احادیث در مورد تقوای الهی

     اشاره:

    تقوا دژ محکم در برابر معصیت و گناه است. تقوای الهی به معنای این است که انسان اموری را که خداوند آن را نمی پسندد انجام ندهد و همه کارها را برای خداوند انجام می دهد. در دین اسلام بر تقوای الهی تأکید به سزایی شده است. انسان با تقوا در هرجا و هر مکانی باشد مرتکب خلاف نمی شود . در احادیث معصومین (علیهم‌السلام) در ضمن پرداخت و بیان ماهیت تقوا و اثاری که بر آن مترتب می شود باارزش ترین صفت تلقی شده است. در این مقاله به برخی از این احادیث اشاره شده است.

۱. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله):

مَن رُزِقَ تُقىً فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَهِ؛ هر کس تقوا روزى اش شود، خیر دنیا و آخرت روزى او شده است.

(نهج الفصاحه ص ۷۶۹، ح ۳۰۱۵)

۲. امام على (علیه‌السلام):

إِنَّ التَّقْوَى مُنْتَهَى رِضَى اللَّهِ مِنْ عِبَادِهِ وَ حَاجَتِهِ مِنْ خَلْقِهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِنْ أَسْرَرْتُمْ عَلِمَهُ وَ إِنْ أَعْلَنْتُمْ کَتَبَه‏؛ نهایت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفریدگانش تقواست، پس تقوا از خداوندى بکنید که اگر پنهان کنید مى داند و اگر آشکار سازید مى نویسد.

(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۱۵۴، ح ۳۳۵۸)

۳. امام على (علیه‌السلام):

لَوْ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ کَانَتَا عَلَى عَبْدٍ رَتْقاً ثُمَّ اتَّقَى اللَّهَ لَجَعَلَ لَهُ مِنْهَا مَخْرَجاً وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛ اگر آسمان ها و زمین راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پیشه کند، خداوند حتما راه گشایشى براى او فراهم خواهد کرد و از جایى که گمان ندارد روزى اش خواهد داد.

(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۴۱۶، ح ۷۰۶۸)

۴.امام على (علیه‌السلام):

إن لأهل التقوى علامات یعرفون بها: صدق الحدیث و أداء الأمانه و وفاء العهد؛ تقواپیشگان نشانه هایى دارند که با آنها شناخته مى شوند: راستگویى، امانتدارى، وفاى به عهد و… .

(تفسیر العیاشی ج ۲، ص ۲۱۳، ح ۵۰)

۵. امام على (علیه‌السلام):

اَلتَّقِىُّ سابِقٌ اِلى کُلِّ خَیرٍ؛ تقواپیشه براى انجام هر کار خیرى سبقت مى گیرد.

(اعلام الدین ص ۱۸۶)

۶. امام باقر (علیه‌السلام):

اِنَّ اللّه عَز و جَلَّ یَقى بِالتَّقوى عَنِ العَبدِ ما عَزُبَ عَنهُ عَقلُهُ وَ یُجَلّى بِالتَّقوى عَنهُ عَماهُ وَ جَهلَهُ؛ خداوند به وسیله تقوا بنده را حفظ مى کند از آنچه که عقلش به آن نمى رسد و کور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۸، ص ۵۲)

۷. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله):

اَتقَى النّاسِ مَن قالَ الحَقَّ فیما لَهُ و عَلَیهِ؛ باتقواترین مردم، کسى است که در آنچه به نفع یا ضرراوست،حق رابگوید.

(امالی(صدوق) ص ۲۰؛ من لا یحضره الفقیه ج ۴، ص ۳۹۵)

۸. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله):

تَمامُ التَّقوى اَن تَتَعَلَّمَ ما جَهِلتَ وَ تَعمَلَ بِما عَلِمتَ؛ تمام و کمال تقوا این است که آنچه را نمى دانى بیاموزى و بدانچه مى دانى عمل کنى .

(مجموعه ورام ج ۲، ص ۱۲۰)

۹. قال الصادق (علیه‌السلام):

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ فَقَالَ یُطَاعُ فَلَا یُعْصَى وَ یُذْکَرُ فَلَا یُنْسَى وَ یُشْکَرُ فَلَا یُکْفَرُ؛ از امام صادق (علیه‌السلام) درباره آیه (تقواى الهى داشته باشید آنگونه که حقّ تقواست) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى کند، به یاد اوست و فراموشش نمى کند، شکرگزار اوست و کفران نمى کند.

(غررالحکم، ج۲، ص۴۵۱، ح۳۲۶۰)

۱۰. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله):

لا الرَّجُلُ مِنَ المُتَّقینَ حَتّى یُحاسِبَ نَفسَهُ اَشَدَّ مِن مُحاسَبَهِ الشَّریکِ لِشَریکِهِ فَیَعلَمَ مِن اَینَ مَطعَمُهُ وَ مِن اَینَ مَشرَبُهُ وَ مِن اَینَ مَلبَسُهُ اَ مِن حِلٍّ ذلِکَ اَم مِن حَرامٍ؛ انسان از تقواپیشگان نیست مگر آن که سخت تر از حسابرسى شریک از شریک، از خود حساب بکشد و بداند خوردنى، نوشیدنى و پوشیدنى اش از کجاست آیا از حلال است یا حرام؟

(الزهد ص ۱۷، ح ۳۷)

۱۱. امام باقر (علیه‌السلام):

اِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ یَقى بِالتَّقوى عَنِ العَبدِ ما عَزُبَ عَنهُ عَقلُهُ وَ یُجَلّى بِالتَّقوى عَنهُ عَماهُ وَ جَهلَهُ؛ خداوند عزوجل به وسیله تقوا، انسان را از آنچه عقلش به آن نمى رسد، حفظ مى کند و کوردلى و نادانى را از او دور مى نماید.

(کافى(ط-الاسلامیه) ج ۸، ص ۵۲، ح ۱۶)

۱۲. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله):

لَا یَزَالُ النَّاسُ بِخَیْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ فَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوا ذَلِکَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَکَاتُ وَ سُلِّطَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ؛ تا زمانى که مردم، امر به معروف و نهى از منکر نمایند و در کارهاى نیک و تقوا به یارى یکدیگر بشتابند، در خیر و سعادت خواهند بود، اما اگر چنین نکنند، برکت ها از آنان گرفته شود و گروهى بر گروه دیگر سلطه پیدا کنند. نه در زمین یاورى دارند و نه در آسمان.

(تهذیب الاحکام(تحقیق خرسان) ج ۶، ص ۱۸۱، ح ۲۲)

۱۳. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله):

مَا مِنْ شَابٍّ تَزَوَّجَ فِی حَدَاثَهِ سِنِّهِ إِلَّا عَجَّ شَیْطَانُهُ یَا وَیْلَهُ یَا وَیْلَهُ عَصَمَ مِنِّی ثُلُثَیْ دِینِهِ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ الْعَبْدُ فِی الثُّلُثِ الْبَاقِی؛ هر جوانى که در سن کم ازدواج کند، شیطان فریاد بر مى آورد که: واى برمن، واى بر من! دو سوم دینش را از دستبرد من، مصون نگه داشت . پس بنده باید براى حفظ یک سومِ باقى مانده دینش، تقواى الهى پیشه سازد .

(نوادر (راوندى) ص ۱۲)

۱۴. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله):

مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُنْسَأَ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ یُوَسَّعَ لَهُ فِی رِزْقِهِ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ وَ لْیَصِلْ رَحِمَه‏؛ هر کس دوست دارد که عمرش طولانى و روزى اش زیاد شود، تقواى الهى پیشه کند و صله رحم نماید.

(الزهد ص ۳۹، ح ۱۰۴؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۱، ص ۱۰۲، ح ۵۶)

۱۵. امام صادق (علیه‌السلام):

اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَیْکُمْ بِأَدَاءِ الْأَمَانَهِ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَکُمْ فَلَوْ أَنَّ قَاتِلَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع ائْتَمَنَنِی عَلَى أَمَانَهٍ لَأَدَّیْتُهَا إِلَیْهِ؛ تقواى الهى پیشه کنید و امانت را به کسى که شما را امین دانسته است، باز گردانید، زیرا حتّى اگر قاتل امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) امانتى را به من بسپرد هر آینه آن را به او بر مى گردانم.

(امالى (صدوق) ص ۳۱۸{شبیه این حدیث در کافی(ط-الاسلامیه) ج ۵، ص ۱۳۳، ح ۴})

۱۶. امام على (علیه‌السلام):

إِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّهِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَاصَّهِ أَوْلِیَائِهِ وَ هُوَ لِبَاسُ التَّقْوَى وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِینَهُ وَ جُنَّتُهُ الْوَثِیقَه؛ براستى که جهاد یکى از درهاى بهشت است که خداوند آن را براى اولیاى خاص خود گشوده است. جهاد جامه تقوا و زره استوار خداوند و سپر محکم اوست.

(الغارات(ط-القدیمه) ج ۲، ص ۳۲۶)

۱۷. امام على (علیه‌السلام):

فى صِفَهِ المُتَّقینَ ـ: بُعدُهُ عَمَّن تَباعَدَ عَنهُ زُهدٌ وَ نَزاهَهٌ وَ دُنُوُّهُ مِمَّن دَنا مِنهُ لینٌ وَ رَحمَهٌ لَیسَ تَباعُدُهُ بِکِبرٍ وَ عَظَمَهٍ وَ لا دُنُوُّهُ بِمَکرٍ وَ خَدیعَهٍ؛ در وصف پرهیزگاران، مى فرماید: اگر از کسى دورى مى کند، به خاطر دنیاگریزى و پاکدامنى است و اگر به کسى نزدیک مى شود، از سر خوشخویى و مهربانى است، نه دورى کردنش از روى تکبر و نخوت است و نه نزدیک شدنش از روى مکر و فریب.

(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۳۰۶، خطبه ۱۹۳)

۱۸. امام على (علیه‌السلام):

اَدَّبْتُ نَفْسى فَما وَجَدْتُ لَها بِغَیرِ تَقْوَى الاْلهِ مِنْ اَدَبِ

فى کُلِّ حالاتِها وَ اِن قَصُرَتْ اَفْضَلَ مِنْ صَمْتِها عَنِ الْکَذِبِ

وَ غیبَهِ النّاسِ اَن غیبَتَهُم حَرَّمَها ذُوالْجَلالِ فِى الْکُتُبِ

اِن کانَ مِن فِضَّهٍ کَلامُکِ یا نَفْسُ فَاِنَّ السُّکوتَ مِن ذَهَبِ؛

به ادب و تربیت نفس خود پرداختم و براى ‏آن / ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نیافتم

و اگر از پس این امر برنیامد / براى آن چیزى بهتر از دم فروبستن از دروغ نیافتم

و از غیبت مردمان، همانا غیبت آنان را / خداوند با عظمت در کتاب‏ها حرام کرده است

اى نفس، اگر سخن تو / نقره است، سکوت طلاست

(دیوان امیرالمومنین ص ۶۹)

۱۹. امام على (علیه‌السلام):

اَلْمُؤْمِنُ حَیىٌّ غَنىُّ مُوقِرٌ تَقىٌّ؛ مؤمن؛ با حیا، بى ‏نیاز، با وقار و پرهیزگار است.

(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۵۵، ح ۱۴۲۵)

۲۰. امام على (علیه‌السلام):

وَرَعُ الْمُؤْمِنِ یَظهَرُ فی عَمَلِهِ، وَرَعُ الْمُنافِقِ لا یَظهَرُ إلاّ عَلى لِسانِهِ؛ پرهیزکارى مؤمن در رفتارش آشکار مى‏ شود و پرهیزکارى منافق جز در زبانش ظاهر نمى ‏شود.

(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۵۰۴، ح ۹۲۳۰، ۹۲۳۱)

۲۱.امام باقر (علیه‌السلام):

اِنَّ اللّه‏َ عَز وَ جَلَّ یَقى بِالتَّقْوى عَنِ الْعَبْدِ ما عَزُبَ عَنْهُ عَقْلُهُ وَ یُجَلّى بِالتَّقْوى عَنْهُ عَماهُ وَ جَهْلَهُ؛ خداوند عز و جل به وسیله تقوا، انسان را از آنچه عقلش به آن نمى ‏رسد، حفظ مى‏ کند و کوردلى و نادانى را از او دور مى ‏نماید.

(کافى(ط-الاسلامیه) ج ۸، ص ۵۲، ح ۱۶)

۲۲. پیامبر صلى‏لله‏ علیه ‏و ‏آله:

اَلا اِنَّ خَیْرَ عِبادِ اللّه‏ِ التَّقىُّ النَّقىُّ الخَفىُّ وَ اِنَّ شَرَّ عِبادِ اللّه‏ِ المُشارُ اِلَیْهِ بِالاَصابِعِ؛ آگاه باشید، بدرستى که بهترین بندگان خدا کسى است که با تقوا، پاک و گمنام باشد و بدترین بندگان خدا کسى است که انگشت نما باشد.

(بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۶۷، ص ۱۱۱، ح ۱۲)

۲۳. پیامبر صلی الله علیه و آله:

ثَلَاثٌ مَنْ لَمْ فِیهِ فَلَیْسَ مِنِّی وَ لَا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هُنَّ قَالَ حِلْم‏ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجَاهِلِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ یَعِیشُ بِهِ فِی النَّاسِ وَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ سه چیز است که هر کس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد: اى رسول خدا! آنها کدامند؟ فرمودند: بردبارى که به وسیله آن جهالت نادان را دفع کند، اخلاق خوش که با آن در میان مردم زندگى کند و پارسایى که او را از نافرمانى خدا باز دارد.

