با امام صادق(ع) در سایه قرآن

اشاره:

مرحوم شیخ کلینى در اصول کافى بخشى را به مسائل حجت و دلیل‏شیعیان اختصاص داده و در یکى از اخبار آن بخش چنین نقل کرده: منصور بن حازم گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: خداوند بالاتراز آن است که به وسیله مخلوقاتش شناخته شود بلکه این‏مخلوقاتند که به وسیله خدا شناخته می‏گردند.

امام صادق(ع) فرمود: راست گفتى.

گفتم: کسى که دانست‏براى او پروردگارى است، پس سزاوار است که‏بداند براى آن پروردگار رضا و سخطى است که جز از راه وحى ورسول شناخته نمی‏گردند، پس اگر به کسى وحى نشد سزاوار است که‏دست‏به دامان رسولان خدا شود، پس اگر آنها را ملاقات کرد، خواهددید که آنها حجت هستند و پیروى از ایشان واجب.

آنگاه به امام صادق(ع) می‏گوید که از مردم در مورد حجت‏بعد ازرسول خدا(ص) پرسیدم. آنها گفتند: قرآن، ولى من به آنها تذکردادم که قرآن بدون سرپرست و قیم کفایت نمی‏کند، چرا که گروههای‏مختلف از جمله مرجئه، قدریه و حتى زنادقه که به قرآن ایمان هم‏ندارند براى سخن خویش به قرآن استدلال می‏کنند و روى همین جهات‏است که گفتم قرآن نیاز به سرپرستى دارد که هرچه در مورد آن‏بفرماید حق باشد و در این میان کسانى چون ابن مسعود و عمر وحذیفه به عنوان سرپرست معرفى شدند اما من سوال کردم که آیاتمام قرآن را می‏دانستند؟ در جواب گفتند:

خیر، تنها على بود که آگاه به تمام قرآن بود. من گفتم: پس‏شهادت می‏دهم که علی(ع) قیم و سرپرست قرآن است و پیروى از اوواجب و پس از رسول خدا(ص) حجت‏بر مردم است و آنچه در موردقرآن ابراز عقیده کند حق است.

امام صادق(ع) پس از شنیدن سخنان او و استدلال زیبا و محکم وی‏او را با گفتن «رحمک الله‏» ستود و دعایش کرد. (۱)

سخنان جناب‏منصور را ضمیمه کنید به فرمایش حضرت امیرالمومنین که‏می‏فرماید:(ع) «این قرآن جز خطوطى که میان دو جلد نگاشته شده،چیزى نیست، به زبان سخن نمی‏گوید، ناچار باید ترجمانى داشته‏باشد» (۲)

در همین زمینه یکى از اصحاب امام صادق(ع) می‏گوید:

شنیدم که امام صادق(ع) می‏فرمود: «نحن ولاه امر الله و خزنه‏ علم الله و عیبه وحى الله.» (ما ولى امر «امامت و خلافت‏»خدا و گنجینه علم خدا و صندوق وحى خدائیم) (۳)

پدر گرامى آن‏حضرت، امام باقر نیز (ع)می‏فرماید: نحن تراجمه وحى الله‏» (مامترجمان وحى خدائیم.) (۴)

هرچه می‏خواهى در قرآن بجوى

در قرآن می‏خوانیم: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل‏شى‏ء…» (۵)

امام صادق(ع) می‏فرماید: «خداوند در قرآن هرچیزی‏را بیان کرده است، به خدا سوگند آنچه که مورد احتیاج مردم‏بوده را کم نگذارده، تا کسى نگوید اگر فلان مطلب درست‏بود درقرآن نازل می‏شد، آگاه باشید همه نیازمندیهاى بشر را خدا در آن‏نازل کرده‏است.» (۶) آرى، قرآن کتاب تربیت و آدم سازى است.

تمام آنچه براى رسیدن به تکامل و قرب الهى لازم است در قرآن‏آمده، باطن قرآن نیز ژرفائى دارد که براى رسیدن بدان علم‏اهل‏بیت لازم دارد و همچنین جزئیات احکام و مطالب مختلف در قرآن‏است که همان علم خاندان وحى را می‏طلبد.

