ترک امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام علی(ع)

از آنجا که امر به معروف و نهی از منکر ب مسلمانان واجبند، طبعاً ترک آنها نیز حرام است. از روایت‌ها و احادیث، مذموم بودن ترک این فریضه به خوبی مستفاد می‌گردد؛ به ویژه روایت‌های مربوط به گفتار و جواب امر به معروف و نهی از منکر که به دنبال خواهد آمد. در اینجا دسته‌ای از کلمات و سخنان وارد شده از حضرت امیر المؤمنین (علیه‌السلام. را ارائه می‌نماییم که بیشتر اختصاص دارند به ترک امر به معروف و نهی از منکر، آثار مترتب بر این ترک و همچنین علل و عواملی که انسان‌ها را وادار به ترک این فریضه می‌نماید.

الف. آثار ترک امر به معروف و نهی از منکر:

۱. «اذا لم یأمروا بالمعروف و لم ینهوا عن‌المنکر، لم یتبعوا الاخیار من اهل بیتی؛۱ هر که مردم به معروف و نهی از منکر نکنند، در آن هنگام است که از نیکان و برگزیدگان اهل‌ بیت من پیروی نمی‌شود». بزرگ‌ترین خطر و ضرری که در اثر ترک امر به معروف و نهی از منکر متوجه جامعه اسلامی می‌شود، این است که مسلمانان از نیکان اهل ‌بیت تبعیت و پیروی نمی‌کنند و در عوض تابع نا‌اهلان و فاسدان خواهند گردید. بنابراین، یکی از آثار سوء ترک این فریضه، گمراهی و ضلالت است که گرفتار جامعه می‌شود؛ چرا که دنباله‌رو هادیان و راهنمایان معصوم و امین نگردیده و زمام امور خود را به دست افراد ناباب خواهند داد؛ همان‌گونه که در صدر اسلام و پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و نیز پس از شهادت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) این اتفاق افتاد.

۲. «ان‌الله لم یلعن القرن الماضی بین ایدیکم الا لترکهم الامر بالمعروف و النهی عن المنکر. فلعن‌الله السفهاء لرکوب المعاصی و الحکماء لترک التناهی؛ ۲ خداوند افراد قرن گذشته و پیش از شما را لعن نکرد مگر به خاطر اینکه آنان امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند. لذا خداوند نادان‌ها را به خاطر ارتکاب معاصی و حکما و دانشمندان را به دلیل ترک تناهی و باز‌ نداشتن گناهکاران مورد لعن قرار داده است».

۳. «لا تترکوا الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فیولی علیکم شرارکم ثم تدعون فلا یستجاب لکم؛ ۳ امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید؛ زیرا بدان بر شما مستولی می‌شوند و آنگاه دعا می‌کنید(برای نجات از آن وضع) ولی دعای شما مستجاب نمی‌شود».

۴. «ایها الناس لولم تتخاذلو عن نصر‌الحق و لم تهنوا عن توهین الباطل، لم یطمع فیکم من لیس مثلکم و لم یقو من قوی علیکم؛ ۴ ای مردم، اگر در یاری حق پستی به خرج نمی‌دادید و در تحقیر و کوچک کردن باطل سستی نمی‌کردید، هرگز کسی که از شما نسبت به شما طمع نمی‌ورزید و هیچ‌گاه فرد قوی بر شما مسلط نمی‌گشت».

۵. «انما هلک من کان قلبکم حینما عملوا بالمعاصی و لم ینهاهم الربانیون و الاحبار عن ذلک … فنزلت بهم العقوبات:۵ گذشتگان به این دلیل هلاک شدند که مرتکب گناه می‌شدند و رهبران و پیشوایان مذهبی، آنان را از منع نمی‌کردند … لذا مجازات‌های خداوند شامل حالشان گردید».

۶. «انهم لما تمادوا فی المعاصی و لم ینهاهم الربایون و الاحبار عن ذلک، نزلت بهم العقوبات:۶آنگاه که پیشینیان تمایل به گناه پیدا کردند و پیشوایان مذهبی و پرهیزگارانشان آنان را از گناه باز نداشتند، عقوبت‌ها بر آنان نازل گردید».

۷. «ظهر الفساد فلا منکر مغیر و لا زاجر مزدجرا فبهذا تریدون ان تجاوروا‌الله فی دار قدسه و تکونوا اعز اولیائه؟ هیهات لا یخدع‌الله عن جنته و لا تنال مرضاته الا بطاعه۷؛ فساد آشکار شده است اما کسی نیست که آن را تغییر دهد و باز‌دارنده‌ای نیست که آن را باز دارد. آیا اینگونه می‌خواهید در منزل‌گاقدس الهی با خداوند مجاور و همنشین شوید و از عزیزترین اولیای او به حساب آیید؟ هرگز! خداوند را در مورد بهشتش نمی‌توان گول زد و جز با اطاعت نمی‌توان رضای او را به دست آورد».

