اشاره:
مراسم عاشورا و عزاداری محرم از شعارهای بسیار مهم شیعیان است که باعث حفظ دین اسلام از تحریف و کجروی شده است. ولی به لحاظ حضور همگانی و عمومی مردم در مراسم عزاداری و گستردگی و عظمت این حرکت مردمی و حضور خودجوش همه اقشار، باید نکات خاصی مورد توجّه قرار گیرند، تا علاوه بر حفظ خلوص و معنویت مراسم، بر شکوه و ابهت آن نیز افزوده شود. چرا که گاهی در مراسم عزاداری هیأتها و دسته های سوگوار، مسائلی مورد غفلت قرار می گیرند و در نتیجه سوء تعبیرهایی به وجود می آید.
نکته ی اول: نیّت
۱. به هنگام حضور و مشارکت در مراسم عزاداری، در هر لحظه و هر فعالیتی به یاد داشته باشید که چرا و برای چه به آستان امام حسین(ع) آمده اید و چه عواملی باعث حضور شما در این جمع شده است؟
۲. سخنرانان و نوحه سرایان نیز سعی نمایند ضمن توجّه دادن مردم به نیّت، اهمیّت خلوص و پاکی نیّت را تذکر دهند.
۳. از مقایسه خود با دیگران چه در حالت فردی و چه در حالت گروهی اجتناب کنید. یادتان باشد، آنچه مهم است نیّت کار است نه زرق و برق آن! مثلا دیده می شود که گاه گروهها و دسته های عزادار به خاطر چشم وهم چشمی با یکدیگر، وسایل و تجهیزاتی را همراه می آورند که عملا ضرورت چندانی ندارند. گاهی هم افراد و گروهها با مقایسه ی فعالیّت خود با گروههای دیگر به آنها ایراد گرفته، تا تلاش و کار خود را برتر و بهتر نشان دهند. به طور حتم چنین اعمالی به نیّت افراد خدشه وارد می سازد.
۴. هر مشکلی که از طرف فرد یا افرادی پیش می آید و موجبات ناراحتی و دلگیری شما را فراهم می کند، نباید شما را نسبت به مراسم، بدبین نماید. فورا به نیّت خود مراجعه کنید وکدورتها و بدبینی ها را از دل خود بزدایید.
۵. این ایام، فرصت مناسبی برای فراگیری کار گروهی و مشارکتی است. بطور گروهی بیندیشید و به نوبه ی خود کوشش نمایید نیّت و انگیزه ی حضور دیگران را در مراسم تقویت کنید.
نکته ی دوم: رعایت آداب و اصول اجتماعی
۶. اگر به عنوان شرکت کننده و یا گرداننده و بانی در مراسم، حضور دارید و روند مراسم خیلی بر وفق مراد شما نیست، زیاد سخت نگیرید. ممکن است اصرار شما برای به نظم در آوردن امور و یا رعایت کردن بعضی مسائل، باعث ناراحتی دیگران شود. در این وضعیت باز به نیّت خود مراجعه کنید.
۷. به موقعیت و وضعیّت اطرافیان، توجّه داشته باشید. در شلوغی جمعیت می خواهید از بین مردم رد شوید، مشغول سینه زنی یا زنجیر زنی هستید، می خواهید در بین دسته عزادار، جایی برای خود باز کنید و… در همه حال، وضعیت دیگران را رعایت کنید.
۸. اگر چه خوش رفتاری در همه جا توصیه می شود، امّا در مراسم عزاداری سالار شهیدان و خصوص روزهای تاسوعا و عاشورا ضرورت بیشتری دارد. به همه احترام بگذارید ودر صورت نیاز به افراد کمک کنید.
۹. در پذیرایی ها، ضمن پیش بینی وتدارک همه ی امکانات لازم، سعی کنید به همه یکسان توجّه داشته باشید تا سوء تفاهمی پیش نیاید.
