علل و عوامل بوجود آورنده اعتیاد

در بسیارى از جوامع کنونى،‌ اعتیاد به اشکال گوناگونى بروز کرده است. تاکنون اعتیاد به مواد مخدر، یکى از مشکلات بزرگ بهداشتى بوده، ولى امروزه اعتیاد به قمار، مسائل جنسى و اینترنت نیز به لیست مشکلات بهداشتى اضافه شده است.

بسیارى از عوامل، دست به دست یکدیگر داده و فرد را به سمت اعتیاد سوق مى‌دهند. اگر علت اعتیاد را فقر بدانیم، معتادان متمول را نادیده گرفته‌ایم و اگر بیسوادى را مطرح کنیم، قشر معتادان تحصیل کرده را نادیده گرفته‌ایم. پس نمى‌توان به تنهایى یک عامل را، علت ایجاد اعتیاد دانست. به همین دلیل امروزه اعتقاد بر این است که اعتیاد، معلول مشکلات جسمى، روانى و اجتماعى است. بنابراین به یاد بسپاریم: هیچ کس از اعتیاد در امان نیست!

فشارهاى روحى و بیماری‌هاى روانى

ارتباط میان برخى بیماری‌هاى روانى و اعتیاد، مشخص شده است. به طور مثال فردى که از بیمارى افسردگى شدید رنج مى‌برد یا شخصى که رفتار ضد اجتماعى دارد، در معرض خطر اعتیاد است.

عدم توجه به رفع فشارهاى عصبى-روحى منجر به انباشته شدن احساس اضطراب و نگرانى دائمى در فرد مى‌شود. با بروز این حالت، زمینه استفاده از مواد اعتیادآور براى فرد به وجود مى‌آید و این یعنى شروع اعتیاد. بنابراین با تشخیص به موقع فشارهاى روحى با بیماری هاى روانى و درمان آنها، مى‌توان از احتمال آلودگى به مواد مخدر به میزان قابل توجهى کاست.

عوامل فردى

اگر همه عوامل به وجود آورنده اعتیاد مهیا باشد، باز در نهایت این خود فرد است که براى مصرف مواد تصمیم مى‌گیرد. پس باید توانایى‌هاى فردى را ارتقا بخشید تا شخص بتواند در مواقع خطر، خود را از چنگال اعتیاد دور سازد. در بین عوامل فردى حفاظت‌کننده، مى‌توان از مهارت‌هاى زندگى یاد کرد.

مهارت‌هاى زندگى طیف وسیعى از توانایی‌ها هستند که مسلح شدن به هر یک از آنها شخص را در مراحل مختلف زندگى یارى خواهد داد تا با قدرت بیشترى، در برابر مشکلات مقاومت کند. این مهارت‌ها عبارتند از: مهارت حل مشکل، قدرت تصمیم‌گیرى، توانایى نه گفتن، هنر دوستیابى و … که اگر امروز این مهارت‌ها را به فرزندان خود نیاموزیم، فردا در غیاب ما، در مقابل اصرار دوستان، قدرت مقاومت نخواهند داشت.

سن بحرانى

چرا برخى از والدین از فرزندانشان در سنین کودکى، با دقت بسیار پرستارى مى‌کنند ولى در سنین پر خطر شانزده تا بیست و چهار سالگى، آنها را در جامعه، بى‌دفاع رها کرده و تصور مى‌کنند که آنها رشد کافى یافته و از هر گونه خطرى به دورند؟!

مشاغل سخت

مشاغلِ نیازمند به انرژى زیاد، همانند کارهاى شبانه، نگهبانى در زمان طولانى و رانندگى بین شهرى، بیش از سایر شغل‌ها، افراد را در معرض گرایش به مواد مخدر قرار می‌دهند.

شخصیت

تربیت خانواده این شخصیت کودک است که آینده او را مى‌سازد. اگر ترسو، خجالتى، سرخورده یا بدون اعتماد به نفس باشد، احتمال گرایش او به اعتیاد نیز بیشتر خواهد شد. کنجکاوى و کسب لذت، دو عامل عمده شروع اعتیاد در جوانان ایرانى است. تحقیقات نشان داده است که جوان‌ها، عموماً براى ارضاى حس کنجکاوى خود، لذت‌جویى، تفریح و تفنن، مصرف مواد اعتیادآور را تجربه مى‌کنند.

عوامل خانوادگى

الف-خانواده‌هاى پر تنش

آمار افراد معتاد در خانواده‌هاى پرتنش که همیشه درگیر بحث و دعوا مى‌باشند، بیشتر از سایر خانواده‌هاست. این خانواده‌ها باید از میزان تنش موجود بکاهند و آگاهى خود را درباره اعتیاد بیشتر کنند و راه‌هاى پیشگیرى از اعتیاد را نیز بشناسند.

ب-خانواده‌هاى بدسرپرست، بى‌سرپرست و تک‌سرپرست

در این خانواده‌ها به خاطر عدم وجود یکى از والدین و یا عدم صلاحیت آنان در تربیت فرزندان، احتمال بروز اعتیاد افزایش مى‌یابد.

ارتباط کم رنگ عاطفى

وجود پیوندها و ارتباطات عمیق خانوادگى، در پیشگیرى از اعتیاد نقش بسزایى دارد و هر قدر این روابط به سردى بگراید، خطر اعتیاد در محیط خانواده نیز افزایش خواهد یافت.

