اُلیویر  روى

اولیویه روا پژوهشگر ارشد مرکز ملى تحقیقات علمى فرانسه (۴) ،متولد سى ام اگوست ۱۹۴۹ در لاروشل فرانسه مى ‏باشد.

وى به دنبال مطالعه در فلسفه و زبانهاى شرقى (فارسى)، موفق به گرفتن مدرک در فلسفه و همین طور علوم سیاسى (دکترا) گردید.

وى همچنین در سال ۱۹۸۸، مشاور UNOCA(دفتر هماهنگیهاى افغانستان سازمان ملل متحد) بوده است.

روا در زمره معدود کسانى است که مدتى دراز را در میان قبایل و مردم افغانستان سپرى کرده و به گونه اى ملموس، با راز و رمز زندگى دهقانان افغانى آشنا شده است.

وى تز دکتراى خود را درباره “جامعه در افغانسان معاصر” گذراند.

روا استاد مدرسه مطالعات عالى در علوم اجتماعى و انستیتوى ملى زبانهاى زنده شرقى است (۵) او یکى از برجسته ترین کارشناسان مسائل افغانستان است و در زمینه مسائل اسلام سیاسى، خاور میانه و آسیاى مرکزى نیز تحقیقاتى دارد.

علاوه بر این، روا مقالات بسیارى درباره روابط خارجى ایران نوشته است و این نوشته‏ ها، پایه گذار موج جدیدى از تحقیقات ایرانشناسى از انقلاب شده است. (۶)

آثار

از الیویه روا کتب و مقالات زیادى در زمینه مسائل اسلام سیاسى معاصر به چاپ رسیده است که براى نمونه، مى‏توان به موارد زیر اشاره نمود:

۱. افغانستان: اسلام و نوگرایى سیاسى (۱۹۸۵)

[ [L| Afghanistan: Islam et Morenit politique

این کتاب در سال ۱۹۸۶ تحت عنوان in Afghanistan Islam and Resistance به انگلیسى ترجمه و توسط انتشارات دانشگاه کمبریج‏به چاپ رسیده است.

کتاب مزبور توسط آقاى ابوالحسن سرو قدم مقدم به فارسى برگردان و توسط انتشارات آستان قدس رضوى در سال ۱۳۶۹ به چاپ رسیده است.

۲. شکست اسلام سیاسى (۱۹۹۲) [L| chec de l|Islam politique] این کتاب نیز تحت عنوان political Islam The Failure of در سال ۱۹۹۴ به انگلیسى برگردانده شده است.

۳. اسلام در آسیاى جنوبى; دیدگاه منطقه‏اى (۱۹۹۶)، [Islam in South Asia: A Regional Perspectivr]

۴. [دوران] ترمیدور ایران با همکارى ژان فرانسوا بیارت و فریبا دلخواه، [En Iran Thermidor]

۵. “افغانستان، جنگ کشاورزان خرده پا”، logiques R veltes ،شماره ۱۳، ۱۹۸۱.

[Afghanistan: La guerre des paysans]

۶. “طلاب و علما در مقاومت افغانستان”، M diterran ens Peuples ،شماره ۲۱، ۱۹۸۲.

[Intellectuels et Ulema dans la R sistance Afghane]

۷. “قومیت و سیاست در آسیا مرکزى”، Musulman et de la M diterran e Monde Revue du

ژانویه ۱۹۹۲.، [Ethnies et politique en Asie Central]

نظرات

به اعتقاد اولیویه روا، نهضتهاى اسلامى در خاورمیانه از دهه ۷۰ به بعد، با وجود سیستمهاى کم و بیش افراطى، بیشترین اعتراضات اجتماعى و سیاسى را هدایت کرده ‏اند.

(۷) اسلام گرایان گروههاى فعالى هستند که به اسلام به عنوان یک ایدئولوژى سیاسى مى‏نگرند تا یک مذهب.