۱۰. در اشاعه اخلاق اسلامی ورفتارهایی مانند تواضع، سلام کردن، رعایت حال افراد مُسن و اجتناب از گناه و ظن بد، پیشقدم باشید.
نکته ی سوم: نظم
۱۱. حتّی المقدور برنامه ها را رأس زمان مقرر شروع کنید.
۱۲. به سخنرانان و نوحه سرایان تأکید نمایید حتما سر وقت در جلسه حضور یابند.
۱۳. برای افراد گرداننده، وظایف مشخص و تعریف شده معین کنید. نگویید! جلسه امام حسین (ع) است و هر طور شده می گردد. رعایت نظم بر شکوه و جلوه مراسم می افزاید.
۱۴. در روزهای تاسوعا و عاشورا، وظایف افراد گرداننده و میاندار، ترتیب و مسیر حرکت، آرایش صف ها، روش و سبک سینه زنی یا زنجیر زنی و سایر فعالیتها، باید از قبل برای همه روشن شود. این نکته باید در هیأتهایی که سابقه کمتری دارند، یا ترکیب افراد هیأت هر ساله عوض می شود، بیشتر مورد توجّه قرار گیرد.
۱۵. عوامل نظم مراسم با علایم ونشانهای مخصوصی مشخص باشند.
۱۶. در صورت امکان، از علامت یا نشان بخصوصی برای افراد دسته، مانند شال، لباس هماهنگ، پیشانی بند و… استفاده شود.
نکته ی چهارم: گردانندگان و بانیان
۱۷. سعی کنید تا حد امکان با همه، رفتار یکسانی داشته باشید. گاه در یک هیأت، شاید به صورت ناخودآگاه و غیر عمدی به یک فرد مسؤول، یک ثروتمند و یا هر فرد شاخص دیگری، توجّه بیشتری می شود. فراموش نکنید همه برای امام حسین (ع) آمده اند و تبعیض بین مردم، باعث کدورت و رنجش اکثریت خواهد شد.
۱۸. دخالت بیش از حد در برگزاری مراسم، مانند دستور دادن مداوم و جابه جا کردن افراد در صفوف، موجب ناراحتی و آزردگی افراد شرکت کننده می شود.
۱۹. رفتار توأم با متانت و احترام میانداران و افراد گرداننده، تأثیر بسزایی در آرامش و نظم عزاداری و همچنین بهره مندی معنوی بیشتر از مراسم دارد.
۲۰. سعی کنید از ابتکارات و کارهای جدیدی که متناسب با شؤون مراسم باشد، استفاده کنید. در مراسم شام غریبان در بعضی از هیأتها وقتی چراغها خاموش است، تعدادی کودک شمع به دست وارد جمع شده، مظلومیت بازماندگان روز عاشورا را برای حاضران تداعی می کنند. نحوه ی سیاهپوش کردن فضا واستفاده ی بجا از پیامهای عاشورایی، در تعدادی از هیأتها به شکلهای متفاوت و جالبی صورت می گیرد.
نکته ی پنجم: محتوای سخنرانی ها ومراثی
۲۱. انتخاب سخنرانان در مراسم عزاداری بسیار مهم است؛ چرا که اولا این ایام، زمانی است که مردم آمادگی و پذیرش بیشتری برای راهنمایی دارند و ثانیا فرصت بسیار مناسبی برای بیان فلسفه ی قیام عاشورا و همچنین آشنا ساختن همه ی مردم – بخصوص نوجوانان و جوانان – با واقعیات اسلام و تشیّع است. بنابراین گردانندگان اصلی چنین مراسمی باید بدانند که اگر در انتخاب سخنران دقّت نکنند، فرصتهای ارشادی را از دست خواهند داد.
۲۲. سخنرانان و مرثیه سرایان باید به اقتضای جلسه اِشراف داشته باشند و توجّه نمایند که چه افرادی در مراسم شرکت کرده اند، چه آمادگی هایی دارند و چه نوع پیام هایی برای آنان مناسب است…
اقتضای زمانی و ارتباط مسائل با زمان حال و بیان وظایف فردی و جمعی در شرایط حاضر نیز باید مدّ نظر باشد. قابل ذکر است که خلوص نیّت و شخصیت مثبت سخنران و نوحه سرا در انتقال مطالب و تأثیر گذاری پیام، نقش بسزایی دارد.
