تعبیر امام خمینی (ره): (مسجد سنگر است، ‌سنگرها را حفظ کنید، از خالی ماندن مسجد ها بترسید). این پایگاه عظیم نقش عمده‌ای در تعالی و تحکیم بخشیدن کانون مقدس خانواده دارد. در واقع با انس خانواده با مسجد و بهره گیری از اثرات ارزنده و نورانیت معنوی آن از یکسو تربیت دینی و بصیرت و معرفت والا در نظام خانواده حاکم می‌گردد و از دوم سو خانواده تجلیگاه ارزشهای الهی گردیده و از سوی سوم زمینه سعادتمندی خانواده و اجتماع را به ارمغان می‌آورد.

در این پژوهش در صددیم «نقش مسجد در تعالی و تحکیم بنیان خانواده» را مورد بررسی قرار دهیم به امید آنکه مورد رضایت قادر متعال و ساحت مقدس امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و تمامی علاقه مندان به خاندان عصمت و طهارت و مکتب علوی قرار گیرد.

شایان ذکر است که حضور در مساجد نقش های مهمی در پویائی و سعادتمندی و تکامل فردی و اجتماعی به ارمغان می‌آورد. یکی از نقش های مهم مساجد، ‌نقش آن در تعالی و تحکیم بنیان خانواده است. بیش از اینکه به این مهم پرداخته شود، ‌می طلبد مختصری به جایگاه مسجد از منظر قرآن کریم از یکسو و مسجد از منظر حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرات معصومین( علیهم السلام) از دوم سو اشاره نمائیم.

مسجد از منظر قرآن کریم

کعبه، اولین خانه‌ای است که به منظور عبادت توده ی مردم بنا شد و اولین مرکزی است که عبادت کنندگان را به سوی خود جذب نموده است: «ان اول بیت وضع للناس ببکه مبارکا و هدی للعالمین» (سوره آل عمران آیه ۹۷) نخستین خانه‌ای که برای مردم(و نیایش خداوند) قرار داده شده در سرزمین مکه است که پربرکت و مایه ی هدایت جهانیان است.

اولین خانه که برای همه ی مردم وضع شده و هدایت جهانیان را تامین می‌کند، کعبه است و هیچ اختصاصی به گروه و نژاد خاصی ندارد و مردم اقلیم معینی از افراد اقلیم دیگر اولی به آن نیستند و مرزهای جغرافیایی نیز در این امر همگانی نقش ندارند. ملل گوناگون جهان از هندی و فارس و کلدانی و یهودی و عرب آن را گرامی می‌داشتند. (جوادی آملی، صهبای صفا، ص ۱۴۹)

اگر کعبه به عنوان قبله ی مسلمانان انتخاب شده است جای تعجب نیست زیرا این نخستین خانه ی توحید است و با سابقه ترین معبدی است که در روی زمین وجود دارد، هیچ مرکزی بیش از آن مرکز نیایش و پرستش پروردگار نبوده، خانه‌ای است که برای مردم و بسوی جامعه بشریت در نقطه‌ای که مرکز اجتماع و محلی پربرکت است ساخته شده است (تفسیر نمونه ج۳ ص۹).

نام دیگر خانه کعبه «بیت الله» هست که بعنوان خانه ی مردم معرفی شده، و این تعبیر بیان کننده ی این حقیقت است که آنچه بنام خدا و برای خداست باید در خدمت مردم و بندگان او باشد و آنچه در خدمت مردم و بندگان خدا است برای خدا محسوب می‌شود.(همان منبع ص ۱۰)

«ان الذین کفروا و یصدون عن سبیل الله و المسجد الحرم الذی جعلناه للناس سواء العاکف فیه و الباد» (سوره حج آیه ۲۵) به فرموده ی این آیه کریمه، مسجدی که در حریم کعبه بنا نهاده شده و محل نماز و نیایش و طواف است برای همه ی مردم بطور مساوی قرار داده شده و هیچ فرقی در این جهت، بین ساکنان مکه و مسافرانی که از نقاط دیگر جهان به آن سو سفر می‌کنند، ‌نیست. (جوادی آملی صهبای صفا ص۱۵۲)

پس از تحمل سختی ها و مرارت هایی که حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در راه پیشبرد اهداف عالیه اسلام متحمل شدند، خداوند برای نشان دادن بخشی از آیات و عظمت دستگاه خلقت و رموز هستی هدیه‌ای بزرگ به رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) داد و برای تسکین آرامش آن حضرت، وی را به معراج برد.