امام صادق(ع) می‏فرماید:

«ما من امر یختلف فیه اثنان الا و له اصل فى کتاب الله عزوجل‏و لکن لا تبلغه عقول الرجال‏» (هیچ امرى نیست که دو نفر در آن‏اختلاف پیدا کنند مگر آنکه اصل و ضابطه‏اى در قرآن دارد و لیکن‏عقول مردم بدان نمی‏رسد.) (۷)

در جاى دیگر امام فرمود: معنای‏این روایت که «هیچ آیه‏اى از قرآن نیست مگر آنکه ظهر و بطنی‏دارد»

این است که: ظهر قرآن تنزیل آن و بطن آن تاویلش‏می‏باشد که بخشى از آن سپرى گشته و بخش دیگر هنوز نیامده ومانند خورشید جریان دارد، آنچه از تاویل آمده همان گونه که‏شامل مردگان می‏گردد، زندگان را نیز شامل می‏شود و خداوندمی‏فرماید:

«تاویل آن را جز راسخان در علم نمی‏دانند» و ما از تاویل‏آن آگاهیم. (۸)

آن امام(ع) همچنین می‏فرماید: من به کتاب خداوندآگاهم و گوئى در کف دستم قرار دارد، در آن خبر آسمان و زمین وخبرهاى آینده و کنونى موجود است، خداوند می‏فرماید: «نزلناعلیک الکتاب تبیانا لکل شی‏ء» (۹)

اقسام ایمان در قرآن

امام صادق(ع) می‏فرماید: «ایمان‏» در قرآن چهارگونه مطرح گشته‏است:

۱ اقرار زبانى:

خداوند می‏فرماید:«یا ایهاالذین آمنوا خذوا حذرکم…» (ای‏کسانى که «ایمان‏» آورده‏اید با کمال دقت مراقب دشمن باشید(تا غافلگیرنشوید) و در دسته‏هاى متعدد یا به صورت اجتماع،(براى مبارزه) به راه افتید، در میان شما افرادى (منافق) وجوددارند که هم خودشان سست می‏باشند و هم دیگران را به سستی‏می‏کشانند، اگر مصیبتى به شما برسد می‏گویند: خدا به ما نعمت‏داد که با مجاهدان نبودیم تا شاهد صحنه‏هاى دلخراش گردیم. واگر با خبر شوند که مومنان واقعى پیروز شده‏اند و طبعا به‏غنائمى نیز دست پیدا کرده‏اند، همچون افراد بیگانه‏اى که هیچ‏ارتباطى میان آنها و مومنان نبوده، از روى حسرت می‏گویند: ای‏کاش ما هم با مجاهدان بودیم و سهم بزرگى نصیب ما می‏شد. ) (۱۰)

امام می‏فرماید: اگر اهل شرق و غرب این سخن را بر زبان جاری‏می‏ساختند از دایره ایمان بیرون می‏رفتند. اما با این حال چون‏اقرار زبانى کرده بودند خداوند آنها را مومن نامیده و به همین‏جهت مومنان دعوت می‏شوند که ایمان آورند: «یا ایهاالذین”آمنوا”، “آمنوا” بالله و رسوله‏» (۱۱) که خداوند به خاطراقرار زبانى آنها را مومن نامیده و به ایشان فرموده ایمان‏آورید یعنى تصدیق هم بنمائید.

۲ تصدیق قلبى:

خداوندمی‏فرماید: «الذین “آمنوا” و کانوا یتقون لهم البشرى فی‏الحیاه الدنیا و فى الاخره‏» (آنها “اولیاى خدا” کسانى هستندکه ایمان آورده و “قلبا تصدیق نمودند” و بطور مداوم تقوا وپرهیزکارى را پیشه خود ساخته‏اند، براى ایشان در زندگى دنیا ودر آخرت بشارت است.) (۱۲)

و همچنین در آنجا که خداوند از قول‏بنى اسرائیل چنین نقل می‏کند که: «یا موسى لن نومن لک…» (۱۳) یعنى اى موسى ما هرگز به تو ایمان نمی‏آوریم (و تو راقلبا تصدیق نمی‏کنیم) مگر آنکه خدا را (با چشم خود) آشکاراببینیم! و همچنین در آیه «یا ایهاالذین آمنوا» که در قسمت‏اول گذشت.)