۲۳. در مراسم باید به باز خورد پیامها نیز توجّه شود. سخنران جلسه باید توجّه نماید که مطالبش چه تأثیری دارد و شنوندگان چه عکس العملی نشان می دهند؟ مرثیه سرایان ونوحه سرایان نیز باید توجّه نمایند که مردم از مراثی و نوحه ها چگونه استقبال می کنند؟ نحوه ی تکرار مردم، باز خورد مناسبی است ونشان می دهد که چقدر پیام برای شنونده جا افتاده است.
نکته ی ششم: شعائر و فرایض اسلامی
۲۴. در روزهای تاسوعا و عاشورا و سایر روزهایی که افراد هیأتها برای عزاداری گرد هم می آیند، حتما نماز جماعت برگزار شود.
۲۵. همه وظیفه دارند که مراعات حال یکدیگر را بنمایند و کاستی ها را محترمانه به یکدیگر تذکر دهند. قیام امام حسین (ع) برای احیای فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر بود و این امر، وظیفه ای همگانی است.
۲۶. اعمالی مانند قمه زنی و یا سایر کارهای غیر متعارف، با عنایت به فتاوای مراجع عظام تقلید، تناسبی با شؤون این ایام ندارد.
۲۷. امکان استفاده های آموزشی از این ایام نیز باید مدّ نظر باشد. استفاده از جملات وسخنان امام حسین (ع) و سایر معصومان در خصوص نماز، آداب و اخلاق اسلامی، تربیت و فرزند پروری، نظم، تقوا و… می تواند بسیار بجا و مؤثر باشد. در اکثر مساجد و تکایا نوشته ها و پیامهای نصب شده بر در و دیوار، تکراری و محدود به مناسبت ایام می باشد.
نکته ی هفتم: کودکان
۲۸. در حین برگزاری مراسم باید مراقب کودکان بود، هم کودکانی که در بین دسته ها وگروهها شرکت دارند و هم کودکانی که همراه والدین، یا به تنهایی، برای تماشا آمده اند.
۲۹. تشکیل دسته های خاص برای کودکان با نظارت بزرگترها که مسؤول مشخّصی هم داشته باشند، موجب نظم بیشتر و کاهش دغدغه ی گردانندگان و والدین خواهد شد.
۳۰. از حضور و شرکت کودکان در مراسم، استقبال بیشتری شود و به شیوه های مختلف، مانند تشکیل دسته ی خاص، دادن شال گردن یا نشان خاص دیگر، سپردن کارهای متناسب با سنّ آنان و… انگیزه ی حضورشان را تقویت می کند.
نکته هشتم: نذورات
۳۱. کسانی که احسان و نذری برای این ایام دارند، حتما و بطور مکرر، نیّت را برای خودشان یادآوری کنند وقبل از شروع نذر، نیّت خود را بررسی نمایند.
۳۲. سعی کنید تا حد امکان، نذورات به افراد مستحق برسد. همسایگان نیازمند ومستحق در اولویّت قرار دارند.
۳۳. در تقسیم نذورات، تبعیض قائل نشوید. گاه در خانواده ها برای افراد فامیل به تناسب دوری و نزدیکی و میزان صمیمیت، نذری کنار می گذارند و یا در مراسم و در پذیرایی و توزیع نذورات، از بانیان وگردانندگان، هر کس مراعات اطرافیان خود را می کند؛ که بطور حتم، نیّتِ کار را خدشه دار می سازد.
نکته ی نهم: رعایت بهداشت
۳۴. در تهیه و توزیع نذورات، مسائل بهداشتی بطور کامل رعایت شود. گاه با این توجیه که همه از ثواب کار خیر بهره مند شوند، افراد زیادی در تهیه ی نذری دخالت نموده، نکات بهداشتی نادیده گرفته می شود. حتّی الامکان افرادی را که می توانند در تهیه ی نذری مشارکت داشته باشند، از قبل مشخص کنید.