آنها طى چند دهه اخیر و بویژه در دهه ۹۰، چالشهایى را علیه غرب و رژیمهاى حاکم در خاورمیانه بوجود آورده اند.

(۸) آنها در چند مفهوم عمومى مشترک مى‏باشند: اسلام را به عنوان اعتقادات و آیین صرف نمى‏دانند، بلکه آن را همانند یک ایدئولوژى فراگیر، بر اساس اعتقاداتى که در آن، جامعه، اقتصاد و کل نظام سیاسى باید از نو ساخته شود، فرض مى ‏کنند.

آنها علماى سنت‏گرا را که نسبت ‏به نخبگان حاکم رضایت‏خاطر دارند و راه و رسم غرب گرایى و بى دینى و نظام اجتماعى محافظه کارانه را ترویج مى‏کنند، مورد انتقاد قرار مى‏دهند.

اسلام‏گراها قادر بوده‏اند به اعتراضات اجتماعى و ضد امپریالیستى که تااین اواخر در انحصار نهضتهاى چپ گرا و غیر دینى بوده است، جان تازه‏اى ببخشند. (۹)

روا با رد آنچه برچسب بنیادگرایى مى‏خواند، معتقد است: ظلمت گرایى، قرون وسطایى، روحانى گرایى و … چه مزخرفاتى که پیرامون بازگشت روحانیت‏ به جهان اسلام ننوشته ‏اند و این یاوه‏ها از عقده‏هاى کهن مغرب زمین در قبال اسلام نشات مى‏ گیرد.

در حقیقت، پدیده‏هایى که به آن بر چسب بنیادگرایى زده ‏اند، پدیده‏هایى هستند بسیار ناهمگون که از مقولات مختلف برخاسته ‏اند و فقط یکى از آنها، یعنى [موج] “اسلام گرایى” پدیده اى است واقعا نوین.

(۱۰) جا دارد داوریهایى را که درباره اسلام گرایى شده، مورد تجدید نظر قرار گیرد.

ما بر این نکته که اسلامیسم مکتب نوینى است، تاکید مى‏ کنیم: این بدان معنى نیست که ما طرفدار اسلامیسم هستیم و یا این که فکر مى‏کنیم این مکتب براى بحران کنونى جوامع مسلمان، پاسخى به همراه دارد، قصد ما این است که تذکر دهیم مجموعه مسائلى که اسلامیسم مطرح مى‏ کند، نیز مکانى که این مکتب در آن پا به عرصه وجود نهاده، بى هیچ تردیدى، به عصر ما تعلق دارد.

باید از اتهاماتى که از نظر اخلاقى بر این مکتب وارد مى ‏سازند و آن را کهنه پرست مى ‏شمارند، احتراز کرد. (۱۱)

با وجود نکات مثبت فوق در نظریات اولیویه روا، وى معتقد به شکست پدیده اسلام سیاسى بوده، بر آن است: “تفکر اسلام‏گرایانه پیرامون نهادهاى سیاسى دچار فقر است و جست و جوى اسلام گرایان براى فضیلت، غیر قابل دسترس است.

علت این مساله، در آن است که مدل سیاسى خود را تنها در انسان دست‏یافتنى مى‏دانند و نه در نهادها; بدین خاطر، ایجاد یک جامعه سیاسى اسلام گرایانه تقریبا غیر ممکن است.»

(۱۲) به نظر روا، اسلام گرایى به سمت‏ بنیادگرایى جدید حرکت نموده و کم رنگ شده است و دیگر یک عامل ژئواستراتژیک که جهان اسلام را متحد نماید یا توازن قوا را در خاور میانه تغییر دهد، نیست.

اسلام گرایان خواستهاى استراتژیک خود را با حکومتهاى حاکم تطبیق داده اند.