مهارت والدین در تربیت فرزندان

اگر والدین به مهارت‌هاى لازم در خصوص تربیت فرزندان خود تسلط نداشته باشند، هر گونه ضعف در تربیت، شکل‌گیرى شخصیت آنان را دچار اختلال ساخته و این احتمال وجود دارد که روزى به مواد اعتیادآور گرایش یابند. تربیت فرزندان بسیار وابسته، سرخورده، و … هر کدام عواقب و خطرات بسیارى را به دنبال دارد.

وجود فرد معتاد در خانواده

حضور فرد معتاد در خانواده، خطر بزرگى محسوب مى‌گردد که تمام اعضا آن را تهدید مى‌کند. وظیفه والدین این خانواده‌ها، بسیار سنگین‌تر از سایرین است.

سهل‌انگارى در توجه به زنگ‌هاى خطر

مصرف سیگار، یک زنگ خطر بزرگ براى مصرف مواد مخدر است که در صورت سهل‌انگارى و عدم برخورد قاطع، زمینه اعتیاد را فراهم مى‌سازد.

عدم گفتگو پیرامون اعتیاد در خانواده

برخى خانواده‌ها براى جلوگیرى از تحریک حس کنجکاوى در فرزندان خود، از مطرح نمودن مسائل و ارائه اطلاعات صحیح به آنها خوددارى مى‌کنند. اگر شما اطلاعات صحیح را به فرزندان خود ندهید، ممکن است اطلاعات غلط را از دوستان خود کسب کنند. برخى والدین، شنونده خوبى نیستند. این امر باعث مى‌شود تا فرزندان حرف‌هاى خود را به دیگران بزنند در نتیجه توصیه‌هاى آنها را به راهنمایی‌هاى والدین خود ترجیح دهند. اگر والدین الگوى صحیحى نباشند، فرزندان رفتارصحیح را نخواهند آموخت.

عوامل اجتماعى

الف-در دسترس بودن مواد

نزدیک به مکان‌هاى تجمع معتادان با محل‌هاى خرید و فروش مواد مخدر زندگى مى‌کنید، باید بیشتر مراقب فرزندانتان باشید.

ب-فقر و بیکارى

نداشتن تمکن مالى، منجر به بالا رفتن فشار‌هاى روحى و روانى مى‌گردد. در نتیجه خطر اعتیاد را افزایش مى‌دهد. همچنین بیکارى نیز یکى از علل گرایش به مواد مخدر مى‌باشد، چون با نداشتن مشغولیت ذهنى مفید و سازنده، شخص بیشتر به مواد مخدر تمایل مى‌یابد.

عدم اطلاع رسانى جامع و کامل

عدم آگاهى جوانان و والدین از عوارض جسمى، روحى، و اجتماعى اعتیاد، همچنین نا آشنا بودن با راه‌هاى پیشگیرى، از عوامل افزایش‌دهنده آلودگى افراد به مواد مخدر مى‌باشند. ما والدین، وظیفه داریم تا خطرات مصرف مواد و راه‌هاى پیشگیرى از اعتیاد را بشناسیم و آنها را به جوانان خود بیاموزیم.

ج-باورهاى نادرست اجتماعى

برخى از اقوام، مصرف مواد مخدر را ناپسند نمى‌دانند. در نتیجه گرایش به مصرف مواد در میان آنها بیشتر است.

د-ضعف فرهنگ مشاوره

همان طور که قبلاً ذکر شد، فشارهاى روحى و مشکلات حل نشده باعث بالا رفتن اضطراب و نگرانى‌هاى شدید در فرد مى‌گردد. تا زمانى که شخص مشکل خود را حل ننموده است میزان اضطراب و تشویش درونى در او بالا مى‌رود.

حال وقتى فرد خود نمى‌تواند مشکلش را حل نماید، بهتر است از افراد متخصص و متبحر در این زمینه کمک گیرد. ولى متاسفانه هنوز مشاوره، جایگاه واقعى خود را در زندگى فردى و اجتماعى ما پیدا ننموده است. در نتیجه مشکلات روحى-روانى که در ایتدا به راحتى قابل درمان است، به مرور تبدیل به معضلات عظیمى مى‌گردند که درمان آنها، بسیار مشکل و پیچیده خواهد شد.

امکانات تفریحى، فرهنگى، هنرى و ورزشى

براى آن که نوجوانان و جوانان را از مواد مخدر دور سازیم، باید به فکر برنامه‌هاى جایگزین باشیم. جوان‌ها به اقتضاى سن و سالشان، کارهاى پر هیجان و خطرناک را دوست دارند. اگر والدین روحیه جوانان خود را درک نکنند و آنان را دائماً به ماندن در منزل وادار کنند، احتمال گرایش به مواد مخدر را در آنها افزایش مى‌دهند.

با فراهم ساختن امکانات تفریحى براى فرزندان خود مى‌توان آنها را از گرایش به مصرف مواد مخدر دور ساخت. برنامه‌ریزى صحیح در خانواده که منطبق با نیازهاى معقول و منطقى جوانان باشد، از گرایش آنها به مواد مخدر جلوگیرى خواهد نمود. بهره‌بردارى بهینه از سینماها، فرهنگسراها، کتابخانه‌ها، همچنین برگزارى مسابقات ورزشى، فرهنگى و هنرى منطبق با نیازهاى جوانان، بخش عظیمى از اوقات فراغت آنها را به خود اختصاص خواهد داد، که بسیار موثر خواهد بود. تشویق نوجوانان به فعالیت‌هاى سالم و خلاق را نباید از یاد برد.

منبع: ستاد مبارزه با مواد مخدر؛ کمیته کاهش تقاضا