(خصال ص ۱۴۵ و ۱۴۶، ح ۱۷۲)

۲۴. پیامبر صلی الله علیه و آله:

اَلْعَدْلُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الاُمَراءِ اَحْسَنُ، وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الاَغْنیاءِ اَحْسَنُ، اَلْوَرَعُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الْعُلَماءِ اَحْسَنُ، اَلصَّبْرُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الْفُقَراءِ اَحْسَنُ، اَلتَّوبَهُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الشَّبابِ اَحْسَنُ، اَلْحَیاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى النِّساءِ اَحْسَنُ؛ عدالت نیکو است اما از دولتمردان نیکوتر، سخاوت نیکو است اما از ثروتمندان نیکوتر؛ تقوا نیکو است اما از علما نیکوتر؛ صبر نیکو است اما از فقرا نیکوتر، توبه نیکو است اما از جوانان نیکوتر و حیا نیکو است اما از زنان نیکوتر.

(نهج الفصاحه ص۵۷۸، ح ۲۰۰۶)

۲۵.امام صادق (علیه‌السلام):

الحَسبُ الفِعالُ و الشّرَفُ المالُ و الکرَمُ التَّقوی؛ گوهر مرد و بزرگی او اعمال اوست و شرافت و ارجمندی او دارایی او و کرامت و بزرگواری او تقوای اوست .

(معانی الاخبار ص ۴۰۵، ح ۷۶)

۲۶.امام محمد باقر (علیه‌السلام):

اتَّقوا اللّهَ و صُونوا دینَکُم بِالوَرَع؛ تقوای خدا پیشه کنید و دینتان را با ورع و تقوا حفظ کنید.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۷۶، ح ۲)

۲۷.امام صادق (علیه‌السلام):

اعْمَلْ بِفَرَائِضِ اللَّهِ؛ تَکُنْ أَتْقَى النَّاس‏؛ به واجبات الهی عمل کن تا پرهیزکارترین مردمان باشی.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۸۲، ح ۴)

۲۸. امام صادق (علیه‌السلام):

لَا یَنفَعُ اجتِهادٌ لَا وَرَعَ فیه؛ کوششی که پارسایی در آن رعایت نشود، سودی نخواهد داشت.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۷۶، ح ۱)

۲۹.امام صادق (علیه‌السلام):

لَیسَ مِنّا وَ لاکَرامَهَ مَن کانَ فی مِصر فِیهِ مِاَئهُ الفٍ أو یَزیدونَ وَ کانَ فی ذَلِکَ المِصر أحَدٌ أورَعَ مِنهُ؛ از ما نیست و کرامتی ندارد آنکه در شهری صد هزار نفری با بیشتر زندگی کند و در آن شهر کسی باتقواتر از او باشد.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۷۸، ح ۱۰)

۳۰. پیامبر صلی الله علیه و آله:

مَن أحَبَّ أن أتقَی النّاس فَلیَتَوَکَّل عَلَی اللهِ تَعالَی؛ هر که دوست دارد با تقواترین مردم باشد به خدای تعالی توکل کند

(من لا یحضره فقیه ج۴، ص ۴۰۰، ح ۵۸۵۸)

۳۱. امام عسکری (علیه‌السلام):

مَن لَم یَتّقِ وُجوهَ النّاسِ لَم یَتّقِ اللهَ؛ آن که از مردم پروا نکند از خدا نیز پروا نمی کند.

(بحارالانوار(ط-بیروت) ج ۶۸، ص ۳۳۶)

۳۲. امام صادق (علیه‌السلام):

مَا نَقَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَبْداً مِنْ ذُلِّ الْمَعَاصِی إِلَى عِزِّ التَّقْوَى إِلَّا أَغْنَاهُ مِنْ غَیْرِ مَالٍ وَ أَعَزَّهُ مِنْ غَیْرِ عَشِیرَهٍ وَ آنَسَهُ مِنْ غَیْرِ بَشَرٍ؛ خدای عزوجل بنده ای را از خواری گناهان به عزت تقوا منتقل نمی کند، مگر اینکه بدون مال و ثروت، بی نیازش می سازد و بدون خویشان و بستگان عزیزش می گرداند و وجود آدمی، او را (با خود) مأنوس قرار می دهد.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۷۶، ح ۸)