با جمع‌بندی روایت‌ها و احادیثی که گذشت، در مجموع از دیدگاه امام علی (علیه‌السلام)، آثار زیر ناشی از ترک فریضه امر به معروف و نهی از منکر خواهد بود:

۱. عدم پیروی از اهل‌بیت و دنبال نا‌اهلان رفتن(گمراهی)

۲. لعنت خداوند که شامل هر دو قشر سفیه و عالم جامعه خواهد شد

۳. مستولی شدن بدان و انسان‌های شرور جامعه بر دیگران

۴. عدم استجابت دعا

۵. به طمع افتادن بیگانگان و اقویا در مورد مسلمانان

۶. هلاکت مردم و سرازیر شدن سیل بلاها بر آنان

۷. عدم امکان مجاورت و هم‌نشینی با خداوند

۸. عدم امکان اینکه انسان جزء اولیای عزیز خداوند بشود

۹. بی‌خاصیتی انسان(میت الاحیاء..

ب. علت ترک امر به معروف و نهی از منکر

این موضوع دارای دامنه وسیع و گسترده‌ای است و به همین دلیل بسیار جای تأمل دارد؛ چراکه انسان پس از این همه تأکیدات که در شرع اسلام نسبت به اهمیت و فضیلت امر به معروف و نهی از منکر و همچنین آثار و برکات اجرای آن و نیز آثار و عواقب سوء ترک آن شده است، همچنان بی‌توجهی کرده و از انجام آن سرباز می‌زند. در اینجا در حد اختصار و با استعانت و استمداد از کلمات پر مغز امیر‌المؤمنان، مطالبی را در خصوص علت ترک این فریضه عرضه می‌داریم.

۱. «ان الامر بالمعروف و النهی المنکر لا یقربان من اجل و لا ینقصان من رزق۸؛ امر به معروف و نهی از منکر نه مرگی را نزدیک می‌کند و نه موجب کاستی رزق و روزی می‌گردد». این کلام امیر‌المؤمنین گویا در جواب یک سؤال مطرح شده است و آن این‌که «آیا امر به معروف و نهی از منکر موجب ضرر جانی و یا مالی می‌گردد؟» که حضرت عقیده‌ای برخلاف آن را مطرح می‌نمایند. این معنا مجموعاً سه‌بار دیگر در قول آن حضرت(با اندکی تفاوت.، بیان گردیده است.۹ بنابراین مهم‌ترین عامل باز‌دارنده مسلمانان از اجرای فریضه مقدس امر به معروف و نهی از منکر از نظر روانی براساس دیدگاه امام علی (علیه‌السلام.، عبارت از «بیم و خوف جانی و ترس از ضرر مالی» است.

پی نوشت:

۱. الآمدی، عبدالواحد. غررالحکم و دررالکم، ج ۱، ص ۲۸۶، شماره ۱۷۶، مؤسسه الا علمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۷۰ق/ ۱۹۸۷ م.
۲. فیض الاسلام، علی نقی. ترجمه و شرح نهج‌البلاغه. به خط طاهر خوش‌نویس، خطبه ۲۳۴، ص ۸۰۸،بی‌تا، بی‌جا
۳. ابن‌میثم، کمال‌الدین، اختیار مصباح السالکین. نامه ۴۶، ص ۵۳۵، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ ه/ ۱۳۶۶ش
۴. همان، خطبه ۱۶۵، ص ۳۴۹.
۵. کورانی، علی. امر به معروف و نهی از منکر. دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۱ ش، تهران، چاپ ششم، ص ۲۱.
۶. مشکینی، علی. امر به معروف و نهی از منکر، ص ۷، انتشارات یاسر، قم، بی‌تا،، (به نقل از وسائل باب ۱ ح ۷).
۷. دشتی، محمد. ترجمه نهج‌البلاغه، خطبه ۱۲۹، ص ۲۴۶، انتشارات مشرقین، قم: ۱۳۷۹ ش، چاپ چهارم.
۸. الآمدی، ج ۱، ص ۲۳۸، شماره ۲۷۲.
۹. دشتی، خ ۱۵۶، ص ۲۹۰؛ عبده، محمد. شرح نهج‌البلاغه. حکمت ۳۷۴، ص ۷۴۶ دار الذ خائر للمطبوعات، قم: ۱۴۱۲ ه/ ۱۳۷۰ ش؛ الخرازی، السید‌محسن،  الامر بالمعروف و النهی عن المنکر. مؤسسه النشر الاسلامی، قم: ۱۴۱۵ ق، ص ۲۷(به نقل از کافی، ۵،ص ۵۷٫

منبع: منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران