تلاوت قرآن در سیره معصومان علیهم السلام

اشاره:

ماه رمضان ماه ارتباط و انس بیشتر با قرآن، همراه با خیر و برکت فراوان باز به سوی ما رو کرده است. ما باید با بهره گیری از رحمت بی کران الهی در این ماه و تضرع و  خشوع به درگاه خالق بی نیاز از خوان کرم او بیشتر استفاده کنیم. یکی از اعمال برجسته ماه مبارک رمضان ارتباط و انس بیشتر با قرآن است. برای بهره گیری از انوار معنوی قرآن باید به دامان معصومان علیهم السلام چنگ بزنیم. آنان در سخن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله همتای قرآن معرفی شده اند و از هم جدا نخواهند شد تا در کنار حوض کوثر بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شوند.۱ بنابراین شایسته است آنان را چراغ راه خود قرار داده و از نوع ارتباط ایشان با کلام وحی الگو بگیریم؛ چرا که قرآن آنان را هادی امت نامیده۲ و جز از راه اقتدا به ایشان به سر منزل مقصود نخواهیم رسید.

ماه رمضان ماه قرآن

همان گونه که با آمدن بهار شادابی و طراوت طبیعت جان ها را تازه می کند و روح تازه ای در کالبد طبیعت می دمد، با آمدن ماه رمضان، بهار قرآن و بهار معنویت و عبودیت، شادابی و طراوت معنوی خاصی در جامعه مسلمانان پدیدار می گردد و انوار قدسیه قرآنی دلها و جانها را منور می کند.

از نظر معصومین علیهم السلام ماه مبارک رمضان به ویژه از نظر تلاوت قرآن از برجستگی خاصی برخوردار است، به گونه ای که ماه رمضان را به بهار تشبیه کرده اند. امام

باقر علیه السلام در این باره می فرماید:

لکل شئ ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان.۳ برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است.

امام رضا علیه السلام از پدرانش از حضرت علی علیه السلام نقل می کند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آخرین جمعه ماه شعبان خطبه ای برای مردم خواند و فرمود:

ایها الناس انه قد اقبل الیکم شهراللّه بالبرکه و الرحمه و المغفره… فاسألوا اللّه ربکم بنیات صادقه و قلوب طاهره ان یوفقکم لصیامه و تلاوه کتابه… و من تلا فیه آیه من القرآن کان له مثل اجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور…۴ ای مردم همانا روی آورده است بر شما، ماه خداوند که با برکت و رحمت و مغفرت همراه است…. پس از خداوندی که پروردگار شما است بخواهید، با نیت های راست و دل های پاک که شما را موفق بدارد برای روزه گرفتن در این ماه و تلاوت کتابش. (پس بدانید) هر کس در این ماه آیه ای از قرآن را بخواند

برای او همانند پاداش کسی است که یک ختم قرآن را در غیر ماه رمضان خوانده باشد.

معصومین و تلاوت قرآن

ملاحظه کتابهای سیره و تاریخ و احادیث اهل بیت علیهم السلام ارتباط دائمی آنان با قرآن را مشهود و ملموس می سازد. ام سلمه می گوید: رسول خدا نمی خوابید تا مسبحات را قرائت کند و می فرمود: در این سوره ها آیه ای است که از هزار آیه برتر است. گفتند مسبحات کدام سوره ها است فرمود: سوره حدید، حشر، صف، جمعه و

تغابن. ۵

و از جابر نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله نمی خوابید تا سوره تبارک و الم تنزیل را قرائت کند.۶ تلاوت قرآن از آداب همیشگی حضرات معصومین علیهم السلام بوده و اخباری که در این باره رسیده حکایت از اهتمام فوق العاده آنان به قرائت قرآن دارد. آنان خود، قرآن را بسیار می خواندند و دوست می داشتند که مسلمانان نیز چنین کنند.

امیرمؤنان علی علیه السلام می فرماید:

… و فیه ربیع القلوب و ینابیع العلم و ما للقلب جلاء غیره… قرآن بهار دلها و چشمه های دانش است و جز قرآن جلایی برای قلب نیست.۷

امام علی علیه السلام چنان بود که دو ثلث آخر شب را به نماز و مناجات و تلاوت قرآن مشغول بود و ثلث اول شب را استراحت می کرد.۸

هنگامی که فرق مبارک امام علی علیه السلام را در چنین ایامی شکافتند و بشریت را تا ابد عزادار کردند ایشان باز هم آیات الهی را زمزمه می کرد و این آیات را تلاوت فرمود: «منها خلقنکم و فیها نعیدکم و منها نخرجکم تاره اخری» و نیز آیه «هذا ما وعدنا اللّه و رسوله و صدق اللّه و رسوله».

