آیات «گواهان امّت» در قرآن دلیل وجودامام در هر زمان

اشاره:

امامت رهبری و پیشوایی جامعه اسلامی به نصب الهی و جانشینی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در امور دینی و دنیوی است. این آموزه، از اصول مذهب شیعه و از اختلافات اعتقادی میان شیعه و اهل سنت است. اهمیت امامت نزد شیعیان باعث شده که آنان امامیه لقب گیرند. بنابر آموزه‌های شیعه، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از ابتدای دوران رسالت به معرفی خلیفه خویش و امام مسلمانان پس از وفات خود، اهتمام جدی داشت. اقدامات آن حضرت در این مسیر، از نخستین دعوت علنی، با معرفی امام علی(علیه السلام) به عنوان خلیفه و جانشینِ بعد از خود آغاز شد.

از جمله آیاتى که دلالت بر ضرورت وجود امام معصوم در هر زمانى دارد، آیات گواهان امّت است.

از آیات بسیارى استفاده مى شود که خداوند در بین هر امّتى، کسى را به عنوان شاهد و گواه قرار داده تا در روز قیامت بوسیله او بر آن ها احتجاج کند. در اینجا به برخى از این آیات اشاره مى کنیم:

۱ . ( فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّه بِشَهِید وَجِئْنا بِکَ عَلى هؤُلآءِ شَهِیداً)؛(۱) «حالِ آنها چگونه است هنگامى که از هر امتى، شاهد و گواهى (بر اعمالشان) مى آوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد؟!»

۲ . ( وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّه شَهِیداً عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنا بِکَ شَهِیداً عَلى هؤُلاءِ)؛(۲) «روزى که ما در هر امّتى از میان خودشان گواهى بر آنان برانگیزیم و تو را [اى محمّد] بر این امّت گواه آوریم.»

۳ . ( وَ نَزَعْنا مِن کُلِّ أُمَه شَهِیداً فَقُلْنا هاتُوا بُرهانَکُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانوُا یَفْتَرُونَ)؛(۳)« و (در آن روز) از هر امتّى گواهى بر مى گزینیم و (به مشرکان) مى گوییم: «دلیل خود را بیاورید!» (در آن هنگام) مى دانند که حق از آن خداست، و تمام آنچه را به خدا افترا مى بستند از (نظر) آنها گم خواهد شد».

از این آیات استفاده مى شود که در هر زمان و براى هر امّتى، خداوند افرادى قرار داده است تا در روز قیامت بر اعمال آن امّت گواهى دهند. کسى که قرار است شاهد باشد، در شهادتش نزد خداوند نباید اشتباه کند. اینان کسانى اند که در امر هدایت بشر حجّت خداوند در روى زمینند. فخر رازى در ذیل آیه: ( وَنَزَعْنا مِنْ کُلِّ أُمَّه شَهِیداً)(۴)، مى گوید: «مقصود از آیه این است که ما یک نفر را از هر امّتى امتیاز دادیم تا بر آنان شهادت دهد. برخى گفته اند که مقصود انبیا است، شهادت مى دهند که دلایل را بر قومشان ابلاغ نمودند، و در روشن نمودن آن ها نهایت کوشش را از خود به خرج داده اند، در نتیجه اگر کوتاهى وجود دارد از ناحیه خود مردم است…

برخى دیگر مى گویند: بلکه آنان شاهدانى هستند که در هر زمان بر مردم شهادت مى دهند که از جمله آن ها انبیایند.

این نظر به واقع نزدیک تر است؛ زیرا خداوند به هر امّت و هر جماعتى این حکم، را تعمیم داده که از آن ها، کسانى را به عنوان شاهد قرار دهد، لذا داخل مى شود در این حکم زمان هایى که نبىّ وجود نداشت که از آن به عصر فترت تعبیر مى شود، همانند زمان هایى که بعد از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)آمد….»(۵)

و هم چنین او در ذیل آیه شریفه ( وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّه شَهِیداً عَلَیْهِمْ)،(۶) مى گوید: «هر گروه و اُمّتى که در دنیا حاصل مى گردد، لازم است که کسى به عنوان شاهد در میان آن ها وجود داشته باشد. شاهد در عصر رسول(صلى الله علیه وآله) خود حضرت بود، به دلیل قول خداوند متعال: ( وَکَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَدآءَ عَلَى النّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً)(۷) « همان گونه شما را نیز، امتى میانه (معتدل) قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید؛ و پیامبر هم بر شما گواه باشد».

و نیز لازم است که در هر زمانى بعد از رسول، شاهدى در میان امّت باشد. از این بیان، روشن مى شود که هیچ عصرى خالى از شاهد بر مردم نیست، و آن شهید باید از خطا مصون باشد، وگرنه احتیاج به شاهد دیگرى دارد و در نتیجه به بى نهایت منتهى خواهد شد، که این باطل است….»(۸)

نتیجه این که: لازم است در هر زمانى شاهدى معصوم در میان هر قومى باشد.(۹)

پی نوشت:

۱ . سوره نساء، آیه ۴۱٫

۲ . سوره نحل، آیه ۸۹٫

۳ . سوره قصص، آیه ۷۵٫

۴ . سوره قصص، آیه ۷۵٫

۵ . تفسیر فخر رازى، ج ۲۵، ص ۱۲ و ۱۳٫

۶ . سوره نحل، آیه ۸۹٫

۷ . سوره بقره، آیه ۱۴۳٫

۸ . تفسیر فخر رازى، ج ۲۰، ص ۹۸٫

۹ . على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات (۱)، ص ۱۷۵٫