۳۵. اگر چه طی سالهای اخیر، استفاده از ظروف یک بار مصرف، رواج زیادی پیدا کرده، ولی با توّجه به مشکلات زیستْ محیطی این ظروف و دوره ی بسیار طولانی بازیافت آنها، بهتر است تا جایی که امکان دارد از این ظروف، استفاده نشود. به کار بردن ظروف سبکی که بارها قابلیت استفاده دارند (مانند ملامین) توصیه می شود.
۳۶. قند و سایر خوردنی را بر روی فرش قرار ندهید. در صورت توزیع خرما، میوه یا مواد غذایی از این قبیل، حتما افرادی را برای جمع آوری مواد زاید تعیین کنید. همیشه به تعداد کافی، سطل تمیز زباله که داخل آن کیسه زباله قرار داده شده، در مساجد و تکایا موجود باشد.
نکته ی دهم: صدا و سیستم صوتی
۳۷. استفاده از اکو و سیستم های قوی صوتی در مراسم مختلف، از جمله مراسم عزاداری، رواج نامناسب و نابجایی پیدا کرده است. هیأتهای عزاداری تصور می کنند با استفاده از این امکانات ابهّت و شکوه فعالیّت خود را بیشتر می نمایند! در صورتی که صدای طبیعی انسانی، زیباتر ودلنشین تر است. افراط در استفاده از دستگاههای صوتی – به خصوص زمانی که خوب تنظیم هم نشده باشند – موجب خستگی، کسالت و بی حوصلگی شرکت کنندگان در مراسم می شود. این موضوع در فضاهای بسته از شدّت بیشتری برخوردار است.
۳۸. نوحه سرایان به مردم فرصت دهند که اشعار را خودشان تکرار کنند. در حین تکرار مردم، وقتی نوحه سرا با استفاده از صدای قوی دستگاهها، با صدای طبیعی مردم همراه می شود، به دلیل غلبه ی صدای دستگاهها بر صدای عادی مردم، عملا انگیزه ی آنان برای همراهی کاهش می یابد.
۳۹. یک مشکل اساسی در سیستم های صوتی، عدم تسلّط استفاده کنندگان به کاربری دستگاهها است. این دستگاهها صدا را تقویت می کنند، تا حدّی که همه به راحتی بشنوند؛ نه این که شدّت صدا به حدی افزایش پیدا کند که آزار دهنده باشد! اگر چه هیچ کس بخاطر احترام به نوع مراسم، به خود اجازه ی اعتراض نمی دهد. کسانی که روزهای انقلاب را به خاطر دارند، می دانند که ابهّت و عظمت راهپیمایی ها با هم آوایی و هم صدایی مردم بود و از امکانات صوتی موجود، کمتر استفاده می شد. بنابراین، وضع مقرراتی برای محدودیت در کاربرد دستگاههای صوتی ضرورت دارد.
۴۰. درست است که در ایام محرم و صفر، همه قلبشان به یاد امام حسین (ع) می تپد، ولی گاه در همسایگی و مجاورت مساجد وتکایا افراد پیر و یا مریضی زندگی می کنند که نیاز به آرامش و استراحت دارند. حتّی اگر می دانید که در اطراف محل عزاداری شما چنین موردی وجود ندارد، باز فرض را بر این بگیرید که شاید کسی باشد و شما ندانید. بنابراین در همه حال در استفاده از ابزارهای صوتی، مراعات حال دیگران را داشته باشید. مطمئن باشید که اگر طبل و سنج را محکم بکوبید، نشانه ی احترام بیشتر به امام حسین (ع) نیست! همیشه صدای موزون، دلنشین تر از سر و صدای شدید است…
منبع :خیمه – اسفند ۱۳۸۲ – شماره ۱۱.
