آنه مارى شیمل

اشاره:

خانم آنه مارى شیمل در ۷ آوریل ۱۹۲۲ در شهر ارفورت آلمان به دنیا آمد و از ۱۵ سالگى به تحقیق درباره اسلام و یادگیرى زبان هاى زنده مشرق زمین از جمله عربى ، ترکى و فارسى پرداخت . وى در ۱۶ سالگى دیپلم گرفت و در ۱۹ سالگى به اخذ درجه دکترا رشته تمدن وزبان هاى اسلامى از دانشگاه برلین نائل آمد و چند سال بعد نیز دکتراى تاریخ مذاهب را دریافت کرد. وى که در شهر برلین تحصیل کرده بود، پس از جنگ جهانى دوم در شهر “ماربورگ ” به تدریس مشغول شد و به عنوان اولین زن مدرس در دانشکده الهیات دانشگاه آنکارا به تدریس پرداخت .

خانم شیمل از سال ۱۹۵۴ تا ۱۹۵۹ در دانشگاه آنکارا به عنوان استاد تاریخ ادیان فعالیت داشت . و در این دانشگاه تاریخ مذاهب را به زبان ترکى تدریس مى کرد. سفرهاى مکرر وى به کشورهاى اسلامى و تسلط به زبان هاى شرقى موجب آشنایى بى واسطه ایشان با مسلمانان و کسب اطلاعات بسیار درخصوص فرهنگ و جوامع اسلامى و شرقى شد و منجر به تقویت و تعمیق علاقه وى به تمدن و فرهنگ اسلامى گردید. تعداد تألیفات او به بیش از یکصد کتاب و ده ها مقاله مى رسد که اکثراً به زبان انگلیسى و آلمانى تحریر شده اند.تعلق خاطر او به مباحث عرفانى اسلام سبب شهرت وى شد. تسلط او به زبان هاى مختلف شرقى همچون اردو، سندى ، پنجابى و پشتوموجب دستیابى بلافصل وى به منابع اولیه و افزایش اعتبار علمى نظریات او گردید.
در سال ۱۹۶۱ کرسى استادى در رشته هاى عرب شناسى و اسلام شناسى در دانشگاه بن آلمان به او واگذار شد. خانم شیمل از سال ۱۹۶۷در دانشگاه هاروارد آمریکا به تدریس پرداخت . او هم زمان با فعالیت متناوب در این دو دانشگاه در بسیارى از دانشگاه هاى جهان به عنوان استاد میهمان فعالیت مى کرد. طى دهه هاى هشتاد و نود شاهد انتشار حداقل شش اثر مهم از خانم پروفسور شیمل هستیم هستیم ، آثارى که یا در حوزه تاریخ اسلام به نگارش درآمده اند یا به مباحث عرفانى تعلق دارند. خانم شیمل از اسلام شناسان منحصر به فردى بود که در مقام تحقیق از تمجید واقعیات وحقایق تاریخى دریغ نمى کند. او جزء آن دسته آز اسلام شناسانى محسوب نمى شود که خواسته باشند وقایع حقیقى را با تمایلات قلبى خودوفق دهند. اگر از باب مثال خانم شیمل در برخورد با مسلمانان به این نتیجه مى رسید که اطلاق لفظ “محمدى ” به جاى مسلمان ریا مى کند،نه تنها سعى مى نماید حتى المقدور از استعمال چنین لفظى در کتاب هاى خود اجتناب ورزد، بلکه متذکر این نکته مى شد که پیروان اسلام رانباید “محمدى ” خطاب کرد. این نکته اى است که خانم شیمل بالصراحه در کتاب معروف “و محمد پیامبر اوست ” که براى بار اول در سال ۱۹۸۱ در مونیخ منتشر شد و براى بار دوم با اصلاحاتى در سال ۱۹۸۹ نشر یافت ، یادآور مى شود. خانم شیمل در این کتاب از همسران پیامبراکرم (ص ) سخن به میان مى آورد. وى ضمن نقل حقایق تاریخى خاطرنشان مى سازد که پیامبر با برخى از زنان بیوه مسلمانانى که در جنگ کشته شده بودند، ازدواج کرد.
