اشاره:
زکات که یکی از فروعات دین اسلام می باشد، احکام و مسایل فراوانی دارد که بر یکایک مسلمانان لازم است در احیا و اقامه احکام آن بکوشند.زکات سومین رکن اسلام است که شخص را پس از اقرار به یگانگی خدا و به جا آوردن نماز در زمره امت اسلام قرار می دهد. خداوند می فرماید:«فان تابوا واقاموا الصلوه واتوا الزکوه فاخوانکم فی الدین» (توبه/ ۱۱) (پس اگر توبه کردند و نماز بجا آوردند و زکات دادند، برادران دینی شما هستند».
دین اسلام نیز کامل ترین و برترین دین الهی است که برنامه ای کامل برای زندگی مادی و معنوی انسان ارایه نموده و در تمام امور، دستورات دقیق، و حکیمانه ای مطرح ساخته است،
با دقت در احکام و مسایل شرعی و برنامه های جامع دین اسلام، به این نکته مهم پی می بریم که دین اسلام، تنها یک قسمت از زندگی انسان یا یک جنبه از نیازهای او را مورد توجه قرار نداده، بلکه با عنایت به نیازهای مختلف آدمی در طول زندگی، احکام گسترده ای را برای او وضع کرده است.
زکات نیز که یکی از فروعات دین اسلام می باشد، احکام و مسایل فراوانی دارد که بر یکایک مسلمانان لازم است در احیا و اقامه احکام آن بکوشند. کسانی هم که حکم وجوب زکات به آنها تعلق می گیرد، باید احکام آن را درست و دقیق بیاموزند، چرا که اگر به احکام اقتصادی اسلام (به خصوص در مورد زکات و خمس) توجه کرده و بدان عمل کنیم، آثار مثبت آن ها به زودی در زندگی ما آشکار گشته و عواقب و نتایج ناشی از عدم اهتمام به این فریضه های اسلامی، از جامعه دینی ما دور خواهد شد.در اسلام برای هر چیزی زکات مخصوصی معرفی شده مثلا:
۱. زکات علم و دانش، نشر و یاد دادن آن به دیگران و تلاش برای عمل به آن است.
۲. زکات زیبایی، حفظ عفت و آلوده نکردن خود به گناه است.
۳. زکات سلامتی بدن، کوشش در عبادت پروردگار و روزه گرفتن است.
۴. زکات قدرت، رعایت انصاف نسبت به دیگران است.
۵. زکات توانگری و دارایی، نیکی به همسایگان و صله رحم است.
۶. زکات شجاعت، جهاد در راه خدا است.
زکات در لغت و قرآن، به معنای «طهارت، پاکیزگی، رشد و نموّ» به کار رفته است. به نقل دانشمند بزرگ شیعه، شیخ حمدحسن نجفی (صاحب کتاب ارزشمند جواهرالکلام) : «زکات عبارت است از خارج کردن قسمتی از دارایی تا بقیه آن با برکات خداوند رشد کند ( و زیاد شود) و درجات صاحبش را بالا برد و مال را از حرام و صاحب آن را از صفات ناپسند، پاک گرداند». ۱
اسلام اهمیت زیادی به زکات و پرداخت آن داده است تا جایی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سوگند یاد کرد که: جز مشرک کسی در مورد پرداخت زکات خیانت نمی کند۲ و نیز فرمود: یا علی، ده گروه از امت من کافر می شوند؛ یکی از آن ها کسانی اند که زکات نمی پردازند. همچنین آن حضرت در جایی دیگر فرمودند : ای مردم! زکات اموال خود را بپردازید که هر کس زکات نپردازد، برای او نه نمازی است و نه حجی و نه جهادی. ۳
قانون زکات تنها نه جنس را دربرمی گیرد:گندم، جو، خرما، کشمش، شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره.
اثرات زکات در رفع فقر
اسلام به فقر به دیده امتحان وفاداری انسان به خالق خود و یک مصیبت ترسناک می نگرد. فقر و بینوایی از معضلات جهانی است که کشورهای جهان خصوصا کشورهای جهان سوم از مظاهر و پیامدهای منفی آن در امان نیستند . برای رفع این معضل علاوه بر ضرورت برنامه ریزی های اقتصادی، طرح های اشتغال و برنامه ریزی های دیگری آموزه های اسلام، با وضع مقرراتی بر اموال صاحبان ثروت، راهکاری در این خصوص اندیشده است صاحبان مال در حقیقت مالک بخشی از اموال خود نیستند . آنچه به عنوان خمس و زکات در احکام فقهی مطرح هستند، در این قالب قرار می گیرند . زکات بر این فلسفه روشن اسلامی مبتنی است که مالک واقعی ثروت خداست و این که مالکیت صرفا به انسانها سپرده شده است تا از آن ثروتی که به دست آورده اند استفاده کنند. زکات به دلیل ماهیت ثابت و همیشگی خود به حکومت اجازه می دهد تا نوعی راهبرد دراز مدت را در مقابله با فقر بنا نهد. در مصرف زکات، اولویت باید به فقرای همان منطقه ای داده شود که از آنجا زکات جمع آوری شده است. این حکم احساس مطلوبی از همبستگی بین فقرا و ثروتمندان آن ناحیه ایجاد می کند. زکات بر خلاف مالیات، بین افرادی که زکات را می پردازند و آنهایی که آن را جمع آوری و توزیع می کنند اختلاف ایجاد نمی کند و با پایین ترین هزینه جمع آوری می شود. حتی در مورد جمع آوری قانونی آن، اکثر عاملان، کار خود را داوطلبانه انجام می دهند. چون زکات به طور سالانه از سرمایه برداشت می شود باعث تشویق سرمایه گذاری می شود; در غیراین صورت سرمایه بتدریج با کم کردن زکات از بین می رود. بنابراین وقتی زکات به درستی جمع آوری و در بین مستحقان واقعی آن توزیع شود به کاهش و حذف فقر در آن جامعه منجر می شود.
