مقدّمه
پرداختن به موضوع اهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام که حضرت فاطمه نیز از آنانست، امرى شایسته و مطلوب است اما باید پذیرفت که نمى توانیم در مقام شناساندن آن چهره هاى بى نظیر قرار گیریم چرا که آنان کلمات خدایند و از کمالات نامتناهى برخوردارند؛ کمالاتى که تنها بندگان «مُخْلَص» به آنها آراسته اند و دیگر انسانها از حدود و حقیقت آن به خوبى آگاه نیستند و به علاوه ـ جداى از ناتوانى طبیعى ما ـ وجود مقدّس معصومان علیهم السلام هیچگاه نیازمند بیان و بنان ما در ذکر فضیلت و مدیحت نمى باشند، بلکه این ما هستیم که علل و انگیزه هاى گوناگونى ممکن است در شکل دهى نیاز ما به معصومان علیهم السلام مؤثّر باشد.
روشن است که شایسته ترین و مطلوبترین سخنى که درباره حضرت فاطمه علیها السلام و دیگر معصومان گفته مى شود سخنى است که از ناحیه ذات اقدس الهى بیان شده باشد؛ چرا که او حکیم على الاطلاق است و کلام او در افق حکمت اوست.
بنابراین، هر آنچه را که در این موضوع نیاز باشد، به خوبى مى شناسد و آن را با بى نیازى خود به نحو شایسته بر طرف مى سازد.
و نیز بدیهى است که سخنان پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم و اهل بیت او، بعد از کلام خداوند، از مکانت و مرتبت ویژهاى برخوردار است؛ چرا که آن سخنان نیز در امتداد انگیزه و اهدافى است که حکمت الهى همان را اقتضا مى کند.
با مطالعه در قرآن کریم معلوم مى شود که وجود مقدس حضرت زهرا علیها السلام در پیشگاه خداوند از منزلت ممتازى برخوردار است، چنانکه نزول بسیارى از آیات قرآن در شأن آن حضرت، شاهد این مدّعاست.
اینک فرصت را مغتنم شمرده و به طور مختصر به فضیلتهاى قرآنى حضرت فاطمه علیها السلام اشاره مى کنیم:
فاطمه و اهل بیت علیهم السلام
فاطمه در کنار على، حسن و حسین علیهم السلام مراد و مقصود خداوند از «اهل البیت» در آیه تطهیر مى باشد: «انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهرّکم تطهیراً».
۱ بنابراین به مقتضاى آیه فوق، فاطمه علیها السلام از «اهل بیت» محسوب مى شود و خداوند خواسته تا آنان را از هرگونه پلیدى و آلودگى پاکیزه نماید.
فرزندان فاطمه علیهاالسلام
فرزندان فاطمه علیها السلام پیشوایان معصوماند که به امر الهى، عهده دار هدایت بندگان خدا مى باشند. مفسّران گفته اند: آیه شریفه «و جعلنا منهم ائمّه یهدون بأمرنا لمّا صبروا…»
۲ درباره فرزندان فاطمه علیها السلام نازل شده است.۳
فاطمه علیهاالسلام از «ذوى القربى»
بعد از نزول آیه «… و آت ذوى القربى حقّه…»۴ پیامبراکرم صلى الله علیه وآله وسلم فاطمه علیها السلام را فراخواند و فدک را به او بخشید و فرمود: «بخشیدن فدک به فاطمه علیها السلام امرى الهى بود.»۵
فاطمه؛ کوثر محمّد صلى الله علیه وآله وسلم
کوثر یک معناى جامع و وسیع دارد و آن «خیر کثیر و فراوان» است و مصادیق آن زیاد است.
اما بسیارى از بزرگان علماى شیعه و اهل سنّت، یکى از روشنترین مصادیق آن را وجود مبارک فاطمه زهرا علیها السلام دانسته اند. در شأن نزول کوثر آمده است:
مشرکان پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم را متّهم کردند که فاقد نسل است.
قرآن ضمن نفى سخن آنها، مى گوید: «ما به تو کوثر دادیم.»
از این تعبیر استفاده مى شود که این خیر کثیر همان فاطمه زهرا علیها السلام است.
نسل و ذریّه پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم به وسیله همین دختر گرامى در جهان انتشار یافت؛ نسلى که علاوه بر اینکه فرزندان جسمانى پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم بودند، آیین و ارزشهاى اسلام را حفظ کردند.
مفسّران یادآور شده اند: اینکه این سوره خبر مى دهد که پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم بى فرزند نخواهد بود و نسل و دودمان او فراوان در جهان وجود خواهد داشت، یکى از جهت هاى اعجاز قرآن محسوب مى شود.۶
فاطمه علیهاالسلام و مهر پدر
پیامبراکرم صلى الله علیه وآله وسلم به مدّت شش ماه و به قولى نه ماه، هرگاه براى خواندن نماز صبح به مسجد مىرفت، در کنار خانه فاطمه و على علیهما السلام توقّف مى کرد و مى فرمود: «الصّلاه اهل البیت انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهلالبیت و یطهّرکم تطهیراً»
۷ بدین ترتیب، فاطمه علیها السلام که از اهل بیت پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم محسوب مىشود، براى اقامه نماز که مظهر عبودیت و بندگى خداوند است، مورد خطاب لطف آمیز پیامبرگرامى قرار مى گیرد.
