شادابی، امید، کوشش، هیجان، نیرو، نوجویی و نوآوری، و هر آنچه که همزاد خلاقیت و پویایی است ویژگی های جوان و دوران جوانی است. پیامبر اعظم (ص) در حدیثی با نظر به نیروهای سرشار جوانی می فرمایند : ای بیست ساله ها! جدی باشید و بکوشید.
حضرت محمد (ص) که به تعبیر قرآن کریم، خوش خلق ترین بندگان خدا بود همواره برای جوانان و تأثیر رفتارها و تعاملات بزرگسالان بر شکل گیری شخصیت ایشان، اهمیت قائل بود.
پیامبر (ص) مردمان را به نیکخوئی و مدارا با جوانان سفارش می کرد و می فرمود : ‘ شما را سفارش می کنم که با جوانان به خوبی و نیکی رفتار کنید؛ زیرا آنان دل نازک ترند’ .
امید، همّت، و پرورش حسّ خودباوری، سهم عمده ای از آموزه های جاودانی پیامبر اعظم (ص)، خطاب به جوانان را به خود اختصاص داده است.
در ادامه، گزیده ای از توصیه های گُهربار پیامبر رحمت (ص) که دوران جوانی شان در نهایت زیبندگی، تلاش، متانت، عبادت، و امانت گذشت را بدرقه ی راه پرتلاش جوانان مسلمان و غیور این سرزمین می نمائیم :
جوانان، دوستان پیامبرند
از خصائل پیامبر اکرم (ص) این بود که جوانان را بسیار دوست می داشت و می فرمود : ‘ آنان کسانی اند که به من ایمان می آورند، دوستم دارند و یاری ام می کنند، در حالی که مرا ندیده اند’.
در جوانی، پاک بودن شیوه ی پیغمبری است
حضرت محمد (ص) : ‘ برتری جوان عبادت کننده ای که خدا را در جوانی عبادت کند، بر پیری که در کهن سالی به عبادت می پردازد، مانند برتری پیامبران الهی در برابر دیگران است’ .
جوان و خدا
یکی از اثرگذار ترین و عرفانی ترین توصیه های رسول اکرم درباره ی رابطه ی بنده و خداوند عبارت پیش روست که به جوانی فرمودند : خداوند را چنان عبادت کن که گویی او را می بینی. اگر نمی توانی چنین تصور کنی، به گونه ای عبادت کن که [یقین داری] او تو را می بیند.
پیامبر (ص) عبادت در دوران جوانی را زائل کننده ی سستی ها و غفلت می دانستند. روایت می کنند جوانی از انصار با رسول خدا صلی الله علیه و آله، نماز می خواند اما گاه مرتکب گناه هم می شد. این موضوع را به پیامبر گزارش دادند. حضرت فرمود: «روزی فرا خواهد رسید که نمازش، او را از گناهان باز خواهد داشت.» همین طور هم شد و طولی نکشید که آن جوان توبه کرد.
ستارگان قرآن، راهنمای جوانان در مسیر زندگی
پیامبر (ص)، که ارسال آیات وحیانی قرآن کریم را برای هدایت بشریت به عهده اش بود، همواره این کتاب آسمانی را بهترین دلیل راه معرفی کرده و می فرمود : ‘ قرآن ستارگانی دارد و ستارگانش نیز ستارگانی؛ شگفتی هایش به شماره نیاید و عجایبش کهنه نشود. چراغ های هدایت و نشانه های حکمت در قرآن است’ .
ای جوان، هرچه می خواهی، از خداوند بخواه
حضرت (ص) در سفارشی به یکی از جوانان عصر خویش فرمود: ‘ای جوان! کلماتی به تو می آموزم؛ حق خداوند متعال را رعایت کن تا خداوند نیز تو را حفظ کند. حق پروردگارت را به جا آور که آن را فراروی خویش می یابی. و هرگاه یاری جستی، از خداوند یاری جوی. بدان اگر همه مردمان گِرد آیند تا بهره ای به تو رسانند، نخواهند توانست، مگر آنچه خداوند متعال برایت مقرّر فرموده است و اگر گرد آیند تا زیانی به تو رسانند، نخواهند توانست، مگر آنچه خداوند برای تو مقرر فرموده باشد.’
پیامبر (ص)، دوستدار دانش است
روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله وارد مسجد (مدینه) شد و دو گروه را دید که هر کدام حلقه ای تشکیل داده و سرگرم کاری بودند. یک دسته سرگرم عبادت و ذکر بودند و دسته دیگر، سرگرم یاد دادن و یاد گرفتن.
حضرت از دیدن هر دو گروه خرسند شد و به همراهان خود رو کرد و فرمود: ‘هر دو گروه، کار نیک می کنند و بر خیر و سعادتمندند’. آن گاه افزود: ‘بِالتَّعلیمِ اُرْسِلْتُ؛ ولی من برای تعلیم فرستاده شده ام.’ سپس به جمع کسانی پیوست که سرگرم بحث علمی بودند.