۳ انجام واجبات:

خداوند می‏فرماید: «و ما کان الله لیضیع ایمانکم…» وقتی‏خداوند قبله پیامبرش را به طرف کعبه تغییر جهت داد، اصحاب‏رسول خدا(ص) گفتند: (واى برما) نمازهایى که به سوى بیت المقدس‏اقامه کردیم باطل گشت! خداوند در پاسخ، آیه فوق را نازل کرد وفرمود: «خداوند ایمان (نمازهای) شما را تباه نخواهدساخت.» (۱۴)

۴ تایید و حمایت:

خداوند می‏فرماید: «لا تجدقوما یومنون بالله و…» هیچ قوم و گروهى را که ایمان به خداو روز قیامت دارد نمی‏یابى که با دشمنان خدا و رسولش دوستی‏کنند، هرچند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندان آنهاباشند، ایشان کسانى هستند که خدا ایمان (یعنى تایید و حمایت‏خود) را بر لوح و صفحه قلوبشان نوشته و با روحى از جانب خودش‏آنها را تقویت فرموده…» (۱۵)

اقسام کفر در قرآن

امام صادق(ع) می‏فرماید: در قرآن «کفر» به پنج معنا وارد شده‏است:

۱ انکار (که خود بر دوقسم است):

الف: از روى نادانى:

خداوند می‏فرماید: آنها (کفار نادان) گفتند:

چیزى جز همین زندگانى ما در دنیا چیز دیگرى نیست، گروهى از مامی‏میرند و گروهى زنده می‏شوند (و به دنیا می‏آیند و جاى آنها رامی‏گیرند) و چیزى جز گذشت زمان ما را هلاک نمی‏کند. «و مایهلکناالا الدهر» در حالى که آنها (کفار نادان) به این سخن خود (که‏معادى وجود ندارد) یقین نداشته و تنها گمانى بى اساس دارند.

«و مالهم بذلک من علم ان هم الا یظنون‏» (۱۶) و همچنین آنجا که‏خداوند می‏فرماید: آنهاى که (از روى نادانی) کافرگشتند برای‏آنها تفاوت نمی‏کند که آیا مرا از عذاب خدا بترسانى یا نترسانی‏ایمان نخواهند آورد. (۱۷)

ب از روى آگاهى

خداوند مى فرماید:

هنگامى که از طرف خداوند کتابى (قرآن) به آنها (یهود) رسید که‏موافق نشانه‏هایى بود که با خود داشتند، با اینکه پیش از این‏جریان، خود را به ظهور پیامبر اسلام(ص) دلگرم می‏کردند و امیدپیروزى بر دشمنان خود را داشتند، اما با ظهور وى (همه چیز رافراموش کردند و با آگاهی) به او (حضرت محمد«ص‏») کافر گشتند. (۱۸)

آرى، چنین است که هوا پرستى سبب می‏گردد تا ا نسانى که‏سالها در پى حقیقت‏بوده، از درک آن باز بماند و جالب است که‏در زمان ما نیز عده‏اى که پس از پیروزى شکوهمند انقلاب اسلامى دم‏از ارزشها می‏زدند اکنون وازده و جامعه غرب را به رخ جامعه‏اسلامى ما می‏کشند و از اینکه بوى ادکلن آنها ما را مست نکرده وهمچنان بر اصول خویش پا برجا مانده‏ایم تاسف می‏خورند وغضبناکند و اینجاست که باید همان سخن ارزشمند شهید دین وسیاست آیه‏الله دکتر بهشتى را گفت که خطاب به ارباب آنهافرمود: «به امریکا بگوئید از ما عصبانى باش و از این عصبانیت‏بمیر.» «موتوا بغیظکم‏» (۱۹)

۲ بیزارى:

خداوند از قول حضرت ابراهیم(ع) چنین نقل می‏کند:

شما غیر از خدا براى خود بتهایى انتخاب کرده‏اید که در زندگی‏دنیا وسیله محبت و دوستى میان شما گردند، اما بدانید روزقیامت این رشته علاقه و محبت گسسته گشته و هریک از شما ازدیگرى بیزارى می‏جوید «یکفر بعضکم ببعض‏» و یکدیگر را لعن ونفرین می‏کنند… (۲۰)

۳ ترک فرمان خدا:

