حضرت خدیجه دختر خویلد بن عبد العزى از اشراف مکه و زنى خردمند، هوشمند، با درایت، پارسا و پاکدامن بود و بهترین زن قریش به شمار می آمد.ایشان در دوران جاهلیت به «طاهره» و «سیده قریش» مشهور گردید. خدیجه از طریق ارث پدر و از راه تجارت، ثروت زیادى به دست آورده بود. گویند او قبلا دو بار ازدواج کرده بود و همسرانش از دنیا رفته بودند. با این وصف خدیجه همچنان شاداب و جوان بود و خواستگاران بسیار داشت لیکن به تمامى آنان پاسخ منفى داده بود.
طاهره قریش فقط به یک نفر نظر داشت و او امین قریش بود، چون کسى جز سید قریش کفو و همتاى سیده قریش نبود. آرى، خدیجه به روایت طبرسى از اخبارى که از یهود و بحیرا به او رسیده و مطالبى که از آمنه شنیده بود و با درایت و پرهیزکارى که داشت دریافته بود که محمد (صلى اللّه علیه و آله) آینده اى بس درخشان و با معنویت دارد.[۱]
«خدیجه» نخستین زنى است که به ازدواج رسول خدا (ص) درآمد و به اجماع مسلمین، نخستین کسى است که به رسول خدا ایمان آورد، و هیچ کس از مسلمانان بر وى پیشی نیافتند.
«خدیجه» حدود بیست و پنج سال با رسول خدا (ص) زندگى کرد و در سال دهم بعثت در شصت و پنج سالگى، یک سال و شش ماه پس از بیرون آمدن «بنى هاشم» از «شعب أبى طالب» و إبطال صحیفه قریش، وفات کرد[۲]
فضائل حضرت خدیجه (س)
حضرت خدیجه (س) در قرآن
حضرت خدیجه اولین زنی است که در قرآن مجید به عنوان یکی از زنان پیامبر مورد توجه است و به طور شخصی نیز در سوره «ضحی» آیه هشتم بنام و اوصاف او اشاره گردیده است.
حضرت خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر ثروتمند ترین شخص جزیره العرب بود و حدود هشتاد هزار شتر داشت و کاروان های تجارتی او شب و روز در طائف و یمن و شام و مصر و سایر بلاد در حرکت بودند، برده های بسیار داشت که به تجارت اشتغال داشتند.
حضرت خدیجه (س) پس از ازدواج با پیامبر (ص) همه اموالش را قبل از اسلام و بعد از آن، در اختیار پیامبر گذاشت، تا آن حضرت هر گونه که خواست آن اموال را در راه خدا به مصرف برساند، به گونه ای که پیامبر که فقیربود بی نیاز شد، وخداوند درمقام بیان نعمت های خود به پیامبر اکرم (ص) از جمله می فرماید: «و وجدک عائلا فأغنی؛ خداوند تو را فقیر یافت و بی نیاز نمود».
این که نام وی در قرآن مجید مورد عنایت قرار گرفته، در تفسیرهای عامه و خاصه و در روایات اهل بیت آمده است و تصریح کرده اند که مراد از «بی نیاز ساختن پیامبر ص» مال و بخشش خدیجه بود که همه را در طبق اخلاص گذاشته و برای پیشرفت دین مبین اسلام در اختیار پیامبر (ص) قرار داد.
حصرت خدیجه (س) در روایات
در روایت اسلامی از طریق شیعه و اهل تسنن در شان و مقام ارجمند ام المومنین حضرت خدیجه کبری (س) سخن فراوان با تعبیرات گوناگون به میان آمده است.
پیامبر (ص) فرمود: جبرئیل نزد من آمد و گفت : ای رسول خدا! این خدیجه است، هرگاه نزد تو آمد، براو از سوی پروردگارش و از طرف من، سلام برسان: «و بشرها ببیت فی الجنه من قصب لاصخب و لا نصب» «و او را به خانه ای از یک قطعه (از زبرجد) در بهشت که در آن رنج و نا آرامی نیست، مژده بده»[۳]
پیامبر اکرم (ص) در تفسیر (آیه ۲۷مطففین) «عیناً یشرب بها المقربون؛ همان چشمه بهشتی که مقربان از آن می نوشند» فرمود: «المقربون السابقون؛رسول الله، و علی بن ابیطالب و الائمه، و فاطمه بنت محمد؛» «از مردان بسیاری به حد کمال رسیدند و از زنان به درجه آخر کمال نرسیدند مگر چهار زن که عبارتند از: آسیه، مریم، خدیجه، فاطمه»[۴]
امیر مومنان علی (ع) فرمود: «سادات نساء العالمین اربع: خدیجه بنت خویلد و فاطمه بنت محمد و آسیه بنت مزاحم و مریم بنت عمران» «سرور بانوان دو جهان چهار بانو است که عبارتند از: خدیجه، فاطمه، آسیه و مریم» پیام این روایات این است که به رازهای عظمت مقام این بانوی ارجمند پی ببریم، و شایستگی های او را بشناسیم و از او در مسیر تکامل به عنوان برترین الگو، پیروی کنیم.
