اضطراب و استرس در کودکان و توصیه هایی به والدین

امروزه و با توجه به تغییرات زندگى انسان، استرس به یکى از مهمترین مشکلات جوامع مدرن بدل شده است که علاوه بر این که در میان بزرگسالان از شیوع خاصى برخوردار است، یکى از مهمترین و اصلی ‌ترین دلایل مشاوره هاى پزشکى با روانشناسان کودک است. مطمئنا استرس و اضطراب در کودکان بسیار جدی تر و خطرناک تر از بزرگسالان خواهد بود زیرا کودکان به اقتضاى سن خویش توانایی و مهارت مقابله با این پدیده و غلبه بر آن را ندارند.

در واقع استرس نوعى پاسخ به تغییرات عاطفى یا فیزیکی ایجاد شده در محیط و شرایط زندگى کودک است که می تواند با توجه به سن، موقعیت زندگى و  شخصیت کودک به گونه های مختلف بروز پیدا کند.

عوامل به وجود آورنده استرس در کودکان به دو دسته عوامل داخلى نظر دارو، حساسیت به سر و صدا، تغییر درجه حرارت بدن، خستگى و عوامل خاجرى مانند جدایى والدین، تغییر مکان زندگى یا مدرسه، خشونت، توقعات بیش از حد دیگران، ترس از دکتر، تقسیم بندى می شوند.

بعضی اوقات عوامل استرس زا در زندگى کودک بسیار ساده و البته تأثیر گذار هستند به گونه‌اى که معمولا توجه والدین را بر نمی‌انگیزانند. به عنوان مثال گاهى حتى جدایى طولانى مدت از یک فرد عزیز مثل پدر بزرگ، مادربزرگ و معلم می تواند منشأ اصلی اضطراب کودک باشد.

پژوهشگران رفتار کودک در مقابله با این پدیده را به ۴ مرحله تقسیم بندى می‌کنند:

۱) زنگ خطر و عکس العمل فیزیکی

۲) ارزیابى موقعیت و تلاش براى درک شرایط موجود

۳) جستجو براى پدیا کردن روش هاى مناسب براى انطباق پیدا کردن با شرایط موجود یا تحمل وضع پیش آمده

۴) به کار بستن یک یا چند روش براى غلبه بر وضع موجود.

گریه کردن، عرق کردن کف دست، رفتارهاى تهاجمی، سردرد، شکم درد، رفتارهای بعدی(کشیدن مو، دندان قروجه کردن، جویدن ناخن)، شب ادراری، بهانه جویی، گریه کردن بی مورد، از دست دادن اشتها و راندمان پایین درسى از جمله مهمترین عواض ناشى از استرس هستند. اما از آن جایى که کودکان نسبت به علائم این پدیده و تغییرات حاصل از آن آگاهى ندارند، نمی توانند به درستی والدین خود را نسبت به شرایط و وضعیت خویش مطلع کنند.

علاوه بر نقش کودک در بهبود شرایط موجود، والدین و معلمین نیز مى توانند تأثیر مهمى در فرآیند حل این مشکل داشته باشند. چند پیشنهاد ساده:

«محیط خانه را به مکانى امن و دوست داشتنى تبدیل کنید و سعى کنید هر روز چند ساعتى را به فرزند خود اختصاص بدهید، به گونه اى که کودک در خانه و در میان اعضاى خانواده احساس آرامش و امنیت بکند.

کودک را تشویق کنید از مشکلات، عوامل استرس زا و نگرانى هایش با شما سخن بگوید. به او اطمینان بدهید که شما می توانید دوست خوب  مفیدی براى او باشید و به حرف‌هاى کودک گوش بدهید و از خلال حرف‌های او سعى کنید علل و عوامل بوجود آورده این پدیده را بشناسید.

سعى کنید کودک را براى پذیرش وقایع استرس زاى احتمالى مثل تغییر مدرسه یا جدایى از یک دوست آماده کنید.

از این رو کودک را تشویق کنید در مورد آن چه رخ خواهد داد از شما سوال کند تا ترسش در مورد وقایع ناشناخته اى که تصور می‌کند او را تهدید می‌کنند برطرف شود.

اما به یاد داشته باشد که حرف زدن و توصیه بیش از حد در مورد یک واقعه می تواند از خود آن مسئله استرس زا تر باشد.

سعى کنید به کودک کمک کنید بر اعتماد به نفس پایین خود و در نتیجه ترس و اضطراب از برخورد با دیگران و محیط خارج از خانه فائق آید. از این رو موقعیت هایى فراهم کنید که کودک بتواند در آنها شرکت کند و موفق بشود. (مثلا بازی هاى ساده‌اى که کودک بتواند در آنها برنده شود.)

به کودک خود فرصت انتخاب و کنترل زندگى خویش را بدهید. تحقیقات روانشناسان نشان می‌دهد که مسئولیت دادن و محول کردن وظیفه به کودک می تواند به او در مقابله با شرایط سخت و بحرانى (از جمله شرایط استرس زا) کمک کند.

برنامه های تلویزیونى را که کودک می‌بیند، کنترل کنید. دیدن صحنه‌هاى خشونت بار و ترسناک می تواند به ایجاد حالت استرس در کودک کمک کند.

راه حل ها و مهارت های عملى مقابله با استرس را به فرزند خود بیاموزید. مثلا به او یاد بدهید، هر گاه دچار احساس استرس شدید می شود چند بار نفس عمیق بکشد، چشمانش را براى چند لحظه ببندد و به چیزهاى خوب و دوست داشتنى فکر کند.

منبع: روزنامه همشهرى ۸۵/۲/۴