اشاره:
همه امامان شیعه تحت نظارت حاکمان ظالم قرار داشتند. ازاین‌رو ارتباط آنان با شیعیان بسیار سخت و مشکل بود. این مسئله رابطه امام جواد(علیه‌السلام) را با شیعیان بسیار مشکل نموده بود. امام برای حل این مشکل سازمان وکالت را تشکیل داده و حتی با شعیان مناطق دوردست از این طریق ارتباط برقرار می کردند. در این نوشته کوتاه به این سازمان و نحوه ارتباط امام با شیعیان اشاره شده است.
امام جواد(علیه‌السلام) از طریق سازمان وکالت با شیعیان در ارتباط بود. او در سرزمین‌های اسلامی از جمله بغداد، کوفه، اهواز، بصره، همدان، قم، ری، سیستان و بُست نمایندگانی داشت.[۱] تعداد وکیلان او را ۱۳ تن گفته‌اند.[۲] آنان وجوهات شرعی شیعیان را به امام جواد می‌رساندند.[نیازمند منبع] ابراهیم بن محمد همدانی در همدان[۳] و ابوعمرو حذّاء در نواحی بصره[۴] وکالت آن حضرت را بر عهده داشتند. صالح بن محمد بن سهل به موقوفات آن حضرت در قم رسیدگی می‌کرد.[۵] همچنین زکریا بن آدم قمی،[۶] عبدالعزیز بن مهتدی اشعری قمی،[۷] صفوان بن یحیی،[۸] علی بن مهزیار[۹] و یحیی بن ابی‌عمران[۱۰] از وکلای امام جواد بودند. برخی از نویسندگان با استناد به شواهدی محمد بن فرج رخجی و ابوهاشم جعفری را از وکیلان او به شمار آورده‌اند.[۱۱] البته احمد بن محمد سیاری نیز ادعای وکالت داشت ولی امام ضمن رد ادعای او، از شیعیان خواست تا وجوهات را به وی ندهند.[۱۲]
گفته شده است که امام جواد به دو دلیل از سازمان وکالت برای ارتباط با شیعیان استفاده می‌کرد؛
یکی اینکه تحت کنترل دستگاه حاکم بود. دوم اینکه برای دوره غیبت زمینه‌سازی می‌کرد.[۱۳]
پیشوای نهم شیعیان در ایام حج نیز با شیعیان دیدار و گفتگو می‌کرد. برخی از محققان بر این باروند که سفر امام رضا(علیه‌السلام) به خراسان، سبب شده بود تا روابط شیعیان با امامان خود گسترش یابد.[۱۴] از این رو شیعیانی از خراسان، ری و بست و سجستان در ایام حج به دیدار امام می‌آمدند.
شیعیان با جوادالأئمه، از طریق نامه‌نگاری نیز در ارتباط بودند. آنان در نامه‌هایشان سؤالاتی را، که بیشتر در مسائل فقهی بود، مطرح می‌کردند و امام به آنها پاسخ می‌داد.[۱۵] در موسوعه الامام الجواد، به جز پدر و پسر امام، نام ۶۳ تن از افرادی که حضرت با آنان مکاتبه داشته، گرد آمده است.[۱۶] البته برخی از نامه‌ها در پاسخ به گروهی از شیعیان نوشته شده است.[۱۷]
پی نوشت:
- جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۶ش، ص۷۹.
- جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۷.
- جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۲۳.
- کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۱۶.
- ر.ک. طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۵۱.
- طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۴۸.
- طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۴۹.
- نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۷.
- نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۵۳؛ ر. ک. طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۴۹.
- راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۱۷.
- جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۵۳۲.
- کشی، رجال الکشی، ص۱۴۰۹ُ، ص۶۰۶.
- دشتی، نقش سیاسی سازمان وکالت در عصر حضور ائمه، ص۱۰۳.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۹۴.
- برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۹۹؛ ج۴، ص۲۷۵، ۵۲۴؛ ج۵، ص۳۴۷؛ کشّی، اختیار معرفه الرجال، ۱۴۰۴ق، ص۷۸۳، ۸۶۹.
- خزعلی، موسوعه الامام الجواد، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۴۱۶-۵۰۸.
- برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۳۱، ۳۹۸؛ ج۵، ص۳۹۴؛ ج۷، ص۱۶۳؛ کشّی، اختیار معرفه الرجال، ۱۴۰۴ق، ص۷۸۳، ۸۶۹.
منبع: بخشی از مقاله امام جواد علیه السلام در سایت ویکی شیعه.