حضرت خدیجه همسر رسول خدا (ص) در دنیا و آخرت
پیامبر (ص) فرمود: «اشتاقت الجنه إلی أربع من النساء: مریم بنت عمران و آسیه بنت مزاحم زوجه فرعون و هی زوجه النبی، فی الجنه» «و خدیجه بنت خویلد زوجه النبی فی الدنیا و آلاخره و فاطمه بنت محمد»[۵] بهشت مشتاق چهار زن است: ۱ـ مریم دختر عمران ۲ـ آسیه دختر مزاحم ـ همسر فرعون، که همسر پیامبر در بهشت است . ۳ـ خدیجه دختر خویلد همسر رسول خدا در دنیا و آخرت ۴ـ فاطمه دختر محمد (ص).
نسل با برکت از حضرت خدیجه (س)
آری، حضرت خدیجه در اسلام مقامی یافت که از میان بانوان، جز دخترش که سیده نساء العالمین است کسی به آن مقام و افتخار دست نیافت و خدا نسل پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را از چنین بانویی قرار داد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در عین نشاط جوانی، در سن بیست و پنج سالگی با خدیجه که چهل سال از عمر خویش را پشت سر گذاشته بود، ازدواج کرد. و حدود بیست و چهار سال، خدیجه چراغ خانه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و انیس و غمخوار او بود و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تا خدیجه زنده بود، یعنی تا سن پنجاه سالگی خودش و شصت و پنج سالگی خدیجه، زن دیگری اختیار نکرد.
بعد از خدیجه هم اگر چه به اقتضای حکمت ها و مصالحی، زن های متعددی گرفت، ولی هیچ یک از آنها جای خدیجه را نگرفتند و فراقی را که از فقدان خدیجه در خانه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پیدا شد، پر نکردند و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از آنها صاحب فرزندی نشد و نسل او از خدیجه باقی ماند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خدیجه را فراموش نکرده و از اخلاق و صفات او یاد می فرمود.
مهربان و آرامش دهنده
یکی از خصایص اخلاقی حضرت خدیجه مهربانی و روحیه آرامش دهنده ایشان است که در لحظه های سختی که بر نبی اکرم (ص) می گذشت تنها مامن و پناه ایشان در خانه حضرت خدیجه (سلام الله علیها) بودند که با کلام نافذ خویش سختی ها را بر ایشان آسان می ساخت.
محمد بن اسحاق می گوید: خدیجه (سلام الله علیها) اول کسی بود که ایمان به پیامبر آورد و او را تصدیق کرد و حضرت را در امر مهم رسالت یاری نمود تا حق سبحانه و تعالى آن امر گران را به آن حضرت سبک گردانید و هرگز آن حضرت از او چیزى نشنید که برایش ناخوشایند باشد و هرگاه کسى رد سخنان آن حضرت می کرد و تکذیب وى می نمود، او از این امر محزون و غمناک می شد تا خداوند گشایشی می فرستاد و چون آن حضرت به وى رجوع می کرد به این سخنان او را دل آرام می کرد و امر مردم را برایش آسان می ساخت. انیس و مونس او بود تا وفات نمود.[۶]
شرح واقعه
همسر پیامبر سه ماه یا کمتر از فوت ابو طالب، رحلت نمود، رسول (صلی الله علیه و آله) به غایت متالم شد و درد بر درد او افزود؛ زیرا که خدیجه (رضى اللّه عنه) آن حضرت را وزیر صادق و مخلص به غایت موافق بود و آرام دل پیامبر و تسلى خاطر مبارک آن سرور بود. و چون آن حضرت خدیجه (س) را دید که در سکرات موت افتاده بر بالین او آمد و به لطف و التفات تمام دستش را گرفت و بسیار بگریست و دعاى خیر کرد. خدیجه گفت: ای رسول خدا! من از مرگ باکى ندارم لیکن از مفارقت خدمت تو حسرت دارم.
پیامبر فرمود: اى خدیجه خاتون! تو به یقین بدان که بهشت مشتاق تو است و تو بهترین زنان عالمى. از این نوع نوازش بکرد و تلقین بگفت و مرغ روحش از قفس عالم خاک به فضاى دلگشاى عالم افلاک متوجه گردید و از تنگناى زمین به جانب اعلى علیین پرواز نمود.