ابی عبد الرحمن سلمی که خود از قاریان بزرگ جهان اسلام است می گوید: کسی را ندیده ام که قرآن را بیش از علی بن ابیطالب علیه السلام بخواند. ۹

پیشوایان معصوم ما همواره در زندگی همراه قرآن بودند. در شرائط مختلف، در گشایش و راحتی، در سختی و گرفتاری، حتی در صحنه نبرد با دشمنان زمزمه قرآن داشتند.

یکی از زیباترین مظاهر عشق به تلاوت قرآن در شب عاشورا جلوه نمود.

حضرت سید الشهدا علیه السلام آن شب را از سپاه کوفه فرصت خواست تا بتواند تا صبح قرآن بخواند و با خدای خود رازو نیاز کند. آن شب از خیمه های یاران امام

حسین علیه السلام صدای صوت قرآن و ذکر و دعا زیاد شنیده می شد.۱۰

در مسیر مدینه به کوفه هنگامی که خبر شهادت مسلم بن عقیل را به امام حسین علیه السلام دادند این آیه شریفه را تلاوت فرمود: من المومنین رجال صدقوا ما عاهدوااللّه

علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا.۱۱

انس و ارتباط حضرات معصومین با قرآن چنان شکوهمند و پرمعنا بود که هرگزبا آن احساس تنهایی نمی کردند و بدون آن مشرق و مغرب عالم نمی توانست جای خالی قرآن را در زندگیشان پر کند. امام زین العابدین علیه السلام می فرمود:لومات من بین المشرق و المغرب لما استوحشت بعد ان یکون القرآن معی؛ اگر همه آنان که میان مشرق و مغرب عالم اند بمیرند [و من تنها بمانم] بیمی به دل راه نمی دهم بعد از آنکه قرآن در کنار من است.۱۲

معصومان علیهم السلام آن گاه که قرآن تلاوت می کردند، گویی در مهبط وحی نشسته اند و خداوند در گوش آنان زمزمه می کند و اگر قرائت آنان به گوش کسی می رسید

گمان می برد که در حال گفت و گو هستند و روی سخن با مخاطبی در پیش روی خود دارند.

مالک پیشوای فرقه مالکیه می گوید: من مدتی نزد امام صادق علیه السلام رفت و آمد داشتم. در این مدت وی را ندیدیم مگر در یکی از سه حالت؛ یا در حال نماز بود، یا

در حال سکوت به سر می برد و یا آن که قرآن تلاوت می کرد.۱۳

معاویه بن عمار می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس قرآن را بخواند بی نیاز باشد و دیگر نیازی پس از آن برای او نباشد وگرنه (اگر قرآن او را بی نیاز نسازد)

هیچ چیز بی نیاز کننده او نخواهد بود.۱۴

امام موسی بن جعفر علیهماالسلام مدتی از عمر گرامی خود را در زندان های هارون گذراند. تمام کسانی که خبری از امام در آن سالها گفته یا نوشته اند عبادت خدا و

تلاوت قرآن را برنامه روزانه امام گزارش کرده اند.

پس از آن که فضل بن ربیع حاضر به قتل امام نشد، هارون دستور داد که حضرت را نزد فضل بن یحیی برمکی فرستاده و زندانی کنند. فضل بن یحیی یکی از اطاق های خانه خود را به آن حضرت اختصاص داد و در ضمن دستور داد مواظب اعمال آن حضرت باشند. به او خبر دادند این مرد در همه شبانه روز کارش نماز و دعا و تلاوت قرآن است.۱۵

در سیره و سخنان معصومان علیهم السلام بسیارمی بینیم که آن بزرگواران به زبان قرآن پاسخگویی کرده اند و هر پرسشی را به آیه ای از قرآن پاسخ می دادند تا سوال کننده و دیگران را به قرآن توجه دهند. انگشت اشاره آنان همواره به سوی قرآن بوده است و آن را شفای هر درد و داروی هر مرض و جواب هر سؤل می دانستند.

