شهید آیت الله سعیدی یکی از مبارزان برجسته در تاریخ انقلاب اسلامی است. آیت الله سید محمدرضا سعیدی از روحانیون مبارز و شاگردان برجسته امام خمینی(ره) بود که نقش مؤثری در انقلاب اسلامی ایران ایفا کرد. ایشان با ایمانی راسخ و اخلاقی والا، همواره در خط مقدم مبارزه با رژیم ستم شاهی قرار داشت. شهید آیت الله سعیدی در تاریخ ۲ اردیبهشت سال ۱۳۰۸ شمسی در محله نوغان مشهد متولد شد.[۱]در کودکی مادرش را از دست داد. پدرش سید احمد از روحانیون و وعاظ منطقه بود.
شهید آیت الله سعیدی در ۲۱ سالگی با خانم خدیجه طباطبایی شیرازی، از نوادگان میرزای شیرازی ازدواج کرد که حاصل این ازدواج پنج پسر و چهار دختر بود.[۲]
تحصیلات شهید آیت الله سعیدی
تحصیل در مشهد مقدس
شهید آیت الله سعیدی دروس مقدماتی را نزد پدر آغاز و با حضور در درس استادان حوزه علمیه مشهد نظیر ادیب نیشابوری، عبدالله یزدی، هاشم قزوینی، مجتبی قزوینی و کاظم دامغانی، تحصیلات حوزوی را ادامه داد.[۳]
شهید آیت الله سعیدی در مشهد ابتدا ادبیات عرب را فرا گرفت و از دروس فقه و اصول، از محضر استادان برجسته ای بهره مند گردید و در مدت کوتاهی به مرتبه ای علمی والا دست یافت و به زهد و پارسایی شهره شد.
تحصیل در قم مقدس
شهید آیت الله سعیدی در سال ۱۳۳۰ شمسی برای تکمیل تحصیلات دینی و دستیابی به مدارج علمی حوزه علمیه، به قم رفت و با شرکت در درس خارج فقه آیت الله بروجردی(ره)[۴] و خارج فقه و اصول امام خمینی(ره) بیش از ده سال، به درجه اجتهاد رسید و حاشیه بر کتاب عروه الوثقی نوشت.[۵]شخصیت های برجسته ای همچون ابوالقاسم خزعلی، علی اکبر مشکینی، عبدالرحیم شیرازی، هاشمی رفسنجانی و جعفر سبحانی از هم بحث های شهید آیت الله سعیدی بودند.[۶]
آثار و تالیفات شهید آیت الله سعیدی
آثار و تألیفات شهید آیت الله سعیدی، عمدتاً به دلیل حملات گسترده ساواک و مصادره یا تخریب اموال شخصی ایشان، از بین رفته است. شهید آیت الله سعیدی حاشیه هایی بر کتاب ارزشمند «عروه الوثقی» نگاشته و همچنین آثار فقهی و تقریراتی از ایشان به یادگار مانده است.[۷]
برخی از جزوات برجای مانده از شهید آیت الله سعیدی عبارتند از: «اتحاد در اسلام»، «آیا دین سبب عقب ماندگی است؟»، «آزادی زن»، «کار در اسلام» و «رساله امر به معروف و نهی از منکر امام».[۸]
خصوصیات اخلاقی شهید آیت الله سعیدی
با ایمانی عمیق به خدا و اهل بیت(ع)، ایشان شخصیتی متخلق به اخلاص، شجاعت، و تکلیف مداری بودند. نظم، صبر، تواضع، و تاکید بر آموزش احکام از دیگر ویژگی های بارزشان بود. چنان که در وصیت نامه خود، به جای خواندن فاتحه، فراگیری یک مسئله شرعی و عمل به آن را بر مؤمنین لازم دانستند.[۹]
گشاده رویی، خوش خلقی، نوآوری، و توجه ویژه به جوانان و زنان، از ایشان شخصیتی محبوب و پویا ساخته بود. جدیت، خستگی ناپذیری، و خدمات اجتماعی ایشان نیز زبانزد خاص و عام بود.[۱۰]
در باب صبر، دیدگاهی عمیق و جامع داشتند. به باور ایشان، بسیاری از مشکلات امت اسلامی ریشه در سوء تفاهم از مفهوم صبر دارد. صبر حقیقی، مقاومت در برابر ظلم و طاغوت است، نه تسلیم در برابر مصائب.[۱۱]
علاقه امام خمینی (ره) و شهید آیت الله سعیدی به یکدیگر
شهید آیت الله سعیدی همواره علاقه و ارادت عمیقی نسبت به امام خمینی (ره) داشت. این ارادت متقابل بود و امام خمینی (ره) نیز به ایشان علاقه مند بودند. بین این دو بزرگوار نامه نگاری هایی نیز انجام می شد.