خداوند می‏فرماید: بر ذمه عموم مردم است که آهنگ خانه او کنند،آنها که توانائى رفتن به سوى آن را دارند، حج‏برکسانى که‏مستطیع باشند واجب است) و هرکس کفر ورزد (و فرمان خدا را ترک‏گوید و حج‏بجاى نیاورد، تنها به خویشتن ضرر زده، چرا که)خداوند از همه جهانیان بى نیاز است. (۲۱)

۴ کفران نعمت:

خداوند از قول سلیمان چنین نقل می‏کند: «و هرکس خداى را شکرگذارد، به سود خویش شکر کرده و هرکس کفر ورزد (و کفران‏نعمتهاى خدا نماید، فقط به خویش خسارت وارد کرده، چرا که)پروردگار من بى نیاز و کریم است. (۲۲)

رنگ خدایى

خداوند می‏فرماید: رنگ خدائى بپذیرید، و چه رنگى از رنگ خدایی‏بهتر؟! «صبغه الله و من احسن من الله صبغه‏» (۲۳)

امام‏صادق(ع) فرمودند: مراد از «رنگ خدایی‏» اسلام است. (۲۴)

آرى،اگر مبانى و تعالیم آسمانى اسلام براى نسل جوان تبیین گرددآنان را شیفته خود کرده و روى از مکاتب ساخته دست‏بشر وبرآمده از هوا و هوسهایش رهایى می‏یابند و اثر جلوه گریهای‏سراب گونه و سم کشنده فرهنگ فاسد غرب در قالب خط و خال خوشرنگ‏از بین خواهد رفت.

معناى خشم و غضب خدا

خداوند (پس از بیان جنایات فرعون و پیروانش و مغالطه کاریهای‏آنها در برابر حضرت موسی(ع) و عدم پذیرش ارشادات و مواعظ آن‏حضرت) می‏فرماید: پس آن هنگام که ما را به خشم آورند، از ایشان‏انتقام گرفتیم و همه را غرق نمودیم. «فلما آسفونا انتقمنامنهم فاغرقنا هم اجمعین) (۲۵)

امام صادق(ع) می‏فرماید: خداوندمانند ما (انسانها) به خشم در نمی‏آید بلکه براى خود، اولیا ودوستانى دارد که آنها خشمگین و یا راضى می‏گردند، و خداوندرضاى آنها را رضاى خود و خشم آنان را خشم خویش قرار داده، چراکه آنان را راهنماى به سوى خود محسوب داشته و فرموده است:

هرکس به دوست من اهانت کند، با من به جنگ برخاسته و مرا به‏جنگ دعوت کرده است و همچنین خداوند فرموده است: کسى که ازپیامبر(ص) پیروى کند خدا را پیروى کرده است. «من یطع الرسول‏فقد اطاع الله‏» (۲۶) همچنین فرموده است: کسانى که با تو بیعت‏می‏کنند، در حقیقت‏با خدا بیعت نموده‏اند «ان الذین یبایعونک‏انما یبایعون الله‏» (۲۷)

چرا دعاهاى ما مستجاب نمی‏شود؟

خداوند می‏فرماید: اى رسول ما هنگامى که بندگانم از تو در باره‏من سوال کنند بگو که من نزدیکم. دعاى دعا کننده را آن هنگام‏که مرا می‏خواند اجابت می‏کنم. پس آنها باید دعوت مرا بپذیرند وبه من ایمان بیاورند تا به سعادت راه یابند. (۲۸) مردى نزدامام صادق(ع) آمد و همین آیه را مطرح نمود و گفت: من خدا رامی‏خوانم ولى دعایم به اجابت نمی‏رسد. چرا؟

امام فرمود: زیرا شما به عهد و پیمان خدا وفا دار نیستید،خداوند می‏فرماید: به عهد من وفا کنید تا به عهد شما وفا کنم.

«اوفوا بعهدى اوف بعهدکم.» (۲۹) آنگاه چنین ادامه دادند: به‏خدا سوگند اگر شما به پیمان تان با خدا وفا دار باشید (وفرامین او را اطاعت و نواهى او را ترک گوئید) خدا به پیمان‏خود با شما وفا می‏کند (و دعاهایتان را مستجاب و بهشت رانصیبتان می‏گرداند.) (۳۰)

کمترین اهانت‏به پدر و مادر، ممنوع!