در کتاب عیون اخبارالرضا آمده: مأمون هرگاه امام رضا علیه السلام را می آزمود و از او درباره چیزی سؤل می کرد امام پاسخ او را از قرآن می داد.۱۶

رجاء بن ضحاک نیز می گوید: حضرت رضا علیه السلام در راه خراسان چون به میان رختخواب می رفت تلاوت بسیار می فرمود و چون به آیه ای می رسید که در آن ذکر بهشت یا دوزخ بود می گریست و از خدا تقاضای بهشت و دوری از جهنم می نمود.۱۷

امام هادی علیه السلام نیز بعد از نماز صبح نمی خوابید و به تعقیب و ذکر و تلاوت قرآن مشغول می شد و این روش و برنامه هر روز آن بزرگوار بود.۱۸

همچنین در سیره معصومین علیهم السلام آمده که آن بزرگواران هنگام رویارویی با مردم و بشارت و انذار و موعظه مردم به آیات قرآن متمسک می شدند و در سیره ایشان

قرائت قرآن، نوعی تبلیغ و گسترش دینداری نیز بوده است. مثلا درباره امام عسکری علیه السلام نقل شده آن گاه که مردم را مژده می داد و یا آنان را از عذاب خدا می ترساند قرآن تلاوت می کرد.۱۹

اقتدای به قرآن

ویژگی مهم قرآن در سیره معصومین علیهم السلام امام و راهنما بودن قرآن است. پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله به مردم سفارش می کرد به قرآن پناه ببرید و آن را امام و پیشوای خود قرار دهید و از مردم می خواست به قرآن اقتدا کنند. ایشان می فرماید: … من جعله امامه قاده إلی الجنه و من جعله خلفه ساقه إلی النّار.۲۰

هر کس آن (قرآن) را پیش روی خود قرار دهد او را به سوی بهشت رهنمون می شود و هر کس آن را پشت سر خود قرار دهد (و به آن بی اعتنایی کند) او را به سوی جهنم خواهد راند.

بانوی بزرگوار اسلام، فاطمه علیهاالسلام در خطبه ای که پس از ارتحال پدر گرامی اش در مسجد پیامبر در جمع اصحاب ایراد فرمود قرآن را وسیله نجات و راه سعادت و موجب خشنودی خداوند خواند:

… و قائد الی الرضوان اتباعه و مؤ الی النجاه اشیاعه. قرآن پیروان خود را به سوی خشنودی خداوند می کشاند و راه نجات را به آنان می نمایاند.۲۱

ائمه هدی علیهم السلام قرآن را هدایتگر و امام مسلمین می دانستند و از مردم می خواستند تا در تمام شئون زندگی به هدایت قرآن متمسک شوند. امام حسن علیه السلام فرمود:مابقی فی الدنیا بقیه غیر هذا القرآن فاتخذوه اماما یدلکم علی هدیکم….در دنیا غیر از این قرآن باقی نمانده، پس او را پیشوای خود قرار دهید تا شما را به راه نجات هدایت کند.۲۲

قرآن، ملاک سنجش

ائمه هدی علیهم السلام قرآن را ملاک سنجش افراد می دانستند و بزرگی و شخصیت مسلمانان را به میزان مطابقت اعمال و رفتار آنان با قرآن می دانستند. از نظر ایشان ملاک خوبی و بدی قضاوت مردم نبود بلکه همواره به پیروان خود تأکید می کردند خود را به قرآن عرضه کنید و قدر و منزلت خود را با قرآن مورد سنجش قرار دهید.

امام باقر علیه السلام خطاب به جابر بن یزید جعفی می فرماید:و اعلم بانک لا تکون لنا ولیا حتی لو اجتمع علیک اهل مصرک و قالوا: انک رجل سوء لم یحزنک ذلک. و لو قالوا انک رجل صالح لم یسرک ذلک. ولکن اعرض نفسک علی کتاب اللّه فان کنت سالکا سبیله، زاهدا فی تزهیده، راغبا فی ترغیبه خائفا من تخویفه فاثبت و ابشر فانه لا یضرک ماقیل فیک و ان کنت مبائنا للقرآن فماذا الذی یغرک من نفسک.