پیامبر (ص) سفارش می فرمودند که : ‘هر هوشمند و خردمندی باید به چهار چیز پای بند باشد: شنیدن؛ حفظ کردن؛ نشر دادن و عمل به دانش’. شایسته است با مطالعه و یادگیری، دانش، آگاهی و شناخت خود را نسبت به هستی، تعالی بخشیم و این سخن امیرمؤمنان، علی علیه السلام، را نیز به یاد داشته باشیم که به جوانان می فرمود: یا مَعْشَرَ الفِتْیانِ! اُحْصُنوا دِینَکُمْ بِالْعِلْمِ؛ ای گروه جوانان! دین خود را با دانش حفظ کنید.
فرشتگان آسمان، مشتاق تلاش جوانان
جوانی، فرصتی بازگشت ناپذیر است. ازاین رو، دقت در چگونگی سپری کردن اوقات آن، از پسندیده ترین کارهاست و سهل انگاری در گذراندن ساعت ها و لحظه های دوران جوانی امری نارواست. افزون بر اینکه آراستن لحظات جوانی با کوشش و فعالیت، آینده ای سبز و سرشار از موفقیت را رقم خواهد زد.
رسول گرامی اسلام (ص) می فرماید: ‘پروردگار، فرشته ای دارد که هر شب (بر آسمان زمین) فرود می آید و بانگ برمی آورد: ای بیست ساله ها! تلاش کنید.’
جوانی یک فرصت است
جوانی، نیکوترین فرصت زندگانی بشر و نسیم رحمت الهی است ؛ باید به خوبی از آن بهره جست و این رحمت خدادادی را با زیرکی، تیزبینی و دوراندیشی پاس داشت، آن گونه که حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرماید: ‘ در ایام زندگی تان، نسیم های رحمتی می وزد. مراقب باشید که خود را در معرض آنها قرار دهید.’ مولانا جلال الدین، مثنوی خویش را در جایی با همین حدیث نبوی آراسته و می گوید :
گفت مغناطیس عشّاق الست همت عالی است کشف و هرچه هست
هر که را شد همّت عالی پدید هرچه جست، آن چیز حالی شد پدید
هر که را یک ذره همت داد، دست کرد او خورشید را زان ذره پست
امید، آموزه ای قرآنی
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، امیدواری را رحمتی از جانب حق دانسته و می فرماید:’امید و آرزو، رحمتی است برای پیروان من. اگر امید نبود، هیچ مادری فرزند خود را شیر نمی داد و هیچ باغبانی، درختی نمی نشاند’.
پیامبر (ص) روح امید را با شیوه ها ی مختلف، در دل و جان جوانان می دمید. گاه که جوان مستعد و لایقی را می دید، او را در مسئولیت های کلیدی منصوب می کرد ؛ مانند زمانی که أسامه را در سال دهم هجری، و در حالیکه وی تنها بیست سال داشت، به فرماندهی سپاه اسلام گمارد و درباره ی او فرمود’ من او را (اسامه را) سخت دوست دارم . مردم!درباره ی او نیکی نمایید و دیگران را در حق او به نیکی سفارش کنید، او از نیکان شماست.’
اقبال لاهوری می گوید : آنان که روحیه ناامیدی دارند، بیشترین کوتاهی را در حق خود می کنند؛ چرا که رشته پیوند با زندگی را بریده و به نوعی خودکشی روحی روی آورده اند. انسان نا امید، همچون کاشانه بی چراغ است:
کوی نومیدی مرو، امیدهاست سوی تاریکی مرو، خورشیدهاست
رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از نزول سوره انشراح و تأکید خداوند بر این نکته که ‘فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرا إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرا’ (انشراح: ۵ و ۶)، دریافت که همراه هر سختی، ‘دو آسانی’ خواهد بود. با این مژده الهی، چهره مبارکش شکفت. پس این جمله را تکرار می کرد و می فرمود: ‘ یک سختی با دو آسانی چه خواهد کرد؟ خدا به من وعده آسانی و قول گشایش پس از این سختی ها را داده است’.
مشورت، پشتیبان موفقیت
تا حد امکان با دیگران مشورت کنید و پیشنهاد آنها را در نظر بگیرید. جوانانی که بدون استفاده از تجربه دیگران تصمیم می گیرند، فرصتی ارزشمند را از دست می دهند. هرگز از ترس متهم شدن به نادانی، مشورت را ترک نکنید و این سخن پیامبر را به یاد داشته باشید که فرمود: «لاَ مظاهَرَهَ اَوْثَقُ مِنَ الْمُشَاوَرَهِ؛ هیچ پشتیبانی مطمئن تر از مشورت نیست.
این سخن پیامبر را نیز فراموش نکنید: ‘نه کسی از مشورت، بدبخت شده است و نه خودرأی، خوش بخت ‘.
جوان، کار، واقع بینی
رسول گرامی اسلام از بی کاری بیزار بود و می فرمود: ‘خدایا! از بی حالی و بی نشاطی، از سستی و تنبلی و از درماندگی و زبونی، به تو پناه می برم’
پیامبر (ص) در آموزه ی گهربار دیگری به توجه جوانان به ظرفیت ها و استعداهایشان در مشاغلی که برمی گزینند تأکید کرده و می فرماید : ‘ همگی کار کنید، ولی متوجه باشید که هرکس برای کاری آفریده شده است که آن را به آسانی انجام می دهد.’