اسلام شناسان آلمان به عرفان اسلامى یا به عبارت دیگر به اسلام با گرایش عرفانى نوعى تعلق خاطر دارند. شاید علت این امر وجه اشتراکى باشد که میان “تصوف اسلامى ” و “رهبانیت مسیحى ” وجود دارد. از این حیث خانم پروفسور شیمل خود در صف نخست اسلام شناسان صوفى گرا قرار دارد. زمانى که به تاریخ نیز نظر مى کند و تاریخ یک کشور اسلامى را به نقد و تحلیل مى کشد همه جا به عنوان گواهى صادق، در تعقیب گرایش هاى عرفانى است . حتى اگر موضوع اساساً به عرفان ارتباطى نداشته است . مثلاً در همین کتاب “اسلام درشبه قاره هند” او سعى مى کند رد پاى منصور حلاج را در اوایل قرن دهم در مناطق گجرات سند و کشمیر جستجو کند.
صحبت خانم شیمل آن گونه که خود اظهار مى دارد نه تنها به منصور حلاج بلکه به مولانا بسیار شدید است . اگر بخواهیم خانم شیمل رابه دیدگاه عرفانى بنگریم شاید بهترین اثر او در این زمینه کتاب “ابعاد عرفانى اسلام ، تاریخ تصوف ” باشد که اولین بار در سال ۱۹۸۵ منتشرشد و در سال ۱۹۹۲ تجدید چاپ گردید. خانم شیمل از حوزه هاى مختلف فرهنگى در جهان جوایز متعددى دریافت داشته است . جایزه مربوط به ترجمه از آکادمى شهردار مشتات آلمان با جایزه بزرگ دولت پاکستان از جمله آنهاست . نشریه آمریکا در باب کتاب “ابعاد عرفانى اسلام ، تاریخ تصوف ” ادعا کرد که “دانشجویان شرق شناسى و علوم تطبیقى ادیان ” و همان طور تمام کسانى که براى تجربیات عرفانى استعدادى دارند مدیون خانم شیمل هستند، چرا که وى براى ما اثر استانداردى درباره تصوف نگاشت که مدت طولانى به یادگار خواهد ماند.
صرف نظر از شیوه ناشرین در بزرگ جلوه دادن محتواى کتاب و نویسندگان آن باید اذعان کرد که خانم شیمل در عرفان اسلامى و تفسیرآن یا بهتر است بگوییم تحلیل تصوف از ابتدا تا انتها در میان اسلام شناسان و خاورشناسان غربى نمونه محسوب مى شود. اینکه در ده هاسال دیگر این کتاب مى تواند مرجع و منبع استادان و محققان آینده قرار گیرد، به ویژه آنانى که از عرفان اسلامى مى خواهند آگاهى پیدا کنندتردیدى نیست .
همان قدر که خانم شیمل به این نکته وقوف داشتند که نگارش درباره تصوف یا عرفان اسلامى تقریباً غیرممکن است ، خود نشانگرسطحى نبودن تحقیق محقق است.
وى کتاب دیگرى دارد که سراسر به موضوع “تصوف و عرفان ” اسلامى اختصاص پیدا مى کند. این کتاب “باغ هاى دانش و معرفت ” نام دارد و در سال ۱۹۹۱ توسط بنگاه انتشارات “دیده ریکس ـ ردیف زرد” منتشر شده است .
خانم شیمل به پاس دوستى و احترامى که براى “فریتنس مایر” قایل بود کتاب را با عنوان “برگ سبزى است تحفه درویش ” تقدیم اونمود. در این جا لازم است به این نکته اشاره کنم که تصوف اسلامى و توجه به آن ابتدا در اوایل نیمه اول قرن نوزدهم با ترجمه اى از اثارعرفانى تحت نام “خوشه چینى از تصوف شرقى ” جلوه گر شد. این اولین اثر آلمانى را “تولوک ” انتشار داده بود.
همین توجه خانم شیمل به مسایل عرفانى نوعى ذوق هنرى در او ایجاد کرده بود به نحوى که اگر فى المثل در دانشگاه بن درسى تحت عنوان خوشنویسى عرضه گردید، تنها خانم شیمل بود که از عهده تدریس آن برآمد.
خانم شیمل علاوه بر حوزه عرفان به جنبه هاى دیگر اسلام نیز گرایش داشت که از جمله آنها مى توان به اسماء اسلامى اشاره کرد. وى کتابى تحت عنوان “از على تا زهرا” تحریر نمود که در سال ۱۹۸۹ ابتدا به زبان انگلیسى و در سال ۱۹۹۳ به زبان آلمانى منتشر شد. این کتاب تحقیقى محققانه درباره اسامى افراد است که براى دانشجویان رشته هاى اسلام شناسى یا خاورشناسى دائر ه المعارف اسماء اسلامى به شمار مى آید. البته نحوه تحقیق وى با شیوه تحقیق شرقى قدرى متفاوت است . او در اثر اخیر به همه نقاط عالم سر مى کشد تا به معنى حقیقى کلمه به تحقیق خود وجهه بین المللى دهد.