در یکی از بازجویی ها، شهید آیت الله سعیدی ضمن تاکید بر استقلال رأی خود، به صراحت از مقام والای امام خمینی(ره) تمجید کرده و ایشان را «روحانی واقعی، شریف، پاک و صحیح العمل» توصیف می نماید.[۱۲]
شهید آیت الله سعیدی همچنین بر این باور بود که رهبری جامعه اسلامی، امری خطیر و مستلزم جامعیت علمی و سیاسی است و تنها فقیهی شایسته این مقام است که به زمان خود آگاه باشد و از ملامتگران نهراسد. از نظر شهید آیت الله سعیدی، امام خمینی(ره) مصداق بارز چنین رهبری بود.[۱۳]
امام خمینی(ره) نیز در پاسخ به این ارادت، در یکی از نامه های خود، ضمن ابراز خشنودی از فعالیت های شهید آیت الله سعیدی، بر اهمیت حضور علما در مراکز اصلی فعالیت های سیاسی و اجتماعی تاکید می ورزند.
ایشان می نویسند: «از اینکه به تهران تشریف برده اید از جهتی خوشوقت شدم، چون مرکز از هرجا بیشتر احتیاج به علمای عاملین دارد».[۱۴]
این تبادل نامه ها و اظهارات، نشان از عمق رابطه و ارادت متقابل میان این دو شخصیت بزرگوار دارد. شهید آیت الله سعیدی به عنوان یکی از یاران صدیق امام خمینی(ره)، در طول مبارزات انقلاب اسلامی نقش مؤثری ایفا نمود.
مبارزات سیاسی و انقلابی
شهید آیت الله سعیدی ضمن تعمیق دانش دینی و تربیت طلاب، به سفرهای تبلیغی در جهت حمایت از انقلاب، اهتمام ورزید. در آبادان به دلیل سخنرانی های صریح و انتقادی علیه رژیم پهلوی، دستگیر و روانه زندان شد. اما به مدد وساطت آیت الله العظمی بروجردی(ره) از بند، رهایی یافت.
پس از این واقعه، جمعی از ایرانیان مقیم کویت، برای تبلیغ معارف اسلامی، از ایشان درخواست مساعدت نمودند. شهید آیت الله سعیدی با الهام از آموزه های استاد بزرگوارشان، امام خمینی(ره)، با شور و شوق فراوان این مسئولیت خطیر را پذیرفت. وی با شجاعتی مثال زدنی، به انتقاد از رژیم ستم شاهی پرداخت و از هیچ تهدیدی هراس نداشت. همچنین در دفاع از امام خمینی(ره) کوشید تا وحدت و انسجام میان علمای شیعه را تقویت نماید. شهید آیت الله سعیدی در راه اعتلای اسلام و تحقق آرمان های انقلاب اسلامی، از هیچ تلاش و کوششی فروگذار نبود.
در کنار فعالیت های سیاسی، شهید آیت الله سعیدی به امور اجتماعی نیز اهتمام می ورزید. ایشان با برگزاری کلاس های آموزشی برای بانوان، کمک به محرومان و تبلیغ عمومی، به اصلاح جامعه اسلامی می پرداخت. شجاعت و تلاش های بی وقفه شهید آیت الله سعیدی، خشم رژیم پهلوی را برانگیخت و سبب شد تا ایشان همواره تحت تعقیب قرار گیرد.[۱۵]
شهید آیت الله سعیدی، گام به گام و با پیروی از استاد خود حضرت امام خمینی(ره) و همزمان، اندوخته هایش را به کار می بست. وی، با مشاهده نابسامانی های ناشی از استبداد و اختناق رضاخانی، فشار شدید حکومت بر مردم و حوزه های علمیه به مبارزه جدی روی آورد. همچنین وجود محرومیت ها، او را بر آن داشت که یاور محرومان و دردمندان باشد.
ساواک تلاش می کرد فعالیت های ایشان را محدود کند، ولی او به ساواک اعتنایی نمی کرد و بی پروا در نشر افکار امام خمینی(ره) می کوشید. او معتقد بود که برای مبارزه کردن با دشمن، باید تشکیلات داشت.