فاطمه علیهاالسلام و نور خداوند
در ذیل آیه شریفه «اللّه نورالسّموات والأرض مثل نوره کمشکوه…»۸ روایت شده است: «مراد از مشکوه، حضرت فاطمه علیها السلام است.» بنابراین نور خداوند به وجود مقدّس آن حضرت تشبیه شده است.
فاطمه علیهاالسلام و لیلهالقدر
روایاتى از امام صادق علیه السلام و دیگر امامان نقل شده است که به حسب آنها، «لیله» در سوره «قدر» به حضرت فاطمه علیها السلام تأویل شده است و در آن روایات، «قدر» به معناى خدا دانسته شد و لذا گفتهاند: «هر کس فاطمه را آن چنان که حقّ اوست، بشناسد، در حقیقت «لیلهالقدر» را درک کرده است.»۹
فاطمه علیهاالسلام و بانوان جهان
در روایتى عبارت «فى زجاجه کانّها کوکب درّى…»۱۰ به وجود بزرگوار صدّیقه کبرى فاطمه زهرا علیهاالسلام تأویل شده و به حسب آن روایت، ایشان مانند ستارهاى درخشان در میان بانوان جهان است.۱۱ به همین جهت است که وقتى شخصى ازصلى الله علیه وآله وسلم پرسید که: مریم با فضیلتتر است یا فاطمه؟ آن حضرت نخست در پاسخ سکوت نمود تا آنکه آن شخص بار دیگر سؤال کرد: یا رسول اللّه! فاطمه افضل است یا مریم؟ پیامبرگرامى در پاسخ فرمود: «فاطمه در دنیا و آخرت بافضیلتتر است.» و در روایتى نیز آمده است که: «برترین زنان جهان چهار تن هستند: آسیه، مریم، خدیجه و فاطمه علیهمالسلام ، اما فاطمه برترین آنهاست.»
و در روایتى دیگر آمده است: «مریم برگزیده زنان عصر خود، اما فاطمه برگزیده زنان همه زمانها است.»
فاطمه علیهاالسلام در مباهله
همه مفسّرانى که آیه «فمن حاجّک فیه من بعد ماجاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم نسائنا و نساءکم…»۱۲ را مورد تفسیر قرار دادهاند، تصریح یا اشاره نموده اند به اینکه مراد از «نسائنا» حضرت فاطمه علیها السلام است.
فاطمه علیهاالسلام از «ابرار»
در سوره «انسان» که در شأن فاطمه، امام على، امام حسن و امام حسین علیهم السلام نازل شده است، آن حضرت به عنوان یکى از «ابرار» معرّفى شده و مورد تمجید قرارگرفته است.
«انّ الأبرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا»۱۳
فاطمه علیهاالسلام در قیامت
فاطمه علیها السلام ، فرزندان و شیعیان او از وحشت روز قیامت در امان مى باشند و در بهشت آنچه از خدا بخواهند، بدان نائل مى شوند و براى همیشه در بهشت ماندگارند.
«لایحزنهم الفزع الأکبر و هم فیما اشتهت انفسهم خالدون»۱۴
فاطمه علیهاالسلام و نعمتهاى بهشتى
خداوند در سوره «انسان» نعمتهاى بسیارى را بر مى شمارد که حضرت فاطمه علیها السلام و دیگر ابرار به آنها متنعّم مى شوند.
و البته این نعمتها تنها به جهت پاداش کارهاى خیر آن حضرت است و بدین گونه، خداوند خواسته تا در دنیا و آخرت از او تقدیر نموده باشد.
اخلاص فاطمه علیهاالسلام
خداوند در سوره «انسان» ضمن اشاره به قصّه اطعام مسکین، یتیم و اسیر از جانب امیرمؤمنان، فاطمه و حسنین علیهمالسلام این عمل آنان را ستود و آنها را به عنوان کسانى که از روى اخلاص و لوجه اللّه و بدون هیچ چشمداشتى از غذاى مورد نیاز خود گذشتند و نیازمندانِ بى پناه را بر خود مقدّم داشتند، معرّفى مى کند.
صبر فاطمه علیهاالسلام
فاطمهاى که قرآن کریم از وى سخن مى گوید، انسانى برخوردار از صبر جمیل و تحسین انگیز است. از نظر قرآن صبر فاطمه علیها السلام شایسته پاداش نعمتهاى بهشتى است، نعمتهایى که ابدى و سرمدى هستند: «… و جزاهم بما صبروا جنّه و حریرا…»۱۵
وفاى به عهد فاطمه علیها السلام
از نظر قرآن، حضرت زهرا علیها السلام کسى است که نسبت به عهد الهى وفادار است: «یوفون بالنّذر»۱۶
ایثار فاطمه علیهاالسلام
مفسّران بر این نکته تأکید دارند که عبارت «یطعمون الطّعام على حبّه»۱۷ برخصلت پسندیده ایثار حضرت زهرا علیها السلام توجّه و اشاره دارد.