بدان که تو ولی (یار و پیرو) ما نخواهی شد جز آنگاه که اگر همشهریانت همه بگویند: مرد بدی هستی نگران نشوی و اگر همه بگویند مرد خوبی هستی دلخوش نگردی. بلکه (در هر صورت) خود را به کتاب خدا عرضه کنی، اگر به راه آن می روی و در آن چه خواسته پارسا باشی، و بدانچه خواسته راغب باشی و از تهدیدش بیمناک، ثابت باش و بشارت باد برتو که هر چه بگویند زیانی به تو نمی رسد و اگر از قرآن جدائی چرا به خود مغرور شوی؟. ..۲۳

همچنین معصومین علیهم السلام یکی از نشانه های شناخت شیعیان و پیروان خود را انس و ارتباط با قرآن می دانستند. در این خصوص نیز جابر بن یزید جعفی از امام باقر روایت می کند که ایشان فرمود: یا جابر أیکتفی من انتحل التشیع ان یقول بحبنا، فواللّه ما شیعتنا الا من اتقی اللّه و اطاعه و… ما کانوا یعرفون یا جابر الا بالتواضع و… تلاوت القرآن.۲۴ ای جابر آیا کسی که ادعای تشیع می کند کافی است که شعار دوستی ما را سر دهد؟ به خدا سوگند شیعه ما نیست مگر کسی که تقوای الهی داشته باشدو او را

اطاعت کند… شیعیان ما شناخته نمی شوند جز به نشانه تواضع و خشوع و…خواندن قرآن.

خضوع و خشوع در تلاوت

در سیره معصومین علیهم السلام خضوع و خشوع در تلاوت بسیار پررنگ دیده می شد. در مصباح الشریعه از امام صادق علیه السلام نقل شده است که:من قرأ القرآن و لم یخضع له و لم یرق قلبه و لم ینشئ حزنا و وجلا فی سره فقد استهان بعظم شأن اللّه و خسر خسرانا مبینا؛  هر که تلاوت قرآن کند ودر تلاوت او خضوع و خشوع نباشد و از تلاوت قرآن او را رقتی حاصل نشود و ترس الهی در دل او بهم نرسد پس این قاری مرتبه و منزلت خداوند را حقیر شمرده و زیان آشکاری نموده است.

آن حضرت در ادامه می فرماید:فقاری القرآن یحتاج الی ثلاثه اشیاء، قلب خاشع و بدن فارغ و موضع خال فإذا خشع اللّه قلبه فر منه الشیطان الرجیم.

قاری قرآن (در رسیدن به ثواب تلاوت قرآن و رسیدن به فواید آن) محتاج به سه چیز است. یکی دل خاشع، دوم بدن آسوده و سوم جای خالی. آن گاه که خداوند قلبش را خاشع ساخت شیطان از او می گریزد.۲۵

امام سجاد علیه السلام می فرمود: هر گاه عمویم حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام قرآن می خواند، به عبارت «یا ایها الذین امنوا» نمی رسید مگر آن که چندین بار لبیک می گفت.۲۶

این اعلام آمادگی و اجابت، از حالات روحی آن حضرت هنگام تلاوت قرآن و خضوع و خشوع ایشان در برابر خداوند پرده بر می دارد.

تلاوت و تدبر

بدون تدبر در قرآن نمی توان از ذخائر بیکران و پرخیر و برکت کلام خدا بهره ای جست و همچنین نمی توان از ظلمت شک و تردید و حیرت و سرگردانی نفاق، خود را رهانید و به ایمانی راسخ و یقینی استوار دست یافت و نیز بدون تدبر در قرآن؛ عمق آیات را نمی توان دریافت و به حقایق شگفت و حیرت آورش پی برد. آن که در آیات به تدبر می نشیند می تواند با تمام وجود و با تمام مشاعرش، در جای جای قرآن، حضور خدا را حس کند و دل و جانش را از نور خدا سرشار نماید. حاملان حقیقی قرآن و حجتهای عظیم الهی ائمه معصومین علیهم السلام مکرر به پیروان خویش سفارش و تأکید فرموده اند که حتما قرآن را با تدبر و تفکر بخوانند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمود: وای به حال کسی که آیات الهی را بر زبان آورد ولی در آنها تدبر نکند.