شهید آیت الله سعیدی، بسیار شجاع بود و بی پرده، علیه شاه سخن می گفت. همین امر، سبب شد، جاسوسان ساواک با حضور دائم در مسجد مذکور، گزارش تمام رخدادها را تسلیم مقامات کنند.
اعتراض به تبعید امام
با فرا رسیدن سال ۱۳۴۱ شمسی و شکل گیری نهضت روحانیت، شهید آیت الله سعیدی به همراه بسیاری دیگر از روحانیان، به گرد حضرت امام(ره) در آمدند و در راه نیل به اهداف متعالی آن پیشوای بزرگ، از هیچ کوششی دریغ نورزیدند.
پس از آن که، حرکت روحانیت رشد یافت و در راس همه، سخنان و اعلامیه های امام خمینی(ره) در همه جا شور و هیجان و قیام و انقلاب به وجود آورد، رژیم شاه امام را دستگیر نمود و در پادگان عشرت آباد، زندانی کرد. شاگردان امام، حوزه های درسی را تعطیل، و در منزل مراجع تقلید تحصّن نمودند. این تحصّن با سخنرانی شهید آیت الله سعیدی، پس از اقامه نماز جماعت همراه بود.
آن سخنرانی و مشورت ها، منجر به اتخاذ تصمیمی از جانب علما و فضلا و مراجع تقلید قم و سایر شهرستان ها، مبنی بر هجرت به سوی تهران و اعتراض همه جانبه، علیه دستگیری امام(ره) شد و رژیم شاه به هراس افتاد و پس از مدتی امام را آزاد ساخت.
نهضت امام خمینی(ره) راه پر مخاطره ای در پیش داشت و امام مصمم بود که، تا پای جان از اسلام دفاع کند و از هیچ مانعی ترس و بیم به خود راه ندهد. شهید آیت الله سعیدی از تصمیم و اراده راسخ امام(ره) و قدرت عجیب و عظمت ایشان و توکل آن بزرگوار، نیرویی تازه گرفت و راه سراسر رنج و مبارزه و خطر را با میل و اشتیاق پیمود.[۱۶]
شهید آیت الله سعیدی در یکی از بازجویی های ساواک منبع اصلی دیدگاه های خود را اسلام و انگیزه اصلی اش برای مبارزه با رژیم شاه را، ترویج دین و احکام الهی اعلام می کند.[۱۷]
شهید آیت الله سعیدی رژیم شاه را رژیمی ظالم، مروج فساد و بی‌عفتی در جامعه و نابود کننده اسلام و مظاهر دینی در جامعه می داند.[۱۸]
روحانیون را هم از حافظان و مروجان دین دانسته که همواره در مقابل ظلم می ایستند. جدایی انداختن بین مردم و روحانیت را نیز از توطئه های دشمنان می دانست تا جایی که برای رسیدن به اهداف خود عده ای را به لباس روحانیت در آورده اند.[۱۹]
فعالیت های تبلیغی و سیاسی و ظلم ستیزانه شهید آیت الله سعیدی را در دو مقطع زمانی قبل از سال ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸شمسی و بعد از آن می توان مورد بررسی قرار داد. به عنوان نمونه شهید آیت الله سعیدی در زمان حیات «آیت الله بروجردی» برای تبلیغ به آبادان رفت که به دلیل حضور انگلیسی ها و آمریکایی ها به لحاظ امنیتی، برای رژیم مهم بود و در آنجا از شاه و خانواده وی که رژیم نسبت به آن حساسیت داشت، انتقاد نمود.[۲۰]
پس از رحلت آیت الله بروجردی(ره) ایشان یکی از افرادی بود که در طرح مرجعیت امام نقش مهمی ایفا نمودند.[۲۱]
شهید آیت الله سعیدی همچنین از اولین روحانیونی است که مبارزات علیه رژیم را به تبعیت از امام در سال ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ شمسی آغاز نمود.[۲۲]
مخالفت با «لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی» که در نهایت به پیروزی انجامید؛ مخالفت با «انقلاب سفید» که منجر به قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲شمسی گردید؛ مخالفت با لایحه مصونیت قضایی مستشاران نظامی آمریکا (کاپیتولاسیون) که به تبعید ایشان منجر گردید را می توان از اقدامات ایشان دانست.