با توجه به اینکه حضرت رسول به مرحله ی بندگی و عبودیت کامل رسیده بودند، این سفر زمینی و عروج آسمانی زمینه را برای اطمینان کامل ایشان به قدرت عظیم الهی فراهم کرد. آغاز و شروع این سفر از مکان مقدس (مسجد الحرام) بود.

«سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حوله لنریه من آیاتنا انه هو السمیع البصیر»(سوره اسرا آیه ۱) کلمه ی «عبد» نشان می‌دهد که این افتخار و اکرام به خاطر مقام عبودیت و بندگی رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، ‌چرا که بالاترین مقام برای انسان است که بنده ی راستین خدا باشد. (طباطبایی، تفسیر المیزان، ج ۱۳ص ۸)

مسجد بهترین سکوی پرواز معنوی مومن است (من المسجد) مسجد باید محور کارهای ما باشد (من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی) حرکت های مقدس، ‌باید از راهها و جایگاه های مقدس باشد. (اسری… من المسجد) سرسبزی و برکات باید بر محور مسجد و پیرامون آن باشد. (المسجد… بارکنا حوله) (قرائتی، تفسیر سوره اسراء ص ۱۴)

(انما یعمر مساجد الله من ءامن بالله الیوم الاخر و اقام الصلواه و اتو الزکوه و لم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین) «سوره توبه آیه ۱۸» مساجد الهی را تنها کسی آباد می‌کند که ایمان به خدا و روز قیامت آورده و نماز را بر پا دارد و زکات را بپردازد و از چیزی جز خدا نترسد، ‌پس امید است که اینان از راه یافتگان باشند.

هنگامی که این مراکز مقدس اسلامی به صورت کانونهای انسان سازی و کلاسهای عالی تربیت در می‌آید که بنیانگزاران و پاسداران شجاع داشته باشد، ‌آنها که از هیچ کسی جز خدا نترسند، ‌و تحت تاثیر هیچ مقام و قدرتی قرار نگیرند، و برنامه‌ای جز برنامه های الهی در آن پیاده نکنند. (تفسیر نمونه ج ۷ ص۳۱۷)

مسجد از منظر حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و معصومین (علیهم السلام)

در بیان فضیلت اهمیت بنای مساجد و پاداش رفت و آمد به آن سخنان ارزنده‌ای از حضرات معصومین(علیهم السلام) در منابع حدیثی ذکر شده که از یکسو ضرورت فرهنگ مسجد سازی به عنوان یک فریضه ارزشمند تلقی گردیده و از دوم سو، ارتباط مردم با مساجد عامل عمده در پویایی و شکوفایی معنوی آنان و تقرب به خداوند است و از سوم سو حضور در مساجد زمینه ی کسب علم و دانش که مورد تاکید قرآن و حضرات معصومین (علیهم السلام) است را فراهم نموده و زمینه ی رشد و بالندگی جامعه ی اسلامی را مهیا می‌سازد و از چهارم سو حضور در مساجد نقش عمده‌ای در تعالی و تحکیم بنیان خانواده و ایجاد روابط عاطفی و سرشار از صمیمیت و مهرورزی و صلح و صفا توام با معنویت در میان والدین و فرزندان در کانون خانواده را تحقق می‌بخشد.

اکنون به برخی از این سخنان ارزنده می‌پردازیم:

از وجود پیامبر عزیز نقل شده که فرمود: «هر که مسجدی بسازد گرچه به اندازه جایی باشد که شتر مرغ در آن تخم نهد، ‌خدا در بهشت برای او خانه بسازد» (نهج الفصاحه، ‌حدیث ۳۰۱۱ ص ۴۱۶، وسائل الشیعه باب ۸ از ابواب احکام مساجد) و همچنین فرمود: «خداوند وقتی مرضی را از آسمان بر مردم فرود آورد آن را از بانیان مساجد بگرداند» (نهج الفصاحه، ‌حدیث ۳۰۰۸، ص۴۱۶) و نیز فرمود: «به آنها که در ظلمات شب به سوی مساجد می‌روند بشارت بده که روز رستاخیز روشنی کامل دارند.»( همان منبع حدیث ۳۰۰۹) و نیز فرمود: (کسی که چراغی در مسجدی برافروزد فرشتگان و حاملان عرش الهی مادام که نور آن چراغ در مسجد می‌تابد برای او استغفار می‌کنند» (تفسیر نمونه ج۷ ص ۳۱۸ ص به نقل از کتاب کنز العرفان ج ۱ ص ۱۰۸) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: «نماز کسی که صدای اذان را بشنود و بی‌دلیل، ‌در نماز جماعت شرکت نکند، ‌ارزش ندارد.»( همان منبع، ص ۲۰۹)

امام علی (علیه السلام) بارها می‌فرمود: «هر که به مسجد رفت و آمد کند، یکی از هشت چیز را به دست آورد: برادری که در راه خدا از او بهره مند گردد، ‌دانشی برگزیده، نشانه‌ای استوار، ‌رحمتی مورد انتظار، سخنی که او را از تباهی باز دارد، ‌سخنی که بشنود و او را بر راه هدایت رهنمون شود و یا گناهی را به سبب بیم یا آرزم ترک کند. » (شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص ۷۵)

امام حسن(علیه السلام) همواره می‌فرمود: «اهل مسجد زائران خدایند و بر میزبان سزاوار است که به دیدار کننده اش هدیه بدهد» (دشتی، مجموعه نهج الحیاه ج ۵ صفحه ۵۰۸)

امام صادق(علیه السلام) از پدرانش (علیهم السلام) روایت نموده که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر که قرآن گفتارش و مسجد خانه اش باشد خداوند خانه‌ای برای او در بهشت بنا نهد» و نیز فرمود: «هر که پیاده سوی مسجدها می‌رود پای خویش را بر هیچ خشک و تری ننهد، ‌جز آنکه این زمین تا زمین هفتم برای او خدا را تسبیح گویند و به پاکی یاد کنند.» (شیخ صدوق ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ص ۷۵)

در خصوص پاداش نماز جماعت امام صادق(علیه السلام) فرمود: «به راستی، ‌نماز جماعت بیست و سه درجه بر نماز فرادی برتری دارد و بیست و پنج نماز به شمار می‌آید» (همان منبع ص ۹۹)

خانواده اهل مسجد، ‌آثار و پیامدهای حضور در مسجد و نقش آن در تعالی و تحکیم بنیان خانواده

نخستین اقدام وجود مقدس پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در مدینه احداث مسجد بود. این اقدام آثار و برکات ارزشمندی از قبیل: ایجاد مرکزیت عبادی و تشکیل حاکمیت اسلامی، تعلیم و تربیت و علم و دانش، آشنایی با مبنای فقهی و احکام دینی، وحدت همدلی و انسجام در میان آحاد مختلف جامعه مسلمین، تحکیم مبانی اعتقادی و فرهنگ سازی دینی در انجام معاشرت با مردم، زدودن انواع و اقسام جاهلیت ها، ‌پایبندی به قوانین دینی، ‌اجرای شریعت الهی، تحکیم بنیان نظام خانواده و… را به ارمغان آورد. با توجه به آنچه گفته آمد، اکنون به آثار و برکات «خانواده اهل مسجد» و نقش آن در تعالی تحکیم بنیان خانواده می‌پردازیم.

۱- مسجد کانون آرامش بخش و بازتاب آن در خانواده ی اهل مسجد

حضور در بیت الله نشان از تعهد اخلاقی و پایبندی اهل خانواده به معتقدات و دستورات الهی و شریعت مبین اسلام است. با حضور والدین و فرزندانشان در مسجد و اقامه ی نماز یا شرکت در جلسات و مناسبت های دینی، ‌سخنرانی، ‌عزاداری و اعیاد اسلامی که معمولاً در مساجد برپا می‌گردد، روحیه نشاط و آرامش و شادابی در خانواده اهل مسجد مهیا می‌گردد. زیرا مسجد خانه ی خداست و قرارگاهی است که با نام و یاد خدا آرامش بر قلوب و اهل خانواده حاکم می‌گردد.