از خصوصیات دیگر خانم شیمل آن بود که در حوزه سیاست جنجالى وارد نمى شد. از این حیث شاید بتوان او را با پروفسور فراگنر رییس بخش ایران شناسى دانشگاه هامبورگ مقایسه کرد. دور ماندن از جنجال هاى سیاسى روز کشورهاى اسلامى فواید فراوانى براى برخى اسلام شناسان به بار آورده است زیرا آنها بى آنکه حساسیتى برانگیزند در تمامى عرصه هاى مورد تحقیق خویش فرصت پژوهش مى یابند.علاوه بر آنکه جایگاه و پایگاه خوبى در کشور خود پیدا مى کنند، در کشورهاى مورد تحقیق نیز از مکاناتى خاص برخوردار مى شوند.
آخرین کتاب مهمى که خانم پروفسور شیمل با همکارى نویسندگان بنامى نظیر “تیلمان ناگل ” منتشر نمود، کتاب اسلام نام داشت . این کتاب در سال ۱۹۹۰ توسط انتشارات “کهل هامر” منتشر شد. خانم شیمل موضوعات مقالات این اثر خود را “تصوف تدین عامه ” و “اشکال هنرى بیان در اسلام ” نام مى نهد. یعنى دقیقاً همان دو حوزه اى که بدان عشق مى ورزد، یکى “عرفان ” و دیگرى “هنر”.
اگر کتاب “باغ هاى دانش و معرفت ” پروفسور شیمل “تذکره الاولیاء” عطار باشد، اثر “اسلام ” او “تاریخ هنر شرق” محسوب مى شود. به طور خلاصه مى توان گفت خانم پروفسور شیمل محققى است ممتاز که هرگز از حوزه اصلى تحقیقى خویش خارج نمى شد، نظم دقیقى برتحقیقات وى حاکم بود. تعداد فراوان آثارش دلیل بر پرگویى او نیستند، بلکه بلعکس نشان احاط ه او به موضوعات مورد تحقیق بود. گرایش تخصصى خانم شیمل در استغناى زبانى او نیز سخت مؤثر افتاده بود.
در سال ۱۹۹۵ جایزه صلح ناشران آلمان که یکى از معتبرترین جوایز فرهنگى این کشور محسوب مى شود، به وى اعطا شد. اعطا این جایزه به سبب انتقادى که از سلمان رشدى نویسنده کتاب “آیات شیطانى ” به عمل آورده بود مورد اعتراض برخى از محافل ادبى در آلمان قرار گرفت . وى در مصاحبه مورخ چهارم ماه مى ۱۹۹۵ با شبکه اول تلویویون آلمان (ARD) که به مناسبت جایزه فوق (جایزه صلح ، اتحادیه کتابفروشان آلمان صورت پذیرفته بود، اعلام داشت : “تهدید به مرگ طبیعتاً همواره قدرى ترسناک و دهشتناک است . اما در شیوه و طریق وسبک بسیار بدى ، رشدى احساسات مسلمانان مؤمن را جریحه دار کرده است . او شخصاً مردان برومند را دیده است که بعد از آگاهى ازمضمون کتاب آیه هاى شیطانى گریستند. و همین مصاحبه خانم شیمل موجب جنجال فراوانى در آلمان شد. ولى وى در مقابل تمام انتقادات پایدارى نشان داد و این جایزه طى مراسمى از سوى ورنر هرتسوگ رییس جمهورى وقت آلمان به ایشان تقدیم شد. در نهایت خانم شیمل از اینکه دیگران سخن او را آن گونه که باید درک نمى کنند اظهار تأسف مى کند. پروفسور شیمل اصلاً یک فرد سیاسى نیست . اگرچه جایزه “اتحادیه کتابفروشان آلمان ” همواره با سیاست قرین بوده است . وى کسى است که در افکار عمومى آلمان جزء مشهورترین و شناخته شده ترین نمایندگان اسلام شناس آلمان به شمار مى آید. نوشته هاى وى بیشتر با ذوق و هنر توأم است تا سیاست . او از زمانى که دست به قلم برده است با سیاست بیگانه بوده . پنجاه و اندى سال پیش از این ، زمانى که او اولین کتاب را درباره عارف نامى جهان اسلام یعنى مولانا جلال الدین رومى تحریر