در بین سال های ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۳ شمسی که سه حرکت تاریخی ضد رژیمِ امام انجام شده بود، در بین سه گروه روحانیون عده‌ای خود را از سیاست کنار کشیدند، برخی با شیوه و اندیشه خاص خود به سیاست روی آوردند و دسته سوم در کنار امام مبارزات خود را در زمینه فکری و فرهنگی و مبارزات سیاسی آغاز نمودند. شهید آیت الله سعیدی نیز در زمره این گروه بود.[۲۳]
ممنوع المنبر شدن
در تاریخ ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۴۵ یکی از ماموران ساواک با مراجعه به منزل شهید آیت الله سعیدی، به او هشدار داد مراقب گفتار و رفتار خود باشد؛ اما ایشان، پاسخ داد: «من مستقل هستم و از کسی پیروی نمی کنم… آیت الله خمینی(ره) یک روحانی واقعی، شریف، پاک، صحیح العمل، و قابل احترام است».
وقتی مزدوران شاه، دیدند شهید آیت الله سعیدی از تهدید آنها نمی ترسد، او را در هشتم مرداد ۱۳۴۵ به اتهام «اقدام علیه امنیت داخلی مملکت» دستگیر کردند. پس از مدتی شهید آیت الله سعیدی، آزاد شد، ولی نه تنها از فعالیت های خود نکاست، بلکه بر شدت آنها افزود، در نتیجه آن رادمرد، ممنوع المنبر شد.
از آن پس وی نتوانست به منبر برود، ولی به هر حال در هر جمعی که ممکن بود، سخنرانی می کرد. روزی عده ای از بازاری ها با ایشان ملاقات کردند و او، به ترویج افکارش پرداخت.[۲۴]
برخی دیگر از فعالیت های سیاسی و انقلابی
از فعالیت های چشمگیر شهید آیت الله سعیدی، ترجمه رساله امر به معروف و نهی از منکر امام(ره) از کتاب تحریر الوسیله و چاپ و نشر آن در میان جوانان بود.
همچنین نوارهای امام(ره) را با زحمت فراوان تهیه و تکثیر می کرد و هم او بود که جزوه های درسی امام را در نجف، تحت عنوان «ولایت فقیه» چاپ و تکثیر کرد.
ساواک، شهید آیت الله سعیدی را ممنوع المنبر نمود، اما او دست از فعالیت نکشید و دور از چشم ساواک به محل های دوردست و روستاهای اطراف تهران می رفت و به کار خویش ادامه می داد.
شهید آیت الله سعیدی در سال ۱۳۴۵، درباره جنایات اسراییل سخنرانی مهمی کرد و همین سخنرانی موجب دستگیری و زندانی شدن ۶۱ روزه وی شد.
در اردیبهشت ۱۳۴۹، رژیم از سرمایه گذاران آمریکایی دعوت به عمل آورد تا «به اصطلاح» در ایران سرمایه گذاری کنند و در واقع در یک حرکت استعماری اقتصاد ایران را کاملاً در اختیار آمریکایی ها قرار دهد. به دنبال این اقدام، علمای حوزه علمیه قم، در ۱۱ اردیبهشت همان سال، با انتشار اطلاعیه ای، مردم را از این خطر بزرگ آگاه ساختند.
در این میان شهید آیت الله سعیدی دست به فعالیت های شدید زد و با انتشار اعلامیه ای به زبان عربی، خطاب به علمای کشورهای اسلامی، آنها را دعوت به اعتراض و مخالفت نمود.
شهادت آیت الله سعیدی
شهید آیت الله سعیدی، با وجود سختگیری های شدید ماموران امنیتی، با عبور از راه های مخفی، از ایران به نجف رفت و در آنجا، برای بهتر شناساندن امام(ره) به علما و مدرسان حوزه علمیه، بسیار کوشید. سپس به ایران بازگشت و در تفرش به فعالیت های خود ادامه داد. بر اثر آزارهای ساواک، وی آنجا را به قصد قم، ترک کرد و سپس با دعوت مردم تهران، مسجد امام موسی بن جعفر(ع) را در محله دولاب، سنگر خویش قرار داد. وی آن مسجد را پایگاه مبارزانی چون آیت الله امامی کاشانی و آیت الله هاشمی رفسنجانی قرار داد تا در کنار یکدیگر بر اندیشه های غیر الهی بتازند.[۲۵]
سرانجام، ماموران ساواک که از فعالیت های آن مبارز خستگی ناپذیر، به ستوه آمده بودند، ایشان را دستگیر کردند. او در زندان قزل قلعه، در سلولی انفرادی زندانی شد. مدت ۱۰ روز، به شدیدترین وجهی شکنجه شد.[۲۶]
در نهایت، ساواک دستور گرفت با اجرای قتل شهید آیت الله سعیدی، دیگر مبارزان را بترساند و از این گونه اعمال برحذر بدارد. سرانجام ماموران ساواک، در سلول انفرادی با پیچیدن عمامه دور گردن ایشان او را به شهادت رساندند.