عایشه گوید: شبی از شبها که پیامبر در منزل من بود به استراحت پرداخت. هنوز آرام نگرفته بود که از جا برخاست و وضو گرفت و به نماز ایستاد و آنقدر در  حال نماز و در جذبه خاص الهی اشک ریخت که جلو لباسش از اشک چشمش تر شد. سپس سر به سجده نهاد و چندان گریست که زمین از اشک چشمش تر شد. و همچنان تا طلوع صبح منقلب و گریان بود. هنگامی که بلال او را به نماز صبح خواند پیامبر را گریان دید عرض کرد چرا چنین گریانید شما که مشمول لطف خدا هستید. فرمود: افلا اکون للّه عبدا شکورا. سپس فرمود خداوند در شبی که گذشت آیات تکان دهنده ای برمن نازل کرده است. (آیات ۱۹۰ تا ۱۹۴ سوره مبارکه آل عمران) و در پایان فرمود: ویل لمن قرأها و لم یتفکر فیها.۲۷

در کتاب مصباح الشریعه از امام صادق علیه السلام منقول است:

. .. و قف عند وعده و وعیده و تفکر فی امثاله و مواعظه.در هنگام قرائت هر گاه به آیه رحمت و وعده به درجات بهشت می رسی،لحظه ای توقف کن و بگو اللهم ارزقنا و چون به آیه عذاب و وعید به درکات جهنم که می رسی استعاذه کن و بگو اللهم عافنا و به آیه های امثال و مواعظ که می رسی با تفکر و تأمل بگذر نه از روی غفلت.۲۸

همچنین امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه «الذین ءاتیناهم الکتاب یتلونه حق تلاوته اولئک یومنون به. ..» می فرماید:یرتلون آیاته و یتفهمون معانیه و یعملون باحکامه و یرجون وعده و یخشون عذابه و یتمثلون قصصه و یعتبرون امثاله و یاتون اوامره و یجتنبون نواهیه. و ما هو واللّه بحفظ آیاته و سرد حروفه و تلاوه سوره و درس اعشاره و اخماسه. حفظوا حروفه و اضاعوا حدوده و انما هو تدبر آیاته یقول اللّه تعالی «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته».

به شیوه ترتیل آیاتش را می خوانند و معانیش را فهم می کنند و به احکام آن عمل می نمایند و امید به وعده الهی دارند و از عذابش در خوف و هراس به سر می برند و قصص آن را مجسم می بینند و از مثلهایش عبرت می گیرند، اوامرش را اجرا می کنند و از محرماتش دوری می گزینند و آن به خدا قسم تنها با حفظ آیات و چینش منظم حروف و تلاوت سوره ها و تحقیق یک دهم و یک پنجم قرآن حاصل نمی شود. آنان حروفش را حفظ و حدودش را تباه کردند. و جز این نیست که آن (حق تلاوت) همان تدبر در آیاتش می باشد چرا که خداوند می فرماید: «آن کتابی است بسیار با عظمت که آن را به سویت فروفرستادیم و بسیار پرخیر و برکت است تا در آیاتش تدبر نمایند.» (آیه ۲۹ سوره مبارکه ص).۲۹

آیه یاد شده به همه مسلمانان می آموزد که یکی از آداب تلاوت قرآن توجه به معانی قرآن و اندیشیدن در آیات آن است. چرا که هر مسلمانی موقعی که قرآن می خواند باید به معانی آیات توجه کند. پیام آیه را بفهمد و خود را مخاطب کلام خدا بداند تا زمینه عمل به آیات قرآن را در خود فراهم سازد.

در نقلی آمده است که حضرت امام رضا علیه السلام در هر سه روز یکبار قرآن را ختم می کرد و می فرمود:

اگر بخواهم در کمتر از سه روز می توانم ختم کنم ولیکن به هیچ آیه نمی گذرم،مگر آن که در معنی آیه تفکر و در سبب نزولش تأمل می کنم و به یاد می آورم که در چه وقت نازل گردیده، بنابراین در هر سه روز یک ختم می کنم.۳۰

زهری گوید علی بن الحسین علیهماالسلام فرمود:آیات قرآن خزانه های علم هستند پس هرگاه خزانه ای گشوده شود شایسته است که به آنچه در آن است نظر کنی.۳۱

زیبایی تلاوت

معصومین علیهم السلام قرآن را بسیار زیبا تلاوت می کردند و دیگران را نیز به زیباخوانی قرآن تشویق می کردند. از پیامبر عظیم الشأن اسلام نقل شده است:لیس منا من لم یتغن بالقرآن.از ما نیست کسی که قرآن را به آواز خوش نمی خواند.۳۲