کرد نشان داد تا چه حد به زمینه هاى عرفان علاقه مند است . آثار دیگر او نظیر “حلاج ، شهید عشق به خدا”، “عشق به واحد یا یکتا”، “اقبال شعر و فلسفه ” و… همگى حاکى از آنند که پروفسور شیمل از ابتدا تمایلات عرفانى قوى داشته است . بسیارى از دانشگاه هاى معتبر جهان از جمله دانشگاه هاى سند درهندوستان ، دانشگاه قائداعظم اسلام آباد، دانشگاه اوپسالا (سوئد)، دانشگاه سلجوق، قونیه به وى دکتراى افتخارى اعطاء کرده اند. دراسلام آباد حتى یک خیابان به نام خیابان آنه مارى شیمل نامگذارى شده است . گروه تاریخ دانشگاه الزهرا نیز افتخار داشت در آغاز سال تحصیلى ۸۲ـ۸۱ به پاس خدمات ارزشمند و تلاش پیگیر این استاد ارجمند در موضوعات مرتبط با تاریخ ، فرهنگ و تمدن اسلامى ، اولین دکتراى افتخارى خود را به ایشان تقدیم کند.

برخى از آثار خانم پروفسور آنه مارى شیمل :
۱. Gaerten der Erkenntnis, Verlag: Diederichs Galbe Reihe, 1991, 270 Seiten.جنایت معرفت
۲. Der Islam im Indischen Subkontinent, Verlag: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1992, 16 Seiten.اسلام در شبه قاره هند
۳. Und Muhammad ist Sein Prophet, Verlag: Diederichs Gelbe Reihe, 1. Auflage 1, 81 in Muenchen, 2, Auflage 1989,700 Seiten.
و محمد پیامبر اوست .
۴. Mjstische Dimensionen des Islam-Die Geschichte des Sufismus, Verlag: Eugen Diederichs, 1985, 1992, 270 Seiten.
ابعاد عرفانى اسلام ، تاریخ تصوف .
۵. Der Islam, Verlag: Kohlhammer, Herausgeberin: Anne-Marie Schimmel, 1990, 480 Seiten.اسلام ، جلد سوم
۶. Von Ali bis Zahra, Namen und Namengeburg in der Islamischen Welf, Verlag: Diedrichs, 1989, 330 Seiten.
از على تا زهرا، اسامى و اسم گذارى در جهان اسلام
۷. Kalif und Kadi im Spaetmittelalterlichen Aegjpten, 1943.
خلیفه و قاضى در مصر قرون متأخر وسطى
۸. Indices zur Chronik des ibn Ilajas, 1945.
نمایه وقایع نامه ابن الیاس
۹. Die Bildersprache Dschelaladin Rumis, 1949.
تشبیه در زبان جلال الدین رومى
۱۰. Die Religionen der Erde, 1955.
ادیان روى زمین
۱۱. Gabriel’s Wing, a Study into the Relig. Ideas of Muhammad Iqbal, 1963.
بال جبرییل ، تحقیقى در آراء دینى محمد اقبال
۱۲. Al-Halladsche, Maertyrer der Gohesliebe, 1968.الحلاج ، شهید حب الله
۱۳. Persischer Psalter, Anthologie aus Iqbals Schriften, 1968.
زبور عجم ، منتخبات آثار اقبال
۱۴. Islamic Calligraphy, 1970.خوشنویسى اسلامى
۱۵. The Triumphal sun, a Study of Maulana Rumi, 1978.
شکوه شمس ، تحقیقى در (زندگى و آثار) مولانا رومى
۱۶. Rumi-Biogrfafie eines Mjstikers, 1978.
رومى ـ زندگینامه یک متصوف .
۱۷. Calligraphy and Islamic Culture, 1981.
خوشنویسى و فرهنگ اسلامى .
۱۸. Liebe zu dem Einen, 1986.یگانه پرستى
۱۹. Iqbal, Poet und Philosoph, 1989.
اقبال ، شاعر و فیلسوف
۲۰. Islamic Names 1990.اسامى اسلامى
۲۱. Islam in Indo-Pakistan (Iconography of Religions), 1987.
اسلام در هند و پاکستان (شمایل نگارى ادیان )