خداوند می‏فرماید: پروردگارت فرمان داده جز او راپرستش مکنید و به پدر و مادر احسان و نیکى نمائید، هرگاه یکی‏از آنها، یا هردو ایشان، نزد تو به سن پیرى برسند، به آنها«اف‏» مگو. (کلمه اهانت‏آمیز به زبان نیاور) «فلا تقل‏لهمااف‏» و بر سر آنها فریاد مزن و گفتار کریمانه (لطیف وسنجیده) نثارشان گردان. امام صادق(ع) می‏فرماید: اگر چیزى کمتراز «اف‏» وجود داشت، خدا از آن نهى می‏کرد و این (کلمه اف) حداقل مخالفت و بى احترامى نسبت‏به پدر و مادر می‏باشد… (۳۱)

بهره هرکس از قرآن، به اندازه خویش

امام صادق(ع) می‏فرماید:

معارف قرآن ۴ دسته‏اند: عبارت، اشارت، لطائف و حقائق.

آرى، قرآن ظاهرى دارد و باطنى.

دسترسى به ظاهر قرآن براى کسانى که با لغت عرب آشنایى دارندمیسور است. اما از این مرحله که بگذریم یعنى اشارات و لطائف وحقائق قرآن در شعاع فکرى هرکسى نمی‏باشد و تنها عده‏اى مخصوص ازآنها بهره می‏برند.

هشدار به مدعیان دانش قرآن

امام صادق(ع) می‏فرماید:

بدانید! خداى رحمتتان کناد! هرگاه کسى از کتاب خدا، ناسخ ومنسوخ، خاص و عام، محکم و متشابه، اسباب نزول،… آشکار وعمیق، ظاهر و باطن، ابتدا و انتها،… قطع و وصل،… و سیاق‏کلام و… نداند آگاه به قرآن و اهل آن نیست و اگر کسى چنین‏ادعایى (بدون دلیل) کرد، دروغگو و اهل افترا و تهمت‏بر خدا ورسولش می‏باشد و جایگاه وى جهنم خواهد بود و بد سرانجامی‏است. (۳۲)

پى‏نوشت‏:

۱ اصول کافى، ج ۱، ص ۱۶۸، حدیث

۲ دارالکتب الاسلامیه تهران.

۲ نهج البلاغه خطبه ۱۲۵٫

۳ اصول کافى، ج ۱، ص ۱۹۲، حدیث ۱٫

۴ همان، حدیث‏۳٫

۵ نحل، آیه‏۸۹٫

۶ تفسیر نور الثقلین، ج‏۳، ص ۷۴۰٫

۷ همان، ج‏۳، ص ۷۵٫

۸ بصائرالدرجات، ص‏۲۱۶٫

۹ اصول کافى، ج ۱، ص‏۲۲۹٫

۱۰ نساء، ۷۱ تا۷۳٫

۱۱ همان، آیه‏۱۳۶٫

۱۲ یونس، آیات‏۶۳ و ۶۴٫

۱۳ بقره، آیه ۵۵٫

۱۴ همان، آیه‏۱۴۳٫

۱۵ مجادله، آیه ۲۲٫ تفسیر قمى، ج ۱، ص ۳۰، چاپ نجف.

۱۶ جاثیه، آیه ۲۴٫

۱۷ بقره، آیه‏۶٫

۱۸ همان، آیه‏۸۹٫

۱۹ آل عمران، آیه‏۱۱۹٫

۲۰ عنکبوت، آیه ۲۵٫

۲۱ آل عمران، آیه‏۹۷٫

۲۲ نمل، آیه ۴۰ و تفسیر قمى، ج ۱، ص ۳۲، چاپ نجف.

۲۳ بقره، آیه ۱۳۸٫

۲۴ تفسیر قمى، ج ۱، ص ۶۲٫

۲۵ زخرف، آیه ۵۵٫

۲۶ نساء، آیه ۸۰٫

۲۷ فتح، آیه ۱۰ و توحید صدوق، ص ۱۶۸٫

۲۸ بقره، آیه‏۱۸۶٫

۲۹ همان، آیه ۴۰٫

۳۰ تفسیر قمى، ج ۱، ص‏۴۶٫

۳۱ جامع السعادات، ج ۲، ص ۲۵۸٫

۳۲ همان، ج‏۹۳، ص ۲ و۳٫

منبع :کوثر ، اسفند ۱۳۷۷، شماره ۲۴