جمع بندی
شهید آیت الله سعیدی یکی از شخصیت های برجسته و تأثیرگذار انقلاب اسلامی ایران بود که با فداکاری و ایثارگری خود، نقش مهمی در پیروزی انقلاب ایفا کرد. شهید آیت الله سعیدی علاوه بر فعالیت های سیاسی، به مسائل اجتماعی نیز توجه داشت و در جهت رفع مشکلات مردم تلاش می کرد. او با استفاده از ابزارهای مختلف مانند سخنرانی، انتشار نوشته ها و برگزاری جلسات، توانست افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهد. مبارزات خستگی ناپذیر او علیه رژیم پهلوی و تلاش های او برای ترویج اندیشه های امام خمینی(ره)، الگویی برای نسل های آینده است.
پی نوشت ها
[۱]. رنجبر، عروج از زندان، ص۴۷.
[۲]. رنجبر، عروج از زندان، ص۴۸.
[۳]. رنجبر، عروج از زندان، ص۴۹.
[۴]. رنجبر، عروج از زندان، ص۵۰.
[۵]. رنجبر، عروج از زندان، ص۵۰.
[۶]. جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۲، ص۷۳۶.
[۷]. رنجبر، عروج از زندان، ص۵۴.
[۸]. رنجبر، عروج از زندان، ص۵۶.
[۹]. روحانی، نهضت امام خمینی(ره)، ج۲، ص۶۲۱-۶۲۲.
[۱۰]. رنجبر، عروج از زندان، ص۵۶ـ۷۳.
[۱۱]. رنجبر، عروج از زندان، ص۶۳.
[۱۲]. گردآوری وزارت اطلاعات، یاران امام به روایت اسناد ساواک (شهید آیت‌الله سید محمدرضا سعیدی)، ج۱، ص۷.
[۱۳]. رنجبر، عروج از زندان، ص۹۴
[۱۴]. خمینی، روح الله، صحیفه نور، ج۲۲، ص۶۵.
[۱۵]. حائری، روز شمار شمسی، ص۱۹۴.
[۱۶]. سعیدی؛ ابراهیم زاده، شهید سعیدی فریادی در سکوت، ص۷۷.
[۱۷]. رنجبر، عروج از زندان، ص۷۸.
[۱۸]. رنجبر، عروج از زندان، ص۸۰-۸۷.
[۱۹]. رنجبر، عروج از زندان، ص۸۷-۹۷.
[۲۰]. رنجبر، عروج از زندان، ص۱۲۰-۱۲۱.
[۲۱]. رنجبر، عروج از زندان، ص۱۰۴.
[۲۲]. رنجبر، عروج از زندان، ص۱۲۰-۱۲۱.
[۲۳]. رنجبر، عروج از زندان، ۳۲-۳۴.
[۲۴]. جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۲، ص۷۳۸.
[۲۵]. سعیدی؛ ابراهیم زاده، شهید سعیدی فریادی در سکوت، ص۷۶.
[۲۶]. حائری، علی، روزشمار شمسی، ص۱۹۴.
منابع
- جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، نشر معروف، قم، چ۲، ۱۳۸۲ش.
- حائری، علی، روز شمار شمسی، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چ۱، قم، بی‌تا.
- خمینی، روح الله، صحیفه نور.
- رنجبر، مقصود، عروج از زندان (زندگی و مبارزات شهید آیت الله سعیدی)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- روحانی (زیارتی)، سید حمید، نهضت امام خمینی(ره)، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ش۱۳۶۴.
- سعیدی، سید محمد؛ ابراهیم زاده، حسن، شهید سعیدی فریادی در سکوت، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۲ش.
- گردآوری وزارت اطلاعات، یاران امام به روایت اسناد ساواک (شهید آیت الله سید محمدرضا سعیدی)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۶ش.