امام باقر فرموده اند:ان رسول اللّه کان احسن صوتا بالقرآن.پیامبر صلی الله علیه و آله قرآن را از همه زیباتر می خواند.۳۳

و امام صادق علیه السلام می فرماید:ان القرآن نزل بالحزن فاقرؤه بالحزن.قرآن برای اندوه (و تأثیر در نفوس مردم) نازل شده پس آن را با آوای حزین  بخوانید.۳۴

همچین آن حضرت از پیامبر علیهم السلام نقل می کند که:لکلّ شی حلیه و حلیه القرآن الصّوت الحسن.هر چیزی زینتی دارد و زینت قرآن آواز خوش است.۳۵

و نیز ایشان می فرمود: کان علی بن الحسین علیهماالسلام احسن الناس صوتا بالقرآن و کان السقاوون یمرون فیقفون ببابه یسمعون قرائته القرآن.

علی بن الحسین علیهماالسلام از همه مردم زیباتر قرآن تلاوت می کردند و سقایان که برای آب دادن به مردم عبور می کردند درب منزل امام زین العابدین توقف می کردند تا قرائت قرآن آن حضرت را گوش کنند.۳۶

در احوالات امام موسی بن جعفر از قول شیخ مفید نقل شده که او عابدترین و فقیه ترین و بخشنده ترین و بزرگ منش ترین مردم زمان خود بود، زیاد تضرع و ابتهال بدرگاه خداوند متعال داشت… هیچ کس مثل او حافظ قرآن نبود، با آواز خوشی قرآن می خواند، قرآن خواندنش حزن و اندوه مطبوعی به دل می داد، شنوندگان از شنیدن قرآنش می گریستند. مردم مدینه به او لقب زین المجتهدین داده بودند.۳۷

امام رضا نیز از مسلمانان می خواستند برای تلاوت قرآن، صداهای خود را نیکو سازند و بکوشند صدایی خوش و هنرمندانه پیدا کنند تا بتوانند قرآن را زیباتر تلاوت کنند. ایشان می فرماید: حسنوا بالقرآن اصواتکم، فان صوت الحسن یزید القران حسنا.برای قرآن صوت خود رانیکو سازید چرا که صدای نیکو بر زیبایی قرآن می افزاید.۳۸

سیره خاص در ماه رمضان

گرچه توجه به قرآن در سراسر زندگی معصومین علیهم السلام مشهود است ولی آن  بزرگواران به تلاوت قرآن در ماه رمضان اهمیت ویژه ای می دادند و در جواب پرسشهای دینی شیعیان خود به این موضوع اشاره فرموده اند.

علی ابن ابی حمزه گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام شرفیاب شدم، پس ابوبصیر به آن حضرت عرض کرد: قربانت گردم در ماه رمضان همه قرآن را در یکشب بخوانم؟ فرمود نه. عرض کرد در دو شب؟ فرمود نه. عرض کرد در سه شب؟ فرمود آری… سپس فرمود: ای ابامحمد برای ماه رمضان حقی و حرمتی است که ماههای دیگر مانند آن نیستند (یعنی اینکه اذنت دادم در سه شب قرآن را ختم کنی به خاطر حرمت ماه رمضان و امتیازش با ماههای دیگر است) و اصحاب حضرت محمد صلی الله علیه و آله قرآن را در یکماه یا کمتر می خواندند و هر آیینه نباید قرآن با سرعت و شتاب خوانده شود و باید هموار و شمرده و با آهنگ خوش خوانده شود و هرگاه به آیه ای که در آن نام بهشت برده شده است گذر کنی بایست و از خدای عزوجل بهشت را بخواه و چون به آیه ای که در آن ذکر دوزخ است گذر کنی نزد آن توقف کن و از دوزخ به خدا پناه ببر!

در احوالات رسول گرامی اسلام نقل شده که ایشان در دهه آخر ماه رمضان مشغول اعتکاف می شد و رختخواب خود را جمع می کرد و به عبادت و تلاوت قرآن مشغول بود.۳۹

معصومین علیهم السلام قرآن را وسیله تقرب به خداوند در ماه رمضان می دانستند ودستوراتی نیز در این زمینه به شیعیان خود داده اند.