آثار پرداخت زکات
نماز و زکات، دارای نقش مؤثر و ارتباطی محکم در شکل دادن به اجتماع پیشرفته اسلامی هستند و بی توجهی به هر یک از آن ها، به ایمان و اعتقادات افراد و محتوای اسلامی جامعه و سیر تکاملی آن، آسیب جدی وارد خواهد نمود.
«وَ الْمُقِیمِینَ الصَّلاهَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ أُولئِکَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْراً عَظِیماً» (نساء،۱۶۲).
به کسانی که نماز را به پا می دارند و زکات می دهند و ایمان به خدای بزرگ و قیامت دارند، پاداشی بزرگ عطا خواهیم نمود.
برخی از آثار پرداخت زکات در زندگی اجتماعی:
۱ . درمان بخل
۲. تأثیر در نسل آینده و جامعه فردا
۳. نشانه بی نقص بودن و کمال اسلام و ایمان
۴. دفع بلا از امت
۵. زکات بیمه کردن مال است
۶. آزمایش مردم
۷. زکات کلید برکت و زیاد شدن رزق
۸. کم شدن مفاسد اجتماعى
۹. پرداخت کننده زکات محبوب ترین فرد نزد خداوند
۱۰. ایجاد اشتغال
۱۱. زکات وسیله تقرب به خداوند
۱۲. وسیله اقتدار امت اسلام
۱۳. راه رسیدن به رحمت های خاص الهی
۱۴. سبب قبولی نماز
۱۵. وسیله باز شدن گره ها
۱۶. پس انداز مطمئن
۱۷. مایه فرو نشاندن غضب الهی و کفاره گناهان
۱۸. سبب زندگی شیرین
۱۹. ورود به باغ های الهی
۲۰. خواب راحت
۱. سبب گشایش برای مردگان
۲۲. شرط حلال شدن روزی
۲۳. سبب استجابت دعا
و …
آثار نپرداختن زکات و موانع ترویج آن
۱. تلف شدن اموال
۲. مرگ چهارپایان
۳. اتلاف دو برابر
۴. محروم شدن از رحمت
۵. هزینه شدن اضطراری مال در راه اشرار
۶. اخراج از مسجد
۷. هزینه شدن مال در راه گناه
۸. علامت نفاق
۹. کمبود و قحطی
۱۰. قبول نشدن نماز و عبادات
۱۱. محروم شدن از تولیت و تعمیر مراکز دینی
۱۲. همردیف رباخواران
۱۳. بی برکتی
۱۴. شرک، علت نپرداختن زکات
۱۵. گسترش فقر
متأسفانه در جامعه موانعی وجود دارد که از ترویج زکات این امر مقدس جلوگیری می کند. گاه اهمیت و جایگاه زکات در شرع مقدس اسلام، برای فرد ناشناخته است؛ یعنی نمی داند زکات هم ردیف نماز و از واجبات است که بر آن بسیار تأکید شده است همچنین بخل در آدمی، وی را از پرداخت زکات باز می دارد. وقتی در جامعه اسلامی، به یکی از واجبات یا ارزش های الهی عمل نشود یا تعداد کمی بدان عمل کنند، کم کم آن امر واجب یا ارزش موردنظر، فراموش می شود و مردم از آن غافل می شوند.
اما چه کنیم که زکات جایگاه واقعی خود را در جامعه پیدا کند؟
مسلمان باید زکات و دیگر انفاق های مالی را، مانند نماز و روزه، تکلیفی الهی بداند که انجام دادن آن واجب است و همان گونه که به دیگر واجبات دین عمل می کند، در عمل به تکالیف مالی نیز کوتاهی نکند و آن را وظیفه شرعی خود بداند. دولت اسلامی نیز در اجرای احکام نورانی اسلام، نقش مهمی دارد و می تواند با اقدام هایی حمایت گرانه، به ترویج فرهنگ زکات در جامعه یاری رساند. نقش حوزه های علمیه بسیار پر رنگ است. حوزه های علمیه و روحانیان باید توجه داشته باشند همان گونه که به بیان مسائل نماز و روزه می پردازند، در مورد مسائل زکات نیز به مردم آگاهی دهند تا این تکلیف شرعی هم در جامعه رواج یابد. شاید مهمترین سازمان آموزش و پرورش باشد تا از همان ابتدا مسایل مربوط به زکات را به فرزندانمان آموزش دهد. آموزش و پرورش می تواند با عضویت در ستاد جمع آوری زکات، گنجاندن موضوع زکات در کتاب های دینی، استفاده از زکات برای اداره دانش آموزان نیازمند یا مصرف آن در ساخت وساز مدارس و نمازخانه ها و… به ترویج این فرهنگ کمک کند.
پی نوشت:
۱. جواهر الکلام، ج ۱۵، ص ۳؛ دارالکتب الاسلامیه، ایران.
۲. بحار، ج ۹۶، ص ۲۹.
۳. مستدرک، ج ۱، ص ۵۰۷.
منبع: شیرازه پایگاه تحلیلی خبری.