نماز حضرت زهرا علیها السلام
در روایات آمده است که نماز حضرت فاطمه علیها السلام چهار رکعت است و در رکعت اوّل و دوم آن ۵۰ بار سوره «قل هواللّه احد»خوانده مى شود.
به این نماز، نماز «اوّابین» (نماز بسیار توبه کنندگان) نیز گفته مى شود.۱۸
تسبیح حضرت فاطمه علیها السلام
حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرموده است: «تسبیح فاطمه علیها السلام » از جمله «ذکر کثیر» خداوند است؛ چنانکه خداوند مى فرماید: «یا ایّها الّذین آمنوا اذکروا اللّه ذکراً کثیراً»۱۹
محبّت فاطمه علیهاالسلام
خداى متعال محبّت فاطمه علیها السلام را عوض مزد همه تلاشهاى پیامبر صبر فاطمه علیها السلام در امر رسالت قرار داده است و تأکید نموده که این محبّت خواسته خدا و پیامبر صصبر فاطمه علیها السلام است.
لذا در حدیثى آمده است که وقتى آیه «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّه فى القربى»نازل شد، عده اى پرسیدند: یا رسول اللّه! «قُربى» چه کسانى اند که محبّت آنها بر ما واجب است؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «فاطمه علیها السلام و فرزندان او.»۲۰
پاکدامنى فاطمه علیهاالسلام
روایت شده است: مراد از آیه «التى احصنت فرجها…»۲۱ حضرت زهرا علیها السلام است.
خشنودى فاطمه علیهاالسلام
زمانى پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم نزد دخترش فاطمه علیها السلام آمد و بر تن او لباسى بافته از پشم شتر بود که بسیار مشقّت آمیز بود و در آن حال سرگرم آسیاب کردن گندم بود.
پیامبر صبر فاطمه علیها السلام با مشاهده این صحنه، گریست و فرمود: «اى فاطمه! سختى و تلخى دنیا را در ازاى نعمتهاى بزرگ آخرت تحمّل مىکنى.»، در این وقت این آیه نازل شد: «ولسوف یعطیک ربّک فترضى»؛۲۲ و البته به زودى پروردگارت آنقدر به تو از نعمتهاى بهشتى عطا مى کند که خشنود شوى.۲۳
آیات زیادى از قرآن کریم بر مقام عصمت حضرت فاطمه علیها السلام دلالت مى نماید همانند آیه تطهیر که به حسب آن، اراده و مشیّت خداوند بر پاکى و طهارت آن حضرت از هرگونه پلیدى و آلودگى، تعلّق گرفته است
عصمت فاطمه علیهاالسلام
آیات زیادى از قرآن کریم بر مقام عصمت حضرت فاطمه علیها السلام دلالت مىنماید همانند آیه تطهیر که به حسب آن، اراده و مشیّت خداوند بر پاکى و طهارت آن حضرت از هرگونه پلیدى و آلودگى، تعلّق گرفته است: «انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهلالبیت و یطهّرکم تطهیراً»۲۴
سخن آخر اینکه: این گفتار مى خواهد اجمالى و فهرست گونه به برخى از ابعاد شخصیت «برترین بانوى جهان» ازمنظر قرآن کریم نظرى افکنده باشد.
امیدواریم بتوانیم در پرتو هدایت وجود آن حضرت و خاندان معصومش هماره در «صراط مستقیم» گام برداشته و به سوى کمال و رشد رهنمون باشیم.
انشاء اللّه
پاورقی1. احزاب / ۳۳.
2. سجده / ۲۴.
3. شواهد التنزیل، حاکم حسکانى، ص ۵۸۳؛ ذیل آیه.
4. اسراء / ۲۳.
5. تفسیرفرات کوفى، ص ۱۱۸ و ۱۱۹.
6. تفسیر نمونه، ج ۲۷، ذیل سوره کوثر.
7. احزاب / ۳۳.
8. تفسیر نمونه، ج ۲۷، ذیل سوره کوثر.
9. تفسیر قمى، ج ۱، ص ۱۰۳.
10. نور / ۳۵.
11. همان.
12. آل عمران / ۶۳.
13. دهر / ۵.
14. انبیاء / ۱۰۳.
15. دهر / ۱۳.
16. همان / ۷.
17. همان / ۹.
18. تفسیر عیاشى، ج ۲، ص ۲۸۶.
19. احزاب / ۴۱؛ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۶۸.
20. شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۱۹۳.
21. انبیاء / ۹۱.
22. ضُحى / ۵.
23. شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۴۴۴.
24. احزاب / ۳۳. احمد خیرخواه