از نظر اقتصادى نیز رژیمهاى اسلام‏گراى آینده با همان مشکلاتى که تمام حکومتهاى بر مسند قدرت در حال حاضر مواجهند، مواجه خواهند بود. (۱۳)

به اعتقاد روا، آشکار است که سرکوب سیاسى مانع دستیابى جنبشهاى اسلام گرا به مشارکت‏سیاسى است.

از این لحاظ، مسؤولیت فقدان دموکراسى به عهده رژیمهاى حاکم بر قدرت است (که با حمایت و تصویب وسیع غرب روبرو هستند.)

اما جنبشهاى اسلام گرا نیز تا حد زیادى قادر نبوده اند از طریق اتحاد با سایر نیروهاى دموکراتیک، پایگاه سیاسى خود را گسترش دهند و دلیل آن هم به طور دقیق، در ایدئولوژى سلطه طلبانه (هژمونیست) آنها – حداقل در جهان عرب – نهفته است.

به طور نمونه، حزب اصلاح طلب اسلامى در تاجیکستان با دموکراتها و ناسیونالیستها متحد شد و اکنون عضوى از دولت ائتلافى است.

در ترکیه، حزب رفاه توانست از طریق یک اتحاد سیاسى، ریاست دولت را به عهده بگیرد.

وضع دشوار و خطرناک احزاب اسلام گراى الجزایر از ناتوانى آنها براى ایجاد اتحادهاى سیاسى ناشى مى‏شود; چون در ایدئولوژى آنها زمینه اى براى این کار وجود ندارد.

منظور وى از ” شکست” این نیست که احزاب اسلام گرا نمى‏ توانند در انتخابات برنده شوند، بلکه تنها این نکته است که نتوانستند دولت مورد نظر خود را تاسیس کنند. (۱۴)

روا معتقد است مسلمانان، در غرب در سیستم اجتماعى و سیاسى کشور میزبان ادغام شده ‏اند، حتى اگر به تغییر چشم انداز سیاسى کمک نمایند.

شگفت اینکه، تلاش جهت تاسیس یک هویت‏ خالص مذهبى که در مرتبه والاترى از مسائل ملى و نژادى قرار دارد، به گسستن پیوند بین مسلمانان مهاجر در غرب با کشور اصلى (خود) کمک مى ‏نماید

. در نتیجه، اسلام گرایى کمکى به از بین بردن شکاف فزاینده بین مسلمانان و کشورهاى غربى نکرده است، بلکه به کمرنگ شدن خطوط بین مفاهیمى چون سنتى و مدرن، واقع گرایى و جهان شمولى، غرب و شرق کمک مى ‏کند.

(۱۵) وى در زمینه روابط “اسلام و غرب” عنوان مى ‏دارد: “فقدان قرینه سازى در این دو عبارت (اسلام و غرب) جالب توجه است.

غرب تعریف نشده است، در حالى که شرق با مذهب تعریف مى ‏شود.

” غرب” و “اسلام” یعنى چه؟ اگر اسلام “شرق” است: درباره اعراب مسیحى چه مى‏ گویید؟ درباره پنج درصد از جمعیت فرانسه که مسلمان هستند، چه؟

مهاجرت، آموزش و تکنولوژى، نه تنها مردم را به هم نزدیکتر ساخته، بلکه باهم مخلوطشان نیز کرده است.

مرزهاى میان شرق و غرب نامشخص شده اند. غرب در شرق است و شرق در غرب.

من به برخورد تمدنها اعتقادى ندارم.

برعکس، فکر مى‏ کنم بخاطر همین نامشخص بودن مرزهاست که این همه سخنان و شعارهاى شدید خصمانه و متضاد در دو طرف شنیده مى‏شوند و تلاش دارند مرزهاى جدید را تعریف کنند و هویتهاى جدیدى را بر اساس رؤیاهاى کهن و بر اساس یک خود در حال گریز بنا کنند.” (۱۶)

پى‏ نوشت ها

مهدى شوشترى (۳)

منبع :ماهنامه اسلام و غرب؛شماره ۲۱