آن حضرت او را به دست مبارک خود در قبر نهاد و در مفارقتش جزع بسیار نمود و رداى مبارک خود را که پیوسته بر دست و روى خود می مالید و به هنگام نزول وحى بر فرق خود می کشید بر او کفن کرد. مرتبه خدیجه و التفات و توجه پیامبر (ص) به جانب او بیش از آن است که به قلم، تقریر و تحریر توان کرد.[۷]
آرامگاه
بنا بر گذارش منابع روایی اسلامی پیامبر (صلی الله علیه و آله) ام المومنین خدیجه را نخست با با ردای خودش و سپس با ردای بهشتی، کفن نمود و سپس در آرامگاه معلاه در شهر مکه مکه به خاک سپرد.[۸] در قرن هشتم آرامگاه حضرت خدیجه(س) با گنبدی مرتفع ساخته شد.[۹]
در سال ۹۵۰ق سلطان سلیمان قانونی، پادشاه عثمانی، آن را به شیوه مقابر مصری تجدید بنا کرد و گنبد بلندی بر آن ساخت. تا زمان احداث بنای جدید، مزار حضرت خدیجه(س) فقط یک صندوق چوبی داشت. این آرامگاه، براساس کتیبه آن، در سال ۱۲۹۸ مرمت شد. فراهانی در قرن سیزدهم در سفرنامه خود از ضریح چوبین آن، که با پارچه مخمل گلابتون دوزی شده پوشیده شده بود، و نیز از وجود متولی و خادم و زیارت‌نامه‌خوانِ این بقعه خبر داده است.[۱۰]
همچنین بسیاری از زائران و حج‌گزاران که پیش از تخریب بسیاری از اماکن تاریخی و مذهبی (۱۳۰۵ش) به‌دست حکومت آل سعود، به مکه رفته‌اند، از مقبره او یاد کرده و توصیفاتی از آن را ذکر کرده اند.[۱۱] امروزه مدفن خدیجه بنای مختصری دارد و زیارتگاه حج گزاران و زائران مکه است.
جمع بندی
حضرت خدیجه نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) جایگاه بالای داشت او تمام ثروت شان را در اختیار پیامبر گذاشت تا در پیشرفت دین مقدس اسلام از آن استفاده کند. با رحلت آن بانوی مکرمه، پیامبر (ص) بسیار محزون گردید و پشتیبان مهمی را در زندگی خود از دست داد.
پی نوشت ها
[۱] . پیام آور رحمت ،متن،ص:۱۵
[۲] . تاریخ پیامبر اسلام ،متن، ص:۶۸
[۳] . رک: محمدتقی، مجلسی، بحار الانوار ، ج۱۶،ص۸.
[۴] . محمد، محمدی اشتهاردی : ص۱۸۹
[۵] . محمدتقی، مجلسی:همان، ج۴۳،ص۵۳،۵۴،
[۶] . کشف الغمه، ج۲، ص۷۶
[۷] . آثار احمدى تاریخ زندگانى پیامبر اسلام و ائمه اطهار(ع) ،ص:۱۱۲
[۸] . جاسر، اماکن تاریخی اسلامی در مکه مکرّمه، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۵.
[۹] . رفعت‌پاشا، مرآهالحرمین، ۱۳۷۷ش، ص۶۴.
[۱۰] . فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ۱۳۶۲ش، ص۲۰۲.
[۱۱] . نگاه کنید به حسام السلطنه، دلیل الانام، ۱۳۷۴ش، ص۱۲۶؛ حیدرآبادی، روزنامچه سفر حج و عتبات، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۵.
منابع
- کشف الغمه، علی بن عیسی اربلی، ترجمه علی بن حسین زواره ای، مصحح ابراهیم میانجی، تهران، اسلامی، ۱۳۸۲ه.ش.
- آثار احمدى تاریخ زندگانى پیامبر اسلام و ائمه اطهار( ع)، احمد بن تاج الدین استرآبادى، میراث مکتوب، تهران، اول ۱۳۷۴ ش ب: پیام آوران رحمت
- پیام آور رحمت ، سید على میر شریفى، سمت، تهران، اول، ۱۳۸۵ ش.
- تاریخ پیامبر اسلام، دکتر محمد ابراهیم آیتى، دانشگاه تهران، تهران، ششم، ششم، ۱۳۷۸ ش.
- جاسر، حمد، اماکن تاریخی اسلامی در مکه مکرّمه، ترجمه رسول جعفریان، در مقالات تاریخی، تدوین رسول جعفریان، دفتر۳، قم: نشر الهادی، ۱۳۷۶ش.
- رفعت پاشا، ابراهیم، ترجمه مرآهالحرمین، او، الرحلات الحجازیه و الحج و مشاعره الدینیه، مترجم انصاری، هادی، تهران، مشعر، ۱۳۷۷ش.