ورزش ؛ زیربنای خوشبختی
رسول گرامی اسلام، نیرومند ساختن بدن را سبب خوش بختی می داند و ورزش هایی مانند شنا و تیراندازی و اسب سواری را می ستاید، چنان که در سخنانی می فرماید:
– به تیراندازی پای بند باشید؛ زیرا از بهترین سرگرمی های شما است.
– سرگرمی در چند چیز است: تربیت اسب و تیراندازی.
– محبوب ترین سرگرمی در نزد خداوند متعال، سوارکاری و تیراندازی است.
– به فرزندان خود، تیراندازی و شنا بیاموزید
پیامبر خدا، پیش از شروع جنگ احد، پسران کمتر از ۱۵ سال را به مدینه باز گرداند. حتی به سَمُره بن جندب و رافع بن خدیج نیز با آنکه پانزده ساله بودند، دستور بازگشت داد. ولی هنگامی که شنید رافع تیرانداز خوبی است و سَمُره نیز در کشتی با رافع، می تواند او را بر زمین بزند، به هر دو اجازه شرکت در نبرد را داد.
حضرت محمد صلی الله علیه و آله به منظور تقویت روحیه جوان مردی و غیرت در جوانان، مسابقه هایی برپا می کرد. از جمله هنگام بازگشت سپاه اسلام از نبرد تبوک، مسابقه سوارکاری ترتیب داد و شتر خود را در اختیار اسامه گذاشت. اسامه بن زید سوار بر «غضباء»، شتر معروف پیامبر، از همه پیشی گرفت. مردم به دلیل اینکه شتر برای پیامبر بود، فریاد می زدند رسول خدا برنده شد. ولی حضرت محمد صلی الله علیه و آلهبا صدای بلند فرمود: «اسامه پیشی گرفت و برنده شد.( یعنی سوارکار مهم است نه مَرکَب)
فروبرندگان خشم، قوی ترین مردان نزد رسول خدا
پیامبر خدا به قهرمان پروری مثبت در زمینه اخلاقی و روحی اهمیت می داد و هنگام داوری در مسابقه ها، یاران خود را به قهرمانی در میدان فضیلت ها تشویق می کرد.
نوشته اند روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله از محله ای در شهر مدینه می گذشت که در آن گروهی از جوانان سرگرم زورآزمایی بودند؛ به این ترتیب که سنگ بزرگی را بلند می کردند تا معلوم شود چه کسی بهتر می تواند آن را بلند کند. این مسابقه به داور نیاز داشت. جوانان با دیدن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، گفتند: داوری بهتر از پیامبر نیست. یا رسول اللّه! شما اینجا بایستید و داوری کنید که کدام یک از ما بهتر وزنه را بلند می کند. پیامبر پذیرفت و در پایان مسابقه فرمود: می خواهید بگویم قوی ترین و نیرومندترین شما کیست؟
از همه نیرومندتر، کسی است که هنگام عصبانیت، خشم بر او چیره نشود، بلکه او بر خشمش چیره شود و خشمش او را در راهی، خلاف رضای خدا قرار ندهد و بتواند بر خشم خود مسلط شود. آن گاه که از چیزی خوشش آید، آن خوش آمدن او را از رضای خدا غافل نسازد و بتواند رضا و میل و رغبت خویش را کنترل کند. پیامبر (ص) می فرمود : ‘ بنیاد عقل، پس از ایمان به خدا، دوستی با مردم است’
ای گروه جوانان! ازدواج کنید
بهره مند شدن از عشق، هم نشینی با یاری نیکو و رسیدن به انتظارهای روحی و جسمی را سه دلیل مهم ازدواج شمرده اند و دلیل دیگر، این بشارت است که: «هیچ بنیادی در اسلام نزد خداوند، محبوب تر از ازدواج نیست.
شبیه ترین جوان به پیامبر کیست؟
پیامبر (ص) در جمعی سؤال فوق را مطرح کرد . هر کس در برابر این پرسش پیامبر پاسخی اندیشید. آن گاه خود پیامبر فرمود’: اَشْبَهُکُمْ بِی اَحْسَنُکم خُلْقا؛ شبیه ترین شما به من، خوش اخلاق ترین شما است.
خودارزیابی ؛ آموزه ای نبوی
ارزیابی خویشتن و شناخت جنبه های پنهان شخصیت، سبب می شود تا انسان نسبت به خود، اطمینان بیشتری پیدا کنید. این سخن پیامبر مبیّن همین نکته است : ‘ زیرک ترین زیرکان، کسی است که پیوسته خود را ارزیابی کند’.
منبع: برگرفته از:
پیامبر و جوان امروز، محمدباقر پورامینی
داستان ها و درس هایی از زندگی پیامبر اسلام (ص)، مرتضی نظری.
خبر گزاری جمهوری اسلامی.