زراره از حضرت باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود:در دهه دوم ماه رمضان قرآن را بردار و باز کن و پیش رویت بگذار و این دعا را بخوان «اللهم انی اسئلک بکتابک المنزل و ما فیه و فیه اسمک الاعظم الاکبر واسماؤ الحسنی و ما یخاف و یرجی ان تجعلنی من عتقائک من النّار» و هر حاجتی که خواهی از خدا بخواه.۴۰

درباره امام باقر علیه السلام گفته اند که آن بزرگوار، در ماه مبارک رمضان ده بار قرآن را ختم می کرد؛ یعنی هرسه روز یک بار.۴۱

نتیجه گیری

با توجه به سیره معصومین علیهم السلام و تامل و دقت نظر در سخنان ارزشمند ایشان متوجه خواهیم شد حضرات معصومین توجه زیادی به تلاوت قرآن داشته اند و پیروان خود را سفارش به انس با قرآن می نمودند و این سفارش در ماه رمضان با تأکید بیشتری همراه بوده است. همچنین تدبر در آیات و خضوع و خشوع در هنگام تلاوت آیات نورانی قرآن در سیره معصومین علیهم السلام بسیار بارز و مشخص بوده است.

پی نوشت:

۱. اشاره به حدیث متواتر ثقلین.

۲. سوره رعد، آیه ۷ (انما انت منذر و لکل قوم هاد).

۳. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۱۸ (با ب ۱۷ از ابواب احکام شهر رمضان).

۴. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۲۸ ـ ۲۲۷.

۵. سنن النبی، علامه سید محمدحسین طباطبایی، ترجمه حسین استادولی، ص ۱۵۸.

۶. همان.

۷. نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۱۷۵.

۸. شواهد التنزیل، ترجمه روحانی، ص ۲۷۱.

۹. ری شهری، موسوعه الامام علی بن ابیطالب، ج ۱۰، ص ۵۷.

۱۰. شهید مطهری، مرتضی، تفسیر سوره نحل، ص ۱۰۵.

۱۱. مجموعه آثار شهید مطهری، ج ۱۷، ص ۱۴۹.

۱۲. بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۱۰۷.

۱۳. بحار الانوار، ج ۱۷، ص ۳۲.

۱۴. ثواب الاعمال، ترجمه غفاری، ص ۲۳۰.

۱۵. همان.

۱۶. صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۹۳.

۱۷. بحار الانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۸، باب ۲۷ به نقل از عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۸۳، باب ۴۴.

۱۸. تاریخ زندگی ائمه علیهم السلام، ص ۲۶۴.

۱۹. شذرات الذهب، ج ۲ ص ۱۲۸ به نقل از کتاب ترنم قرآن در سیره معصومین.

۲۰. بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۷.

۲۱. علل الشرایع، ص ۲۴۸.

۲۲. ارشاد القلوب، ترجمه طباطبایی، ص ۳۱۵.

۲۳. تحف العقول، ترجمه احمد جنتی، ص ۴۵۰ و ۴۵۱.

۲۴. اصول کافی، ج ۲، ص ۷۴.

۲۵. شرح مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، عبدالرزاق گیلانی، ترجمه سید جلال الدین محدث، ص ۹۷.

۲۶. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۳۳۱.

۲۷. تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۲۱۳.

۲۸. شرح مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، عبد الرزاق گیلانی، ترجمه سید جلال الدین محدث، ص ۹۷.

۲۹. میزان الحکمه، ج ۸، ص ۸۴.

۳۰. بحار الانوار، ج ۹۲، ص ۲۰۴، باب ۲۴، به نقل از خصال، ج ۲، ص ۱۸۰.

۳۱. آداب راز و نیاز به درگاه بی نیاز، ص ۲۴۳.

۳۲. بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۹۱.

۳۳. اصول کافی، ج ۲، ص ۴۱۹.

۳۴. همان، ج ۴، ص ۴۱۸.

۳۵. همان، ص ۴۲۰.

۳۶. الحقایق فی محاسن الاخلاق، فیض کاشانی، ص ۲۴۷.

۳۷. شهید مطهری، مرتضی، بیست گفتار ص ۱۶۹.

۳۸. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۹.

۳۹. وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۵۳۳.

۴۰. اصول کافی، ج ۴، ترجمه سید جواد مصطفوی، کتاب فضل قرآن، ص ۴۳۸.

۴۱. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۱۹.

منبع :حصون – مرداد و شهریور ماه ۱۳۸۹ ، شماره ۲۵.