۲- مسجد الهام بخش نظم و انظباط در زندگی خانوادگی

نمازی که به انسان توصیه شده که در اوقاتی معین بویژه همراه با جماعت و حضور در مسجد اقامه گردد، ‌انسان را وقت شناس و منظم می‌نماید. پرواضح است حضور خانواده اهل مسجد در خانه ی خدا ضمن ثواب و پاداش فراوان که از ناحیه ی حق تعالی به آنان عنایت می‌گردد. زمینه نظم و وقت شناسی در زندگی را نیز به آنان می‌آموزد. شایان ذکر است که یکی از عمده ترین عوامل موفقیت برنامه ریزی و نظم در امور است حضور خانواده اهل مسجد، زمینه را برای برنامه ریزی زندگی بر اساس معیار دینی فراهم می‌نماید.

۳- مهیا ساختن خانواده اهل مسجد در جهت اعتلای شناخت و معرفت نسبت به دین و دستورات دینی

برای رسیدن به تکامل، نخستین گام کسب «معرفت و بصیرت» یعنی نورانیت دل و دیده است. شناخته و معرفتی که از یک سو به فهم و مقام والای پروردگار و از دوم سو شناخت دین برگزیده ی آن یعنی اسلام و از سوم سو شناخت نسبت به دستورات ارزنده ی آن بینجامد سر منشاء این معرفت رسیدن به کمال یعنی قرب الی الله است که بخش عمده‌ای از آن را می‌توان در مسجد و اقامه ی نماز جماعت یافت.

در ارتباط با اهمیت بصیرت و معرفت در قرآن آمده است: «آیات الهی و کتاب آسمانی که سبب بصیرت شماست البته از طرف خدا آمد پس هر که بصیرت یافت خود به سعادت رسید و هر کس کور بماند خود در زیان افتاد و من نگهبان شما از عذاب نیستم( سوره انعام، آیه ۱۰۴)

۴- مسجد کانون ایمان و عبودیت علم و دانش و معارف قرآنی و بازتاب آن در زندگی خانوادگی

خانواده اهل مسجد با حضور در خانه ی خدا در تلاشند که زمینه ی ایمان کامل و دانش اندوزی را در خود مهیا گردانند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: ایمان بنده خدا کامل نمی‌شود مگر اینکه در او پنج خصلت باشد: توکل نمودن بر خدا، و صبر کردن بر بلای خدا. (بحار الانوار ج ۷۷ ص۱۷۷ به نقل از گفتار معصومین(علیهم السلام) ص ۱۳۵)

به نظر می‌رسد یکی از اهداف نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره مسجد این بود که به مردم تفهیم نمایند که علم و ایمان با یکدیگر توام است یعنی هر کجا مسجد بنا شد، آنجا کانون تعلیم و تربیت و علم و دانش نیز می‌باشد.

نقل شده که: «روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به قصد رفتن به مسجد از خانه بیرون آمد و وارد مسجد شد و در آنجا با دو نشست و گردهمائی مواجه شد: در یک گردهمائی، ‌گروهی سرگرم کسب بصیرت دینی و علم آموزی بودند و در نشست و گردهمائی دیگر، ‌دسته‌ای مشغول دعا و درخواست از خدا بودند.

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: این دو نشست و گردهمایی در جهت خیر و سعادت قرار دارند، ‌چون گروه اخیر خدای را می‌خوانند. و آن گروه اول سرگرم فراگرفتن بینش و دانش هستند و می‌خواهند دانش و آگاهی دینی خود را از رهگذر تعلیم به دیگران منتقل سازند. (با وجود اینکه هر دو گروه در مسیر فضیلت گام بر می‌دارند معهذا) گروه اول بر گروه دوم مزیت دارند. (من که پیامبر شما هستم) بخاطر تعلیم (حقایق و نشر آگاهی) مقام رسالت را به عهده گرفتم» سپس آن حضرت در جمع گروهی نشست که سرگرم دانش اندوزی و تعلیم بودند. (شهید ثانی، ترجمه منیه المرید فی آداب المفید و المستفید، ص ۵۶ ۵۷)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ‌ای ابوذر! در مسجد هر نشستی به جز برای سه چیز بیهوده است.

ادامه دارد…